Sagnir - 01.06.1998, Blaðsíða 84

Sagnir - 01.06.1998, Blaðsíða 84
Stærstur hluti íslenskra bænda á sautjándu og átjándu öld voru leiguliðar. Þeir stóðu oft réttlitlir andspænis eignamönnunum og þurftu að þola ýmsan átroðning. Leiguliðar höfðu í fáum tilvikum tækifæri til að ná fram réttlæti í þessum viðskiptum. Þetta breyttist þó á fyrstu árum átjándu aldar er danskt konungsvald sá hag sinn í að kanna kjör almennings. Sú eftirgrennslan hefur skilið eftir sig heimildir sem segja okkur margt um stöðu almúgamannsins gagnvart voldugum sjálfseignabændum. KJÖR LEIGULIðA Á ÍSLANDI Í UPPHAFI 18. ALDAR Á síðustu árum 17. aldar voru mikil harðindi hér á landi. Þegar konungaskipti urðu í Danaveldi 1699 sáu Íslendingar sér leik á borði og sendu nýjum konungi bænarskjal. Þeir báðu hann um að kanna hvernig koma mætti fram umbótum í land- inu í verslunarmálum og búnaðarháttum. Konungur brást vel við og setti nefnd til að meta hag landsmanna og reyna að koma á umbótum. Hann skipaði Árna Magnússon og Pál Vídalín erindreka sína á Íslandi. Þeir áttu að taka saman jarðabók yfir allar jarðir á landinu að danskri fyrirmynd og sjá um að nákvæmt manntal yrði gert á öllu landinu. Þetta var ærið verkefni en ekki það eina sem þeir félagar áttu að vinna. Árni og Páll fengu erindisbréf í 30 liðum þar sem nákvæmlega var greint frá þeim störfum sem þeir skyldu inna af hendi. Í 4.- 6. grein er fjallað um almúgann. Erindrekarnir áttu að halda fundi um allt land í tengslum við jarðabókina og kanna hvort of þungar álögur hvíldu á alþýðunni, en jafnframt veita viðtöku kærum á hendur embættismönnum landsins. Þetta var ekki eingöngu gert til að bæta kjör almúgans heldur mun jafnframt hafa vakað fyrir konungi að skoða hvernig auka mætti tekjur hans af landinu.1 Samkvæmt jarðabók frá 1695 voru 90-95% bænda leiguliðar.2 Jarðir á Íslandi voru flestar í eigu auðugra stórbænda eða um 55%, kirkjan átti um 29% og konungur um 16%.3 Landskuld var oft 1/20 hluti af dýrleika jarðar og hana átti að gjalda í þeirri afurð sem algeng- ust var í viðkomandi héraði. Venja var til sveita að greiða landskuld með öllum tiltækum landaurum (landbúnaðar- afurðum), en stundum í fríðu (lifandi búpeningi). Við sjávar- síðuna greiddu menn landskuld í fiski. Leigumáli var samningur milli landeigenda og leiguliða. Í honum var kveðið á um réttindi, skyldur og ýmsar skuldbindingar leiguliðans. Leigukúgildi eða innistæðukúgildi fylgdu mörgum jörðum, ekki síst kirkju- og klausturjörðum, voru þau landeigendum drjúg tekjulind en þung byrði fyrir leiguliða. Leigur af kúgildum voru að jafn- aði greiddar í smjöri. Mörgum jörðum fylgdu einnig kvaðir. Kvaðir voru vinna sem leiguliði átti að inna af hendi fyrir landsdrottin. Þær voru bundnar í leigusamningi og gátu verið dagsverk, mannslán, skipsáróður, hestlán og fjárfóðrun. Landsetar áttu að viðhalda öllum húsum á heimajörð Sagnir 19 (1998) SAGNIR ‘ 9883 Guðrún Bjarnadóttir: Landsdrottnar og leiguliðar Gottrúp lögmaður og kjör húnvetnskrar alþýðu í byrjun 18. aldar Samkvæmt jarðabók frá 1695 voru 90-95% bænda leiguliðar. Jarðir á Íslandi voru flestar í eigu auðugra stórbænda eða um 55%, kirkjan átti um 29% og konungur um 16%.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.