Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1997, Blaðsíða 19

Kristín Björnsdóttir, dósent
og formaður stjórnar námsbrautar í
hjúkrunarfræði, HI
Þær breytingar, sem orðið hafa á heilbrigðisþjónustunni á
undanfömum árum og spáð er að verði á komandi ámm, hljóta
að kalla á gagngera endurskoðun á áherslum og nálgun í
hjúkrunarmenntun (Macleod & Farrell, 1994). í þessari grein
mun ég ræða stöðu hjúkmnarfræðinnar í heilbrigðiskerfi
framtíðarinnar og íhuga hvernig hægt verður að veita nemend-
um í hjúkrunarfræði menntun sem undirbýr þá fyrir ný og í
sumum tilvikum lítt mótuð hlutverk.
Framtíðarsýn
Ef við reynum að spá fyrir um þá þekkingu, færni og
lífsafstöðu sem hjúkrunarfræðingar framtíðarinnar þurfa að búa
yfír til að þeir geti skipulagt og framkvæmt hjúkrunarþjónustu
sem er í samræmi við þarfir þegnanna, er mikilvægast að reyna
að átta sig á heilbrigðisvandamálum og heilbrigðiskerfi fram-
tíðarinnar. Við gemm okkur æ betur grein fyrir að algengustu og
útbreiddustu heilbrigðisvandamál nútímamannsins tengjast
félagslegum aðstæðum sem fólk býr við, t.d. uppeldisskilyrðum,
lffsafkomu, fjölskylduaðstæðum, streitu og vinnuálagi. Stærsti
hópurinn, sem heilbrigðisþjónustan mun sinna á komandi áruni,
verða aldraðir og einstaklingar sem búa við langvinn veikindi og
fötlun. Lausnir á þeim heilbrigðisvandamálum, sem þessir
einstaklingar þjást af, em á margan hátt ólíkar þeim sem við
eigum að venjast og útheimta nýja fæmi og þekkingu sem ekki
hefur verið lögð sérstök áhersla á í hefðbundnu námi í
hjúkrunarfræði. Þetta fólk og fjölskyldur þess þarfnast stuðn-
tngs og ráðgjafar og hjúkrunarfræðingar verða að þekkja
valkosti og möguleika á þjónustu og stuðningi í samfélaginu.
Því er spáð að dvalartími á stofnunum, þá sérstaklega á
hátæknisjúkrahúsum, muni halda áfram að styttast. Þetta þýðir í
raun að mun stærri hluti heilbrigðisþjónustunnar mun fara fram
utan stofnana og að henni mun í æ ríkara mæli verða sinnt af
heilbrigðisstarfsfólki og aðstandendum sjúklinga í samvinnu.
Þessi þróun á sér stað í öllum nágrannalöndum okkar og margir
hafa bent á leiðir til að mæta henni. Árið 1995 kom út skýrsla
uefndar sem falið var að spá fyrir um áherslur í menntun
heilbrigðisstarfsmanna í Bandaríkjunum á komandi ámm (Pew
Health Professions Commission, 1995). Spáði nefndin að um
næstu aldamót mundu eftirfarandi þættir vera einkennandi fyrir
heilbrigðisþjónustuna í Bandankjunum:
ZMikil stýring á fjárveitingum og betri samtenging
þjónustu og fjármála.
X Meiri ábyrgð rekstraraðila gagnvart þeim sem greiða
fyrir og nýta heilbrigðisþjónustuna.
ZAukin hagkvæmni á öllum sviðum.
X Innan heilbrigðisþjónustunnar verður minni áhersla á að
veita meðferð og meiri á fræðslu, fyrirbyggingu og að
veita leiðbeiningar og ráðgjöf varðandi framkvæmd
meðferðar.
X Aukin krafa um að stefnumörkun byggi á upplýsingum
um árangur.
Hjúkrunarmenntun
í byrjun nýrrar aldar
Margt í þessari upptalningu hljómar líklega kunnuglega
og endurspeglar þá umræðu sem farið hefur fram hérlendis að
undanförnu. Höfundar skýrslunnar spá því að sjúkrahús-
rúmum fækki um allt að 60% á komandi árum, en að
samfélagsumönnun aukist að sama skapi. Því dragi úr
eftirspurn eftir starfsfólki til að starfa á sjúkrahúsum, en
eftirspum eftir fólki til að starfa við frumheilsugæslu aukist.
Niðurstaða skýrsluhöfunda em að grundvallarbreytingar verði
að eiga sér stað á menntun heilbrigðisstarfsfólks.
i msar af ábendingum höfunda skýrslunnar varðandi
hjúkrunarmenntun eiga fyrst og fremst við Bandaríkin. Þó er
vert að íhuga ábendingar þeirra um að nám í hjúkmnarfræði
fari í mun meira mæli fram utan hefðbundinna sjúkrastofnana
og að leggja beri megináherslu á að þróa meistaranám í
hjúkmnarfræði. Mjög svipaðar áherslur komu einnig fram í
stefnumörkun National League for Nursing sem nefndist
Framtíðaðarsýn varðandi hjúkmnarfræðimenntun (A Vision for
Nursing Education, 1993).
Aukin samfélagshjúkrun
Þrátt fyrir að sterk hefð sé fyrir því að leggja áherslu á
heilsueflingu og fyrirbyggingu f hjúkrunarfræðinámi á íslandi
hefur meginkrafan ávallt vérið sú að nýútskrifaðir hjúkrunar-
fræðingar hafi öðlast fæmi til að takast á við störf hjúkmnar-
fræðinga á almennum sjúkradeildum hátæknispítala. Því
hlýtur sú þróun, sem vikið var að hér að ofan, að kalla á
gagngera endurskoðun á áherslum í hjúkmnarmenntun
hérlendis. Ef við viljum ekki lengja námstímann, sem mörgum
finnst þegar vera orðinn nógu langur, hljótum við að verða að
skera niður á öðrum sviðum. Um þá áherslubreytingu er
mikilvægt að náist samstaða meðal hjúkrunarfræðinga.
Þrátt fyrir að töluvert hafi verið rætt um slíkar breytingar
hefur miðað hægt við að útfæra þær. Ástæðan er sú að aukin
kennsla á einu sviði þýðir í raun niðurskurð á öðrum sviðum.
Það skal viðurkennt að hér er um afar vandasamt verkefni að
ræða. Við þuiíum að undirbúa hjúkmnarfræðinga fyrir störf
sem jafnvel em ekki til í dag og þeir verða sjálfir að móta
(Drevdahl, 1995). Það sem einkennir hjúkmnarstarfið er að
vegna hins nána sambands, sem myndast f hjúkmn, þekkja
hjúkmnarfræðingar þarfir, aðstæður og líðan almennings náið.
Því er ábyrgð okkar ekki lítil að hafa áhrif á stefnumörkun
stjórnvalda f málefnum heilbrigðisþjónustunnar. Hjúkmnar-
félagið Líkn er dæmi um félagsskap sem skipulagði
hjúkmnarþjónustu sem ætlað var að koma til móts við brýn-
ustu þarfir landsmanna á fyrri hluta þessarar aldar. Heima-
hjúkrunin, berklavarnirnar, ungbama- og mæðraeftirlitið em
allt dæmi um slíka þjónustu. Líknarkonur sáu þörfina og með
fjársöfnunum og styrkjum frá hinu opinbera komu þær á fót
starfsemi sem ætlað var að mæta henni (Kristín Björnsdóttir,
1994; Margrét Guðmundsdóttir, 1992).
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆDINGA 1. tbl. 73. árg. 1997