Skírnir - 01.01.1974, Blaðsíða 173
SVERRIR TÓMASSON
Frá Kaupmannahöfn til Louvain
Forspjall að áður óprentuðu bréfi Benedikts Gröndals
Benedikt Gröndal Sveinbjarnarsyni virðist hafa verið mjög í nöp
við að Heljarslóðarorrusta væri kölluð spottsaga, því að tvívegis í
ritum sínum reynir hann að skýra tilgang hennar:1
Svo gaf Páll [Sveinsson] út Heljarslóðarorrustuna, og var strax gleypt við
henni, og ég er viss um, að þeir Islendingar, sem þá voru í Höfn, hafa skilið
hana rétt, nefnilega eins og skemmtilega uppáfinningu og hugmyndasögu,
gerða á svipaðan hátt sem riddarasögurnar gömlu, en hinir seinni „vitringar",
sem ekkert vit hafa á skáldskap, hafa kallað hana „spottsögu“ og líkt henni
við Gargantua eftir Rabelais, en ekkert getur verið ólíkara; ég þekkti heldur
ekki Rabelais þá.
En í Katalogos, ritaskrá sinni, segir hann:2
A phantastic story in the mediæval manner of the knighthood, of the
Autrichian war and the famous battle of Solferino. It is a merry tale, not
mockery, as it has been said.
Enda þótt valt sé að treysta orðum skálda um eigin verk, því að
skilningur þeirra á þeim er einatt annar en lesandans, lýsa þessi
ummæli að nokkru eðli sögunnar. Það er til að mynda alveg rétt að
búningur sögunnar er ýkjusagnanna, þó að oft sé þar vikið frá
venjubundnum frásagnarmáta og uppbygging slíkra sagna. Mörg
minni eru og tekin úr öðrum bókmenntategundum. Stíllinn sver sig
ekki nema að litlu leyti til hefðbundins stílsmáta forneskjusagna, og
veldur þar mestu um, að Benedikt Gröndal bregður þar fyrir sig
þverstæðukenndum ýkjum sem reyndar eru ekki með öllu óþekktar
í íslenskum miðaldaritum. Hann feikur sér og að því að skrumskæla
ýmsar algengar retórískar fígúrur og má þar nefna til dæmis hvern-
ig hann skopast að anafórunni í upphafskaflanum og misþyrmir
venjulegri landalýsingu. Hann hefur og haft lag á því að tína til