Skólavarðan - 01.11.2013, Blaðsíða 36

34 Skólavarðan 2. tbl 2013
heilsan
Skilningur á vinnuvernd hefur aukist
með aukinni þekkingu. Þannig er orðið
skylt að nota augnhlífar og heyrnar-
skjól við vissar vinnuaðstæður til að
hlífa sjón og heyrn. Þessi árvekni virðist
þó ekki vera fyrir hendi þegar röddinni
er misboðið og trúlega er þar um að
kenna þekkingar- og andvaraleysi. Enn
er það haft að viðmiði þegar hávaði
er mældur í skóla að hann skaði ekki
heyrn. Þau viðmið eru langt yfir þeim
mörkum hávaða sem hægt er að tala í
án verulegrar áreynslu.
Fjöldi manns byggir afkomu sína á því
að leigja út rödd sína og lítið færi fyrir
heilu atvinnugreinunum ef radda nyti
ekki við. Samt er ekki í boði nauðsynleg
fræðsla um röddina, t.d. hvernig eigi að
beita henni eða vernda hana. Ef vel er
að gáð þá kemur í ljós að raddveilur eru
heilsufarsvandamál sem kosta bæði
einstaklinga og þjóðfélagið drjúgan
skilding á hverju ári.
Kennarar skipa sér í efstu sætin í hópi
raddveilusjúklinga og kemur það ekki
á óvart þegar hugsað er til eðlis starfs
þeirra og þeirra aðstæðna sem þeir
þurfa að beita rödd sinni í. Þeir þurfa
oft að tala í hávaða, í stóru húsnæði og
með nemendur fjarri sér. Því er ágætt
að hafa eftirfarandi í huga:
• Röddinni eru takmörk sett og hún
berst því ekki eins vel og manni finnst
sjálfum.
• Það er eðlislægt að hækka róminn í
takt við aukinn hávaða en þar með
spennast upp allir vöðvarnir sem
stjórna barka og barkakýli og setja
hreyfifrelsi raddbanda í uppnám.
• Þar sem við öndum að okkur gegnum
munn þegar við tölum er mikilvægt
að hafa í huga að raddböndin eru í
öndunarveginum og geta fengið á
sig óheilnæm efni úr andrúmsloft-
inu, t.d. ryk og gufur frá hættulegum
efnum.
• Íþróttakennarar og leikskólakennarar
virðast eiga hvað mest á hættu að
lenda í raddskaða, enda þurfa þeir
oft að tala í miklum hávaða. Ástæða
þótti t.d. til að senda 39 af 71 íþrótta-
kennara til háls-, nef- og eyrnalækna
þegar svör þeirra í rannsókn á rödd
og heyrn voru skoðuð.
Langoftast koma raddveilur og radd-
þrot fram vegna of mikils álags á radd-
færi. Þess vegna er eðlilegt að líta á
þær sem atvinnusjúkdóm og þar með
heilsufarsvandamál. Svo er þó ekki
gert í lögum og reglugerðum. Sá sem
leggur til rödd sína á ekki að þurfa
að gjalda sjálfur fyrir skaða sem hún
verður fyrir. Það á að vera baráttumál
samtaka eins og Kennarasambands
Íslands að röddin verði viðurkennd
sem atvinnutæki. Kennarar sem þurfa
á kostnaðarsamri meðferð að halda
vegna raddskaða eiga ekki að bera
þann bagga sjálfir. Sjúkratryggingar Ís-
lands og sjúkrasjóðir borga aðeins brot
af kostnaðinum. Forvörn, eins og góð
hljóðvist og gott magnarakerfi, eiga að
vera jafn sjálfsagðar og augnhlífar og
eyrnaskjól.
Höfundur er raddmeinafræðingur og
doktor í raddmeinum.
h ilsan
Dr. Valdís i. Jónsdóttir ritar hér grein um
röddina og vekur athygli á þeim vanda-
málum sem kennarar geta staðið frammi
fyrir ef þeir lenda í því að misbjóða henni.
Langoftast koma raddveilur og raddþrot
fram vegna of mikils álags á raddfæri. þess
vegna er eðlilegt að líta á þær sem atvinnu-
sjúkdóm og þar með heilsufarsvandamál.
röddina þarf að viðurkenna
sem bótaskylt atvinnutæki