Félagsbréf - 01.10.1960, Blaðsíða 33

SIGURÐUR EINARSSON:
Blöðin og bókmenntirnar
JjMohvern tíma í vor er ég á gangi um Austurstræti, þar sem hið nýja
hús Almenna bókafélagsins er að rísa af grunni, einmitt á þeim stað,
sem verið hefur mikil bókastöð í tíð nálega þriggja kynslóða. Mér þótti
vænt um þessa sýn. Bæði var, að ég unni félaginu alls góðs um vöxt sinn
og farnað — en hitt ekki síður, að mér þótti það vænlegt menningarlegt
vaxtartákn, að upp skyldi risa svo glæsileg bygging helguð bókaútgáfu,
bókanliðlun og bóklegri upplýsingu einmitt á vorum tímum. Það mátti
astla, að bókin væri ennþá snar þáttur í andlegu lífi og vitsmunauppeldi
þjóðarinnar, þar sem í slíkt var ráðizt.
Því einmilt svo var þessu háttað á íslandi. Sveit sú, þar sem ég ólst upp
°g komst til vits á fyrsta hálfum öðrum áratug þessarar aldar, var á engu
sviði í neinni forustu um menningu umfram aðrar sveitir landsins, né
heldur lakari. En þrátt fyrir alla fátækt sína varð fólkið sér úti um
hækur og las þær. Ljóð höfuðskálda, það sem birtist í sagnagerð, svo og
það sem út kom helzt af fræðibókum, allt rataði þetta götu sína upp í
sveitir og inn á heimilin. Gekk í lánum milli manna, var rætt og hugsað.
Játað skal, að þetta var ekki mikið vöxtum, miðað við það, sem nú er
útgefið af bókum á íslandi, en það hafði aðra þýðingu, stórkostlega, þegar
til þess er litið, að bókmenntir voru þá nálega hin eina listgrein, er ís-
lendingar lögðu stund á. Það jafngilti því, að hver fullvita maður var
gildur aðili að þeirri menningu, sem verið var að skapa í landinu og varð-
veitandi þeirrar, er verið hafði. Og tungunnar, sem geymdi þessa menning-
arerf. Á þessari menningarlegu samstöðu lærðra og leikra, sem hvíldi á
hókmenntum þjóðarinnar fornum og nýium, hvggðist síðan sá manndóm-
ur til átaka, er þjóðin hefur sýnt síðasta mannsaldurinn og gerir hlut
hennar á flestum sviðum miklu stærri en trúlegt mætti þykja sakir mann-
fæðar. Sú þjóð, sem á slíka manndómssögu að rekja til bókmennta sinna