Dagblaðið Vísir - DV - 31.03.2015, Blaðsíða 66

54 Menning Páskablað 31. mars–7. apríl 2015
„Getur aldrei vitað
hvert þú stefnir“
Á
stand þess sem rær til sjós og
þess sem skrifar er svipað.
Þeir snúa bakinu að fram-
tíðinni sem nálgast en horfa
til baka á fortíðina sem fjar-
lægist, vinna sig í átt að óþekktum
áfangastað. „Þetta er hið almenna
ástand. Þér getur fundist þú vita
hvaðan þú kemur en þú getur aldrei
vitað hvert þú stefnir, eða hvert
gjörðir þínar muni leiða þig,“ segir
þýski fjöllistamaðurinn Jan Voss, en
yfirlitssýning á verkum hans, Með
bakið að framtíðinni, stendur nú yfir
í Listasafni Akureyrar. Sjálfur þekkir
hann hvort tveggja, hann hefur róið
út frá Hjalteyri í Eyjafirði en að mestu
leyti helgað sig sköpuninni, mynd-
list, teiknimyndasögugerð, bókaút-
gáfu og bókverkasölu.
Í yfirgefnum bónda-
bæjum í Flatey
Voss, sem er fæddur í Þýskalandi árið
1943, sá það ekki fyrir þegar hann
steig fyrst á land á Íslandi – með bak-
ið að framtíðinni – að rúmlega 40
árum síðar yrði hann með yfirgrips-
mikla yfirlitssýningu á verkum sín-
um hér. „Ég var að sinna verkefni fyr-
ir kennara sem gat ekki mætt sjálfur.
Mér var boðið hingað, flugið greitt og
allt. Ég fékk kennslustarf hjá Mynd-
lista- og handíðaskólanum, svo það
leit út fyrir að það gæti borgað sig að
koma hingað aftur,“ segir Voss.
„En seinna kom ég aftur, jafn-
vel án þess að búast við því að það
borgaði sig, þá bjó ég bara í yfirgefn-
um bóndabæjum á Kjalarnesi, Fla-
tey og víðar. Mér fannst landið yfir-
þyrmandi og mér fannst fjarlægðin
frá Þýskalandi nauðsynleg til að ég
gæti einbeitt mér,“ segir Voss. Í gegn-
um tíðina hefur hann fundið næði til
að vinna að sköpun sinni hér á landi.
Fjarlægð í nærverunni
„Alveg frá upphafi hef ég verið í nán-
um tengslum við íslenska listamenn,
fyrst fólk í SÚM-hópnum og svo síð-
ar Nýlistasafninu. Samt sem áður hef
ég verið tiltölulega fjarlægur í nær-
veru minni. Ísland hefur ekki verið
það svæði sem ég hef lagt mesta
áherslu á, það var ekki það sem skipti
máli – ég kom hingað fyrst og fremst
til að vinna. Þegar mér var boðið að
sýna á Listasafni Akureyrar langaði
mig þess vegna að gera víðfeðma
yfirlitssýningu. Mikið af verkunum
í sýningunni voru sköpuð hér, flutt
úr landi en snúa nú til baka,“ segir
Voss, en tekur þó fram að sýningin
sé almennari en svo að hún snúist
einungis um Ísland: „Ætli það séu
ekki í kringum tíu verk sem ég hefði
aldrei getað skapað ef ekki væri fyrir
Ísland sem land.“
Voss hefur þrátt fyrir tal um fjar-
lægð í nærverunni tekið þátt í þó
nokkrum sýningum hér á landi í
gegnum tíðina, og fyllti meðal annars
rými gallerí SÚM við Vatnsstíg árið
1972 með yfir 120 teikningum sem
áttu síðar eftir að nýtast honum í
bókverk. Á sýningunni á Akureyrir
ber hins vegar að líta verk í ólíkum
miðlum: teikningar, vídeó, innsetn-
ingar og bókverk. „Ég hef alltaf forð-
ast að negla mig niður í ákveðinn
miðil. Ég vil halda þessu eins opnu
og mögulegt er. Ég nota málverk
sem einfalda leið til að setja upp til-
raunaaðstæður, ég er frekar að búa
til módel heldur en að stunda þá list
að mála eða teikna. Ég nota málverk-
ið til að sjá fyrir mér samband hluta
og hvernig þeir gætu unnið saman.“
Þannig var róandi vélmennið í
bátnum á listasafnsgólfinu fyrst til og
sýnt sem tvívítt verk. Miðlarnir renna
saman: hugmynd þróast í málverk í
innsetningu úr texta í teikningu úr
málverki og aftur í texta.
Áherslan á lista-
manninn andlistræn
Listaverkabækurnar, eða bókverkin,
sem Voss skapar og selur í Boekie
Woekie, goðsagnakenndri bókverka-
búð í Amsterdam, er líklega skýrasta
dæmið um það hvernig mörk miðl-
anna hverfa. En búðina rekur hann
ekki einn og leggur áherslu á það:
„Þú ættir kannski að nefna misskiln-
ing nútímans á listamanninum, jafn-
vel hér á Íslandi, sem felst í því að líta
á hann sem einhvern egó-bardaga-
mann, einhvern sem notar nafn sitt
til að koma sér áfram. Þetta myndi
ég segja að væri frekar andlistrænt
viðhorf.“ Voss hefur áður velt fyrir sér
hugmyndinni um vörumerki lista-
mannsins, en á tímabili kallaði hann
sig „Hinn unga Voss“ og gerði þannig
grín að því hvernig listfræðingar eiga
það til að skipta höfundaverki lista-
manns upp í tímabil.
Bókabúðin hefur hins vegar ávallt
verið rekin sem samstarfsverkefni
Jans, Henriëtte van Egten og Rúnu
Þorkelsdóttur. En af hverju þessi
áhersla á sjálfsútgefnar listaverka-
bækur? „Hefðbundnar bókabúð-
ir selja nær eingöngu bækur gefn-
ar út af fyrirtækjum sem þurfa að
græða pening til að lifa af, þess vegna
straumlínulaga þau bækurnar á hátt
sem miðar að því að gera þær sölu-
vænlegar. En svo er gríðarlega mikð
af fólki að gefa út á eigin vegum. Það
er hefð fyrir þessu á Íslandi: það er oft
lína sem gefur þetta til kynna fremst
í bókunum. En þetta er lína sem fólk
sér sjaldnast í dag. Þetta er gríðarlega
stór grein menningarstarfs mann-
kynsins, sem er engu að síður nán-
ast ósýnileg, svo mikið á jaðri samfé-
lagsins að það mætti segja að hún sé
ekki til,“ segir Voss. n
Fjöllistamaðurinn Jan Voss hefur selt bækur í Amsterdam og róið út frá Hjalteyri
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is „Þú ættir kannski
að nefna misskiln-
ing nútímans á lista-
manninum sem felst í því
að líta á hann sem ein-
hvern egó-bardagamann.
„Ég nota málverk
sem einfalda leið
til að setja upp tilrauna-
aðstæður.
Lítur yfir farinn veg Jan Voss snýr bakinu að framtíðinni og lítur yfir farinn veg á yfirgrips-
mikilli sýningu í Listasafni Akureyrar. MyndIR danÍeL StaRRaSon
Elma og nýliðar í
Borgarleikhúsið
Þrír leikarar sem útskrifast af
leiklistardeild Listaháskóla Ís-
lands hafa verið ráðnir til Borg-
arleikhússins. Þetta eru þau Vala
Kristín Eiríksdóttir, Eysteinn
Sigurðarson og Þuríður Blær
Jóhannsdóttir, sem hefur gert
garðinn frægan með rapphópn-
um Reykjavíkurdætur. Öll hafa
þau skrifað undir eins árs samn-
ing við leikhúsið. Þá mun Elma
Stefanía Ágústsdóttir, sem hefur
vakið verðskuldaða athygli fyrir
leik í Þjóðleikhúsinu að undan-
förnu, færa sig yfir til Leikfélags
Reykjavíkur. Þar hittir hún fyrir
eiginmann sinn, Mikael Torfa-
son, sem vinnur um þessar
mundir að leikgerð upp úr Njálu í
samstarfi við leikstjórann Þorleif
Örn Arnarson.
Ljúf ekkja
og þrír fantar
Bækur Arto Paasilinna njóta
gríðarlegra vinsælda í Finnlandi
og hafa verið þýddar á hin ýmsu
tungumál, þar á meðal íslensku,
og hlotið afar góðar viðtök-
ur. Eiturbyrlarinn ljúfi er einkar
skemmtileg og ævintýraleg saga
um ofurstaekkkjuna Linneu sem
þrír þrjótar féfletta og hrella. Hún
leggur á flótta undan þeim en þar
með er viðskiptum þeirra ekki
lokið. Aðalpersónan, hin 85 ára
gamla ekkja, getur ekki annað
en heillað lesandann. Einkar vel
heppnuð skemmtisaga.
Vesturfarasögur
Böðvars
Vesturfarasögur Böðvar Guð-
mundssonar, Híbýli vindanna
og Lífsins tré, eru komnar í eina
bók, handhæga kilju. Bækurnar
hafa notið gríðarlegra vinsælda
meðal íslenskra lesenda allt frá
útkomu. Báðar voru tilnefndar
til Íslensku bókmenntaverð-
launanna og Lífsins tré hlaut
verðlaunin árið 1996. Í bókun-
um rekur Böðvar fjölskyldusögu
vesturfarans Ólafs fíólíns.