Skírnir - 01.01.1957, Blaðsíða 277

Skírnir
Ritfregnir
275
verið óvenjulegt bam. Þegar hann heyrði ýmis orð sögð, skaut upp lif-
andi myndum í huga hans, oft sérkennilegum, og fylgdi alltaf sama mynd
sama orði. Snemma varð hann gagntekinn undarlegri löngun til að vita
nákvæmlega áttir og vegalengdir, og eru þama broslegar lýsingar á þvi,
er hann var að laumast til þess að fullnægja þessari mælingaástriðu sinni.
Þórbergur hefur löngum verið óspar á það í ritum sínum að gera sjálfan
sig spaugilegan á einkar góðlátlegan hátt, og i sjálfsævisögunni er sjálfs-
skopi víða beitt til að fjörga frásögnina. Ýmis sérkenni skaftfellsks málfars
setja svip sinn á stílinn, og verður bókin þannig nánar tengd sögusviði
sínu. Annars er stíllinn gagnorður og setningar stuttar, þótt efnismeðferð-
in sé engan veginn stuttaraleg. Yfir öllu hvílir fjarræn heiðríkja og bams-
leg einfeldni, því að allt er auðvitað séð frá sjónarhóli bemskunnar.
Svo mikið nýjabragð er að upphafi þessarar sjálfsævisögu,' að vissulega
má það vera mörgum tilhlökkunarefni að eiga von á framhaldi hennar.
Gunnar Sveinsson.
Jón Dan: Þytur um nótt. Heimskringla, Reykjavik MCMLVI.
Vegur íslenzkrar smásagnagerðar hefur farið mjög vaxandi nú hin sið-
ari ár. Eitt með öðru, sem glætt hefur áhuga manna á þessari bókmennta-
grein, er smásagnasamkeppni, sem sum tímarit okkar hafa efnt til. Jón
Dan hefur þrívegis hlotið verðlaun í slíkri keppni, í tvö skiptin fyrstu
verðlaun. Og nú birtist fyrsta smásagnasafn hans, Þytur um nótt. Alls em
sögurnar tiu talsins: verðlaunasögumar þrjár og sjö að auki. Ekki er frá
því greint, hvenær þær eru samdar, en nokkur aldursmunur mun þó vera
á þeim elztu þeirra og hinum yngri. Sögur þessar eru á ýmsan hátt
ólikar, bæði að efni og blæ, og virðist það gefa góða von um, að hér sé
á ferðinni höfundur, sem ekki muni sníða efnisvali sínu þröngan stakk
í framtiðinni.
Bók sinni hefur Jón Dan valið einkunnarorð eftir Spinoza um „van-
mátt mannsins til að stjóma tilfinningum sinrun eða halda þeim í skefj-
um“. En að þessu leyti eru menn ákaflega misjafnlega gerðir, eins og
alkunna er. Sumir láta skynsemina eina ráða geiðum sínum og hafa full-
komið taumhald á ástríðum sínum. Hins vegar em svo hinir hvatvisu,
sem láta reka á reiðanum fyrir byrvindi tilfinninga sinna eða stundar-
hvata. Það em einkum hinir siðarnefndu, sem virðast vera Jóni Dan hug-
stæðir, þótt ekki beri að líta á einkunnarorðin sem vömmerki á sögum
hans. Mannlegum breyskleika er einna bezt lýst í sögunni Tveimur sög-
um. Hún er rituð í gamansömum tón og létt tekið á öllu.
Tvær sagnanna em þjóðsagnakenndar og gerast á fyrri öldum (Álfur
og Sjö dagleiðir), en annars em þetta nútiðarsögur, sem gerast ýmist í
sveit eða kaupstað. Söguefnin geta verið óvenjuleg eða hryllileg (Andóf
í þraut), en oftast eru þau tekin beint úr hversdagslifinu. Einkar vel tekst
höfundi að lýsa börnum og kann þá list að rekja sálræn viðbrögð þeirra
á sannfærandi hátt (Ánamaðkar, Kaupverð gæfunnar, Hin eilífa barátta).
Þjóðfélagsvandamál em ekki tekin til meðferðar nema í síðustu sögunni,