Þjóðmál - 01.06.2013, Blaðsíða 89

88 Þjóðmál SUmAR 2013
Sá sem sér allt og ekkert
fyrir
Ha-Joon Chang: 23 atriði um kapítalisma
sem ekki er sagt frá . Ólöf Eldjárn þýddi . Vaka-
Helga fell, Reykjavík 2012, 336 bls .
Eftir Geir Ágústsson
Vinsælt lesefni á frjálsum markaði er bækur sem fjalla um ókosti hins frjálsa
markaðar . Óhætt er að segja að bókin 23 atriði
um kapítalisma sem ekki er sagt frá sé af því tagi .
Hana má í stuttu máli kalla hug leiðingar and-
kapítalista, og fyrir áhugafólk um slíkt hugarfar
er bókin eflaust ágæt þótt margar betri séu til .
Höfundur fer grunnt í mörg mál en skrifar
lipran texta og aðgengilegan fyrir þá sem vilja
fræðast um skoðanir hans á ýmsum málum .
Mikill áhugi á lesefni um ókosti hins frjálsa
markaðar er e .t .v . skiljanlegur . Allir geta nefnt
eitthvað sem þeim finnst að í samfélaginu í
kringum sig . Okkur er sagt að við búum í
frjálsu markaðshagkerfi þar sem ríkisvaldið
er bara lítill aukaleikari, og það sem er að í
samfélaginu hlýtur því að vera til vitnis um
gallana á slíku hagkerfi .
Bók Ha-Joon Chang, 23 atriði um kapítal­
isma sem ekki er sagt frá (nema af Ha-Joon
Chang), er dæmi um bók sem skilur lesand-
ann eftir með það á tilfinningunni að fátt sé
til ráða til að bjarga heiminum frá glötun
og fátækt nema fylgja leiðbeiningum hans
um aukin ríkisafskipti . Bókin skilur að vísu
ekki eftir neina skýra slóð af vel rök studdum
ályktunum . Hún er troðfull af mótsögnum,
svo að vægt sé til orða tekið . Höfundur er
mjög stoltur af athugasemd um sínum, sem
hann heldur að séu frum legar, en reynast
flestar kunnuglegar þegar betur er að gáð og
eiga rætur að rekja til yfirlýstra andstæðinga
hins frjálsa fyrirkomulags á markaði og í
samfélaginu .
Til að rökstyðja mál sitt notar höfundur
gjarnan hugmyndir hagfræðinnar, sem bókin
styðst við „frá upphafi til enda“ (bls . 289), þótt
þau ágætu fræði, að sögn höfundar, „virðist
ekki skipta máli fyrir hagstjórn í alvöru-
heiminum“ (bls . 285) . Bókin er enda eins og
klofinn persónuleiki, full af innri mótsögn-
um sem hljóma margar hverjar fræðilegar en
eru ósannar . Hagfræðiskilningur höfundar
ristir grunnt . Hann virðist til dæmis ekki
skilja uppruna, hlutverk eða eðli fjármagns,
þótt stöku sinnum bregði fyrir votti af slík-
um skilningi . Þetta er mikill galli sem setur
svip sinn á flesta kafla bókarinnar .
Höfundur treystir á að lesandinn sé illa að
sér í sögu, búi yfir töluverðum fordómum
í garð Bandaríkjanna og Bretlands, og geti
allt í senn verið bæði með og á móti sömu
hlutunum, eftir því hvað hentar hverju sinni .
Höfundur telur til dæmis að kapítalismi sé
„besta hagkerfið sem maðurinn hefur fundið
upp“ (bls . 15) en skilgreinir þá kapítalisma
ekki sem frjálst markaðshagkerfi heldur
eitthvað allt annað . Þannig tekst honum að
koma fram sem saklausum umbótasinna,
sem allir kapítalistar ættu að taka mark á, þótt
undir niðri slái hjarta sósíalistans . Einhver
gæti kallað slíkan mann úlf í sauða rgæru .
Sögulegur skilningur höfundar er í ætt
við skrif vinstriprestanna Pauls Krugman í
Bandaríkjunum og Þorvalds Gylfasonar á
Íslandi . Mótsagnirnar vantar ekki hér frekar
en í öðru í bókinni . Á einum stað er okkur
t .d . sagt að „tilslakanir í regluverkum um
fjármála- og atvinnustarfsemi“ (bls . 14)
hafi verið gerðar undanfarna áratugi (og
þess vegna kom kreppa), en eftir því sem
líður á bókina kemur í ljós að margar og
strangar reglur, ekki síst um bankastarfsemi
(bls . 25), hafi orðið eftir í meintri afreglun
Vesturlanda . Höfundur talar öðrum þræði
um „tilslakanir“ í regluverki og „afnám“
hafta (bls . 275), en hins vegar að „sterkara
regluverki“ hafi verið komið á (bls . 29) .