Peningamál - 01.09.2005, Blaðsíða 77

Inngangur
Í handbók um greiðslujöfnuð sem er gefin út af Alþjóðagjaldeyris-
sjóðnum má finna eftirfarandi skilgreiningu á gjaldeyrisforða:
„Gjaldeyrisforði samanstendur af erlendum eignum sem eru undir
stjórn yfirvalda peningamála og teljast aðgengilegar í þeim tilgangi að
fjármagna beint greiðsluhalla við útlönd eða óbeint með inngripum á
gjaldeyrismarkaði til þess að hafa áhrif á gengi gjaldmiðla og/eða til
annarra þarfa.“ Til gjaldeyrisforða teljast gulleign, erlendur gjaldeyrir
og aðrar markaðs hæfar eignir í erlendri mynt. Í flestum tilfellum eru það
seðlabankar sem varðveita og ávaxta gjaldeyrisforða og þannig er því
háttað hér á landi. Í gjaldeyrisforða ríkja heimsins er Bandaríkjadalur
langfyrir ferðarmestur og skv. ársskýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins fyrir
árið 2004 var hlutfall hans um 66% í lok þess árs.
Flest ríki heims halda gjaldeyrisforða. Ástæður forðahaldsins
geta þó verið mismunandi og engin ein aðferð er ráðandi við ákvörð-
un viðmiða fyrir stærð gjaldeyrisforða. Í árslok 2004 er talið að seðla-
bankar hafi átt jafnvirði um 3,8 þúsunda milljarða Bandaríkjadala í
gjaldeyrisforða og fer sú fjárhæð sífellt hækkandi (Rozanov (2005)).
Ýmis nýmarkaðsríki í Asíu hafa aukið gjaldeyrisforða sinn gífurlega
á undanförnum árum og virðist ekkert lát vera á. Meðal iðnríkjanna
hefur ekki verið um að ræða almenna aukningu þótt á því séu undan-
tekningar.
Almennt eru ekki fyrir hendi skilgreind markmið hjá ríkjum um
lágmarks-, hámarks- eða æskilega stærð gjaldeyrisforða. Í megin-
atriðum hafa þó hugmyndir um stærð forða í gegnum tíðina verið
af þrennum toga. Fram undir miðja síðustu öld voru ríkjandi þau
sjónarmið að stærð forða tengdist peningamagni í umferð. Það var
á þeim tíma þegar gullfótur var við lýði, svipað og nú tíðkast meðal
ríkja sem búa við myntráð. Um miðja síðustu öld var farið að tengja
viðmiðanir um stærð gjaldeyrisforða við umfang milliríkjaviðskipta
og voru slíkar mælingar þróaðar fram á níunda áratuginn. Ráðandi
sjónarmið var að forðinn dygði til að bregðast við sveiflum í
viðskiptajöfnuði enda var genginu haldið föstu (Bretton-Woods-
Haukur C. Benediktsson og Sturla Pálsson1
Gjaldeyrisforði seðlabanka
Gjaldeyrisforði seðlabanka heimsins hefur vaxið umtalsvert á undanförnum árum. Í þessari grein verður greint
frá helstu ástæðum ríkja fyrir forðahaldi. Engin ein ástæða virðist ráðandi fyrir forðahaldi og ekkert eitt viðmið
er haft í huga þegar ákveða á æskilega stærð gjaldeyrisforðans. Hér á landi hefur svokölluð þriggja mánaða
vöruinnflutningsregla verið höfð til hliðsjónar við ákvörðun á lágmarksstærð forðans, en það viðmið hefur þó
ekki verið einhlítt. Þrátt fyrir að gjaldeyrisforði Seðlabanka Íslands hafi stækkað mikið á síðustu þremur árum
er hann langt frá því að vera stór í hlutfalli við ýmsar algengar viðmiðunarstærðir.
1. Haukur er sérfræðingur á alþjóðasviði Seðlabanka Íslands og lektor við viðskipta- og
hag fræðideild Háskóla Íslands. Sturla er staðgengill framkvæmdastjóra á alþjóðasviði
Seðlabanka Íslands. Höfundar vilja þakka Jakobi Gunnarssyni, Jóni Þ. Sigurgeirssyni og
Þórarni G. Péturssyni fyrir gagnlegar ábendingar. Þær skoðanir sem hér koma fram eru
höfundanna og þurfa ekki að endurspegla skoðanir Seðlabanka Íslands.