Framfari - 14.08.1879, Blaðsíða 2

ll(i —
galla a stjdrnarfyrirkomulaginu, segir hof. urbu
menn varla varir 1 fyrstu, meban ibuar lands-
ins voru lijerumbil jafnir ab efnutn og voldum;
deilur komu rcyndar opt fyrir. en pier voru
annabhvort iitkljabar meb milligCngu vina eba
ddini til fjarutlata eba litlegbar uin nokkur ar.
En petta breyttist a 11. old. Meb hinni fornu
tru hvarf virbingin fyrir peim lOgum, sem stbbu
1 svo rlku sambandi vib liana, en pjdbiu liafbi
ekki tekib hina nyju tru a pann hatt. ab ny
log }rrbu sarnin 1 anda liennar, or buettu bin
fyrri upp. Vlkingaferbirnar voru luettar, svo ab
hinn ofstopafulli andi pjobarinnar fann ekki leng-
ur framras Ijpeim: sumar aettir toku ab magn-
ast mjog ab voldum. og pab fdr ab tlbkast ab
koma til pings mcb ijolda manna, pannig gat
sa, sem most atti undir sjer, bobib logum og
rjetti byrginn meb vopnum, uns hauiingjusdl
bans t6k ab renna 1 seginn og motstobumabur
bans kom fram hcfndum, og for pa fram sams
konar djofnubi og hinn liafbi beitt abur. Seiimi
bluti pessa kalla er yfirlit yfir bokmenntir Is-
lands 1 fornold. •— Fimmti kaflinn segir fra
Islandi, fra pvl pab gekk undir konung fram
a 19. old. par er synt, hvcrsu saga landsins
baittir ab nokkru leyti og bokmenntirnar urn leib
vib pab, ab landib missti lrelsi og sjalfsfornebi.
Konungsveldib gjorbi reyndar gott 1 fyrstu mob
pvl ab baila nibur liinar miklu oeirbir, er geng-
ib hofbu a Sturlunga-oldinni, og friba landib. cn
hinsyegar varb pab til pess. segir hof. ab draga
dug og dab ur landsmonnum. A dogum sjalf-
stjdrnarinnar gat liver inabur neytt haililegleika
sinna og koinist til vegs og valda meb pvl ab
gefa sig fram 1 pjobmalefni, en nu var ekki pcssu
lengur ab fagna; nu var pab konungur 1 obru
landi, sem ijekk peim voldin, er honum leist,
og pa var oinatt farib eptir obru en persdnu-
jegurn bsefilegleikum. Hinn innri niattur eg meg-
in, sem abur liafbi cinkennt Islendinga hvarf,
pvl pjobin stdb ekki framar a eigin efnuui oba
krdptum, heldur laerbi ab vona a nab og bjalp
annara. pessi hnignun leyndi sjer ekki 1 bok-
menntunum. pegar frelsib var ekki lengur til
til ab livetja menn til afreksverkanna, pa Ijekk
skaldib ekki lengur innblastur til ab yrkja eba
sagnamenn bvdt til ab skrifa sdgur, pegar ekki
lengur var til efni pess vert, ab fairt yrbi 1 let-
ur. Siban er skyrt fra deilum konungs og klerka,
stdrtjdnum a 14. oldinui, vcrsluninni vib Eng-
land, truarbdtinni og peim atburbum, sem stdbu
par 1 sambandi vib, fra Gubbrandi porlakssyni,
fra seiimi atburbum, herhlaupi Tyrkja a 17.
old, einokunarverslunimii, bdluiini 1707, komu
Jorgensens o. s. frv. — Seinasti kaflinn er
losing a Islendingum, gebslagi, liattum og a-
standi peivra nu a dogum. peir eru lolabir
fyrir stillingu trygglyndi, frdbleiksfysn og gestrisni
en vlttir fyrir deylb, framkvaimdarleysi ogdprifn-
ab. par er ininnst A llest stdrf Islendinga a oil-
inn arsins tlmum, fjargieslu, heyvinnu. tdvinnu,
jarbrsekt og husakynni, er hof. kvebur 1 meira
lagi biigboiin, ennfremur er niinnst i skdla, bdk-
menntir. stjdrn. log o. s. frv.
Ab ollu samtoldu gefur pessi pattur um
Island ab ymsu leyti gott yfirlit yfir eblisasig-
komulag, sdgu og hag landsins pann tlma, er
liann naer ylir, nil. ruml. fram yfir 1830; bdkin
er sarnin og gelin ut 1 fyrsta siuni 1840. Gall-
ar eru reyndar innaimm, en pess her ab gseta,
ab hof, helir lipplysirigar slnar fra aunari liendi,
nil. ritum eptir ymsa menn um Island, basbj
Islenska friebimenn og utlendinga, einkum Eng-
lendinga, sem hof. vitnar til hjer og livar. Ept-
ir pvl sem pessi stubningsrit bafa verib mis-
jdfn ab kostum, pannig koma einnig stern eba
niinni vitleysur inuan uni 1 fvasogn bans. Um
Heklu stendur t. cl. ab pab sje tru a meb-
al Islendinga, ab undir hcnni sje kvalarstabur illra
salna, peir pori varla ab fylgja ferbanuinnum
upp a fjallib, segist stundum sja stdrbopa af puk-
um draga salir fyrirdiemdra nibur 1 dykib und-
ir pvl og snua svo aptur til ab saekja fleiri!
Hunalloi er kallabur Skagastrandarfldi bis. 43.
Hjdrleifur, fnen’di ingulfs fyrsta landnamsmanns,
er kallabur porleifur bis. 75. I Jysingunni a 1
skiptingu landsins 1 fornold stendur, ab goborb-
unurn liafi verib skipt 1 lireppa bis. 102. par
sem verib er ab lysa Islendingum nu a dogum,
stendur a bis. 262, ab pab sje ekki dvanalegt,
ab sOknarpresturinn hall einskonar einkarjett til
ab jama liesta. af pvl linnn sje betri smibur
en abrir. og ileira er eptir pessu.
piettirnir um Gramland og Faireyjar eru
sanidir I sama snibi og innibinda pvl landlys-
ing og s6gu pessara landa. Graenlendingum er
lyst pannig, ab peir sje vingjarnlegir i vibskiptuin
sin a mebal, gdblyndir og mannblendnii, en po
mjug haibnisgjarnir og hjegdinlegir, peir aliti
sitt land bib besta 1 heinii og enga pjob jafn-
snjalla sjer; uppalialdsskeinnitun peirra sje ab apa
eptir liattum utlendinga til ab gjdra gabb ab
peim. — Fasreyinguin er lvst pannig ab peir
sje einkar ibjusamir, naigjusamir og sibferbisgdb-
ir. Vib utlendinga sje peir mjog greibasamir
og vilji lata peim alia mogulega bjalp i tje; peir
sje einnig Irabairlega gestrisnir. I bokinni eru
uppdrsettir af Islandi -og Fiereyjuin, og mynd af
Geysi. Alls er bun VIII + 340 bis. ab staerb i
atta blaba broti.
Den mnisn mmm
for Far m e reii, Chicago. C b r
T r e ijd ers Forlag. 1879. Hingab'
til helir Skandinava 1 Amerlku vantab bok, er
gaefi peim leibbeiningu um, hvernig peir gietu
hagnytt sjer sem best hvab eina, er jorbin
og skepnur bdndans gefa af sjer, bsebi til eig-
in notkunar og til ab geta gjort sjer sem mest
verb ur pvl, einkum pegar langt er ab smkja
til markaba og somuleibis, hvernig peir gaitu
varbveitt heilsu siua og sinna sem best, pvl
pess konar leibbeinandi biekur, sem til eru a
peirra mali, eru gefnar ut 1 beimalonduiium og
pvl ekki lagabar eptir porfum peirra, ept-
ir ab sest er ab a jarbvegi og 1 loptslagi Amer-
iku. A pessum vandkviebum er nu loks rabin
b6t meb ofannefiidu riti, er vjer guitum kallab
a islensku PI obrababdk fyrir baind-
u r. Eptir efni slim skiptist bun 1 4. kalla. I.
kaflinn er rab og reglur um, hvernig skuli endur-
baita, geyma og bagnyta 1. pab sem jorbin
geli af sjer, avexti (epli, perur o. s. frv.)
og korntegundir, 2. al’rakstur af skepuutn (kum,
kinduin og svinurn) og alifuglum (hcensnum
eudum, o. s. frv.), vog 3. eru j-msar nytsamar
rableggingar, t. d. hvernig verja skuli trjo moti
ahrifum raka, jam fyrir rybi, eybileggja podd-
ur i husuml), pvo litaba duka, an pess ab peir
upplitist, planta trje o. s. frv. 11. kaflinn er
stuttur leibarvisir um mebferb a ungbornum.
III. kaflinn er almenn beilbrigbisfraBbi; par er
skyrt fra eblisasigkomulagi og lifliera skipun Uk-
ama ns og siban gefnar reglur fyrir lientugasta
og hollasta matarhaefi; par er og yinsum febu-
tegundum lyst meb tilliti til sabsemi og holl-
ustu peirra. Seinasti, IV., kaflinn er agrip al
laikningafriEbi. par eru lysingar a helstu sjuk-
domum, sem fyrir koma, skyrt fra undanfara peirra
og hvernig peir magnist smatt og smatt vib
vanhirbu, synt fram a, live naubsynlegt sje ab
fyrirbyggja orsakir peirra og rab logb vib til ab
varna peim og laekna pa. Sjukdoinunum er raci-
ab eptir stafiofsrob, og pannig verbur luegra ab
Anna pu 1 bokinni en ella.
Eptir pvi sem skyrt er fra 1 formiila bdk-
arinnar, er bun sarnin eptir areibanlegustu -ju-
frasbis- og lieknisltebisbokum heiinafyrir og j
Ameriku. Fraiusetningin er skyr og skipuleg,
og pvi hverjum mauni aubskilin, sem getur bjarg.
ab sjer 1 donsku. Fyrir Islendinga hjer vestra.
sem ekki kunna ensku og geta pvi ekki baft gagn
af enskum bokum sama efnis, en skilja donsku
nokkuriiveginu, aetlum vjer liana hina porfustu
eigu. Hun er 379 + V bis. i storu 8 blaba broti
og kostar i bandi $ 1.50.
1) Ediksyra [acetic acid], stendur i bokinni,
hefir reyust bib besta nib vib veggjalus. liana skal
bera i rifur og sprungur i rumstaAuoi og piljum.
liver veggjalus, er syran snertir, deyr strax.
Tarablomi^.
lspib olgandi oldur! en hvab jokulhlatrar
ykkar lata mjer ilia i eyrum! Skilib mjer held-
ur manuinum milium, er pib hrifub fra mjer
og tveimur munabarlausum bornum, og pib liiirbu
klettar! pib kunnib ekki ab vikna vib tar min;
oldurnar bafa pvegib ykkur um aldur og a;fi, og
dropar peirra bafa grafib djupar grofir i hjarta-
raetui ykkar. pan tar eru po kold, en ruin eru
brennandi og licit; on niun pa sa, er tar oil til*
bjd, vera svo bafinn yfir jarbneska cymd. ab hann
ekki brserist til mebaunikuuar, pott livorki old-
urnar nje klettarnir gjuri pab V’ pannig malti
Jdbanna um Jstund vib sjalfa sig, er bun ein-
mana stob a sjavarboinrum peim, cr mabur
liennar liafbi bebib bana undir. Oldurnar sendu
lienni vib og vib kvebju slna meb hvltfreybandi
uba. (.Er petta gratur ykkar? erub pib cinn*
ig ab lauga kinnar nilnar ? grset jeg ekki nog? ,
eba erub pib ab kiela bin brennandi augu min?
Skilib heldur aptur liinum framlibna nianni min--
um, eins og jeg er alltaf ab bibja Um,” En
hvab stobubu pessir kveinstafir aumipgja konunn-
ar? ibulega tdk hiin pa upp, og ibulcga grjet
bun, po timlengdin og tilbreytingar llfsins gsetu
dregib bib sarasta ur soknubinum. ^Vesalings
inabur, pii, sem ert bin ageetasta skepna gubs
a jorbunni! liversu opt rmettu po ekki liarbir
klettar grata yfir cymd pinni 0g volasbi! en peir
vikna fyr fyrir daubum natturuoflum en pjor, pu
verbur ab leita ofar ab hluttekning og bjalp.”
Svona hugsabi ekkjan einatt, er hun ormagna for
heim til hinna munabarlausu barna sinna, er
benni veitti svo orbugt ab fraujfera i cinstajbings-
skap simim; en bun treysti gubi til ab sja fyrir
sjer og peim. liana langabi einungis svo mjog
til ab Ilk mannsins hennar fyndist og gat alclr*
ei slitib pab ur hugs slnum, po abrir vierut
fyrir longu orbnir vonlausir um pab,
Svona libu fram timar af fra ari;: born-1
in uxu upp, og Haraldur rjeri og vann eptir
megni fyrir mobur sinni. Elin litla for nu heldur
ekki ab verba svo mjog til pyngslaj Johanna
sjalf ferbist mer elliarunum, en aldrei hvarf eba
jafnvel sljdfeabist dsk hennar; hun gekk a hverjti
kveldi fram a klettana, er hun i svo mofg af
liafbi vokvab mcb tarum slnum. A sama stab
sat bun nu, og enn brundu tariu nibur a bjarg*
ib bliia. t(En hvab er petta?” segir bun og
hljobabi litib eitt vib af undrun, „er ekki parna
ofurlitib blom, og horfir svo vibkvaimt til min ?
Kletturinn getur ekki gratib, en hann getur pd
fostrab svo fogur blom! petta er ondarlegt, hjer
hefir lika vaxib ofurlitill mosi 1 sprungunni kring-
um pab. Jeg held sannarlega pab hafi sprott-
ib af tarum ininum, pvi bja pessari sprungu hef
jeg avallt setib, en pa bera pan avoxt 1 hoeb*
unum, fyrst barbur kletturinn hefir latib undan
peim.” Ab svo madtu gekk Johanna hughraust-
ari heim til sin, og a bverjnm degi vitjabi him
bldmsins sins, sem ox og dafnabi vel, og var a*
vallt biiib ab breiba tit bitibin litlu, pegar bun
kom; hun sat lika stundum saman til ab horfa
a fegurb pess.
itVertu ekki ab naga nm Tistor Fldmsins
mins,” sagbi htin einu sinni vib ofurlitib skor*
kvikindi, er htiu sa vera ab grafa sig ofan i
sprunguna, sem var full af sandi. »,pjer tekst
pab ekki, jarbvegurinn er svo harbur, en pu
svo orkulaust, Hvab skyldir pti megna? Sja.
um til, en ekki mattu koma na;rri bloniinn mfnu
eba skemma pab.” Daginn eptir sa hun ab liola
sti, er kvikindib hafbi grafib var orbin ofurlit*
;b stierri, og sat bun lengi og horfbi a hreyf-
jiigar pessarar vesiilu skepnu. A pribja degi
sa him hana ekki, og tok pvi upp prjou hja sjer,
til ab kanna hina litlu holu meb. Ormurinn var
btiinn ab na aforroi sinu og konrinn ofan a sand*
orpna skei, er gaf honum megan lorba. Johanna
uiidrabist storum. (.Mun ekki yrmlingnr pessi,”
hugsabi him meb sjer, „eiga ab keuna mjer?
Er mjer meira um megn ab fa menu til ab grafa
sandinn upp undir homrunum, og vita hvort liann
ekki geymir lik mannsins mins, heldur en kvikindinu
'pvi arua ab grafa ofan ab skclinui? pab ferbist
1