Skírnir - 01.01.1957, Blaðsíða 256
254
Ritfregnir
Skírnir
ar þeirra. Og við þessa hræðilegu sýn bættust brennisteinsmengaðar reykj-
arsúlur, sem hófust mörg þúsund metra í loft upp. Var nokkur furða,
þótt hinir einföldu og triigjörnu munkar héldu, að þeir væru í raun og
veru á næstu grösum við helvíti sjálft? Það er því nær óyggjandi, að
munkar Brendans (eða aðrir írskir siglingamenn) hafa orðið vottar að
þessari sýn og að írskir munkar sóttu suðurströnd íslands heim á undan
Norðurlandamönnum."
Þetta segir Creston, en þótt rétt kunni að vera, að bak við lýsingar
Brendans sögu leynist þekking á fslandi og eldfjöllum þess, sannar það
ekki, að írar hafi verið farnir að sigla til fslands á dögum heilags Bren-
dans, á 6. öld. Því að Brendans saga er samsafn sagna, sem smátt og smátt
hafa hlaðizt saman, um siglingar írskra munlta til fjarlægra fuiðustranda,
sumar eldri, sumar yngri, og elzta handrit bálksins er frá 9. öld, en stað-
góð heimild Dicuils er fyrir því, að í lok 8. aldar voru írskir munkar á
íslandi. Ekkert er því til fyrirstöðu, að þeir væru þar miklu fyrr, en allar
heimildir um það eru svo afsleppar og hálfkveðnar, að hugleiðingar um
það eru fremur skemmtun en visindi og þurfa þó ekki að vera verri fyrir
það. Bók Crestons er skemmtileg bók.
Þess skal að lokum getið, að bókin er prýdd mörgum myndum, meðal
annars mörgum islenzkum landslagsmyndum og myndum af fornum ís-
lenzkum listaverkum, en þó fleiri af hinu keltneska menningarsviði.
Myndirnar eru mjög smekkvíslega notaðar og stuðla drjúgum að geð-
þekkum blæ bókarinnar.
Kristján Eldjárn.
Björn Þorsteinson: íslcnzka skattlandið; fyiri hlnti. Heimskringla.
Prentsmiðjan Hólar h.f. Reykjavík MCMLVI.
Bók þessi er framhald af riti sama höfundar, Islenzka þjáSveldinu, sem
kom út árið 1953 og fjallaði um sögu vora til loka þjóðveldisins, en bar
tekur hin nýja bók við og rekur söguna áfram þar til um aldamótin 1400.
Verða þá þáttaskil, svartidauði fer í hönd með öllum sínum afleiðingum,
miklar breytingar veiða á verzlunarháttum, auðsöfnun á hendur fárra
manna meiri en áður þekktist og kirkjuvald í algleymingi. Fyrst fjallað er
um tímabilið frá lokum þjóðveldis til siðaskipta í tvennu lagi, er skipt-
ingin um 1400 því hin eðlilegasta.
Um miðaldir sögu vorrar, þ. e. 14. og 15. öldina, hefir hingað til fátt
verið ritað annað en ágrip í kennslubókum, auk nokkurra ritgerða, sem
fjalla um einstaka þætti eða einstaka menn. Samfellt yfirlitsrit á breiðum
grundvelli hefir algerlega skort um þetta tímabil. Ástæðan er augljós og
skiljanleg: Heimildir um tímabilið eru mjög slitróttar, enda þótt þær séu
allmiklar að vöxtum, og hin fyrirferðarmesta af þeim, fornbréfin, jafnvel
ekki að fullu útgefin, svo sem bréf úr enskum og þýzkum söfnum, er
fjalla um verzlun og viðskipti þessara þjóða við íslendinga á 15. og 16. öld.