Skólavarðan - 01.11.2001, Blaðsíða 25

Heilsufarsvandamál sem tengjast lifnaðar-
háttum nútíma fólks í hinum vestræna heimi
hafa aukist til mikilla muna á undanförnum
árum og má í því sambandi nefna að kyrr-
seta er mun meiri og fólk hreyfir sig minna
en áður. Samfara þessum breytingum hafa
ofþyngd og offita meðal fólks, bæði í Evr-
ópu og Bandaríkjunum, aukist mjög. Í kjöl-
farið hefur tíðni ýmissa fylgisjúkdóma
hækkað og má þar til dæmis nefna hjarta-
og æðasjúkdóma og sykursýki.
Töluverð umræða hefur verið um þessi
málefni undanfarin misseri og flestir eru
sammála um að þjóðfélagið þurfi að bregð-
ast við breyttum lifnaðarháttum og aðstæð-
um. Því er ekki úr vegi að skoða aðeins
hvað felst í þessu heilsufarsvandamáli og
reyna að gera sér grein fyrir hversu alvar-
legt það er á Íslandi. Í þessari grein verður
rýnt í bæði innlendar og erlendar kannanir
og rannsóknir sem hafa verið gerðar á
þessu sviði á undanförnum árum.
Ofþyngd og offita
Áður en við skoðum niðurstöður vísinda-
rannsókna er ekki úr vegi að skýra út
hvernig holdafar fólks er mælt eða metið.
Notast er við alþjóðleg viðmiðunarmörk
og hugtakið líkamsþyngdarstuðull (LÞS)
oftast notað, en hann er skilgreindur á eft-
irfarandi hátt: LÞS = þyngd (kg)/hæð (m)2
Varðandi viðmiðunargildi fyrir ofþyngd
og offitu níu ára barna eru oftast notuð
bandarísk viðmiðunargildi sem eru:
Ofþyngd: LÞS > 19,7
Offita: LÞS > 23,0 (strákar),
LÞS > 22,6 (stelpur)
Sambærileg viðmiðunarmörk fyrir
fullorðna frá Alþjóða heilbrigðis-
stofnuninni (WHO) eru:
Vannæring: LÞS < 18,5
Kjörþyngd: LÞS 18,5 - 24.9
Ofþyngd: LÞS 25,0 - 29,9
Offita: LÞS ≥ 30
Með því að nota þessi viðmiðunargildi
fyrir holdafar ætti að vera tiltölulega auð-
velt fyrir foreldra og aðstandendur að fylgj-
ast með þróun líkamsþyngdarstuðuls hjá
börnum sínum og einnig hjá sjálfum sér.
Fjölmargar rannsóknir hafa verið gerðar,
bæði í Ástralíu, Evrópu og Bandaríkjunum,
og sýna þær undantekningalaust að of
þungum og of feitum einstaklingum fer
hratt fjölgandi (Seidell, 1999 og WHO).
Meðal annars er talið að offita sé eitt al-
gengasta heilsufarsvandamál vestrænna
þjóðfélaga, en 33% íbúa Bandaríkjanna og
20% Evrópubúa eru of feit miðað við lík-
amsþyngdarstuðulinn? Yfir 300.000 ein-
staklingar látast árlega í Bandaríkjunum af
völdum sjúkdóma sem tengjast offitu og
áætlaður árlegur kostnaður þar vegna
offitusjúkdóma (greining og meðhöndlun)
er að minnsta kosti 100 milljarðar dollara
sem er meira en samanlagður kostnaður
vegna margra algengra sjúkdóma.
Á Íslandi hafa ekki verið gerðar margar
kannanir eða rannsóknir sem taka fyrir
tíðni ofþyngdar eða offitu. Í könnun
Hjartaverndar sem birt var nýlega kemur í
ljós að 20% þeirra sem eru 30 ára og eldri
eiga við offituvandamál að stríða. Einnig
kemur fram í niðurstöðum Hjartaverndar
að 45% fullorðinna einstaklinga (45-64
ára) eru of þung, þ.e. LÞS á bilinu 25-29.9.
Þetta þýðir að fullorðnum, sem eiga við
vandamál að stríða í tengslum við ofþyngd
eða offitu, hefur fjölgað mikið á Íslandi á
síðustu árum.
Í nágrannalöndum okkar, til dæmis á
Norðurlöndum, hafa verið gerðar margar
rannsóknir á þessum sviðum, sumar þeirra
spanna einnig lengra tímabil og því hefur
verið fylgst með þróun mála yfir lengri
tíma. Í einni slíkri rannsókn frá Danmörku
kemur fram að fjölgun of feitra eða of
þungra einstaklinga var mest meðal ungs
fólks en rannsóknin tók til allra aldurshópa
(Heitmann o.fl., 1999). Í henni kemur fram
að í sumum skólum eru um 66% unglinga
á aldrinum 14-16 ára annaðhvort of þung
eða of feit. Fleiri rannsóknir erlendis frá
sýna svipaða þróun, þ.e. að offita meðal
barna og unglinga eykst mjög mikið.
Brynhildur Briem lektor við Kennarahá-
skóla Íslands skoðar í meistaraprófsverkefni
sínu hvaða breytingar hafa orðið á hæð,
þyngd og líkamsþyngdarstuðli níu ára
barna frá árinu 1938 til ársins 1998 á Ís-
landi (Briem, 1999). Niðurstöður hennar
sýna að hlutfall of feitra barna hefur hækk-
að úr 0,2% í 4,8% og hlutfall barna sem
eru yfir kjörþyngd hefur hækkað úr 2% í
19% á sama tímabili. Í könnun Brynhildar
Briem voru eingöngu skráðar þær breyt-
ingar sem urðu á LÞS á þessu 60 ára tíma-
bili en ekki var leitað að sérstökum skýr-
ingum á því af hverju börn hafa þyngst
svona mikið.
Ljóst er af þeim rannsóknum sem hér
Rannsóknir
28
Erlingur Jóhannsson, doktor í íþrótta-
fræðum og forstöðumaður íþrótta-
fræðaseturs KHÍ á Laugarvatni, er
ásamt fleiri fræðimönnum að undir-
búa stóra rannsókn á líkamsástandi
níu og tíu ára barna á Íslandi. Eins og
flestir sem velta þessum málum fyrir
sér hefur hann áhyggjur af áhrifum
„velferðar“ á heilsufar barna og full-
orðinna og segir í grein sinni frá nið-
urstöðum rannsókna á þessu sviði
ásamt því að ræða hvaða leiðir eru
færar til úrbóta.
Íslensk börn:
Feit og löt að hreyfa sig?
Þar eru dæmi um börn
sem eru 49 kg þyngri en
áætluð kjörþyngd segir
til um. Þau eru oft mjög
illa á sig komin og eiga
í miklum vandræðum
bæði líkamlega og ekki
síður félagslega. Sum
þeirra eiga í miklum
erfiðleikum með að
ganga rólega nokkur
hundruð metra. Þegar
þau eru komin á ung-
lingastig hætta þau að
vilja mæta í íþróttatíma,
meðal annars vegna
þess að þau vilja ekki
að hinir krakkarnir sjái
hvernig þau líta út.