Iðjuþjálfinn - 01.05.2003, Blaðsíða 10

Kynlíf er ein af grunnþörfum mannsins.
Kynlíf er einskonar samheiti yfir þörf okk-
ar fyrir nálægð við aðra einstaklinga,
samskipti, langanir, þarfir, tilfinningar og
viðhorf. (Jóna Ingibjörg, 1988, Gunnhild-
ur, 2001). Í kynlífi speglast þjóðerni okkar,
félagsleg og tilfinningaleg gildi auk
persónulegri einkenna (Couldrick, 1998).
Kynhvötin er til staðar í mismunandi
magni í gegnum allt lífið án tillits til ald-
urs, kyns, heilsu eða stöðu í þjóðfélaginu
og er mikilvægur hluti sjálfsmyndar okk-
ar, hvort sem við lifum í samræmi við
hana eða ekki. Flestir sjúkdómar og senni-
lega flestar meðferðar hafa áhrif á kyn-
hvöt manna. Hinn sjúki missir jafnvel
alla löngun í kynlíf og hættir smám sam-
an að lifa því, áhrifin geta verið að par
fjarlægist hvort annað og þar með geta ná-
lægð, blíða og einlægni horfið úr sam-
bandinu. Þetta gerist oft á sama tíma og
hinn sjúki þarf mest á nærveru ástvinar
að halda (Romedal og Castle, 2002).
Iðjuþjálfun og kynlíf
Ekki hefur verið lögð áhersla á að iðjuþjálfar meti
iðjuvanda skjólstæðinga sinna þegar kemur að kyn-
lífi enda hafa verið skiptar skoðanir hjá iðjuþjálfum
um hvernig og hvort flokka eigi kynlíf undir iðju. Í
kring um 1990 vildi Kielhofner meina að kynlíf
flokkaðist ekki undir iðju en væri mikilvægt fyrir
manneskjuna (Couldrick, 1998). Kielhofner taldi
það að lifa af og fjölga sér lægi í eðli mannsins ásamt
því að borða og forðast sársauka. Kynlífið væri því
ekki skilgreint sem iðja heldur sem athöfn til að
mynda samband við annan einstakling og þjónaði
einnig fjölgunartilgangi (Kielhofner, 1993). Auðvit-
að voru ekki allir iðjuþjálfar sammála skoðunum Ki-
elhofners og kom til dæmis Maureen Neistadt fram
á sama tíma og gekk út frá því vísu að iðjuþjálfar
ræddu um kynlíf við skjólstæðinga sína enda taldi
hún kynímynd svo samofna sjálfsmyndinni að ekki
væri hægt að skilja þetta tvennt að (Neistadt, 1993).
Hún áleit að fagstétt sem teldi sig hafa heildarsýn á
vanda skjólstæðinga sinna ætti að sjálfsögðu að
fjalla um kynlíf ekki síður en annað (Couldrick,
1998).
Ein rökin fyrir því að iðjuþjálfar ættu ekki að
ræða kynlíf við skjólstæðinga eru að til er sérhæfð
fagstétt sem vinnur með kynlífsvandamál fólks. Það
þarf hins vegar að skima vandamálið áður en hægt
er að vísa skjólstæðingi til kynlífsráðgjafa og eru
iðjuþjálfar sú stétt sem fær besta yfirsýn yfir heildar-
vanda skjólstæðings hvað iðju varðar. Margir skjól-
stæðingar eru við innlögn hér á Reykjalund orðnir
vanir kynlífslausri tilveru. Þeir þurfa því að spyrja sig
hvort erfiðleikar þeirra séu vandamál. Vitaskuld
þurfa iðjuþjálfar að framvísa skjólstæðingum til kyn-
lífsráðgjafa ef vandamálið er sértækt eða of langvar-
andi til að iðjuþjálfi geti komið með ráðleggingar til
hjálpar. Hinsvegar er kannski ekki greiður aðgangur
að slíkri ráðgjöf þar sem að okkur vitanlega er ekki
hægt að nálgast slíka þjónustu inni á sjúkrastofnun-
um á Íslandi. Jóna Ingibjörg Jónsdóttir kynlífsfræð-
ingur sagði á fyrirlestri sem hún hélt fyrir Félag fag-
fólks um endurhæfingu, að í 90% tilfella þurfi al-
mennur starfsmaður ekki sérþekkingu til að aðstoða
skjólstæðinga með kynlífsvandamál þeirra. Mesta
hjálpin er fólgin í því að ljá eyra - ekki endileg vita
öll svörin. (Jóna Ingibjörg, 2003)
Aðferðir iðjuþjálfa á Reykjalundi
Iðjuþjálfar á Reykjalundi hafa lengi haft áhuga á að
koma markvissar inn á kynlíf í viðtölum sínum við
skjólstæðinga. Eftir að iðjuþjálfadeildin tók þá
ákvörðun að nota Canadian Occupapational Perfor-
mance Measure (COPM) sem mælitæki í meðferð
hefur opnast sá möguleiki að tala um kynlíf undir
eigin umsjá. Misjafnt er hvernig við höfum nálgast
þetta efni og fer það að sjálfsögðu eftir skjólstæðing-
um okkar og hvar þeir eru staddir. Greinarhöfundar
vinna á tveimur ólíkum sviðum, lungnasviði og
verkjasviði, en hafa þó rekist á ýmis áþekk vandamál
hjá skjólstæðingum sínum. Sjálfsmynd einstakling-
anna hefur breyst frá því að vera frískur og virkur
einstaklingur í það að vera sjúkur og óvirkari. Við
það laskast sjálfsmynd hans og sjálfstraust og ýtir
bæði umhverfi og heilbrigðiskerfi yfirleitt undir þá
ímynd hans. Afleiðingin er oft veikari eða jafnvel
engin kynferðisleg virkni sem stafar af líkamlegu
ástandi, veikari sjálfsmynd og því að umhverfið sér
10 - IÐJUÞJÁLFINN 1 / 2003
Kynlíf er iðja
JÚLÍANNA
HANSDÓTTIR, IðJU-
þJÁLFI, SVIðSSTJÓRI
Á LUNGNASVIðI
REYKJALUNDAR
GUNNGILDUR
GÍSLADÓTTIR.
IðJUþJÁLFI M.SC.
SVIðSSTJÓRI Á
VERKJASVIðI
REYKJALUNDAR