Dagblaðið Vísir - DV - 09.12.2016, Blaðsíða 46

Helgarblað 9.–12. desember 201642 Menning
J
ón Hjaltason sagnfræðingur er
höfundur bókarinnar Bærinn
brennur, en þar er sagt frá elds­
voðum, afdrifum húsa, þró­
un byggðar og mannlegum
örlögum á Akureyri. Jón er fyrst
spurður af hverju honum hafi þótt
ástæða til að skrifa bók um bruna á
Akureyri. Hann svarar: „Framan af
20. öld voru brunar afskaplega tíðir
hér á Akureyri, já svo tíðir að því
var almennt trúað að þeir hlytu að
vera af mannavöldum. Og þótt held­
ur drægi úr þessum grunsemdum
þegar á leið þá segir Bærinn brennur
frá óhugnanlega mörgum brunum.
Eldsvoðar hafa breytt miklu
um ásýnd Akureyrar og skipulag
bæjarins. Til dæmis má rekja fyrstu
bæjar vatnsveituna beint til eld­
hræðslu okkar Akureyringa. Og
hér er enn í bænum, ótrúlegt nokk,
óbyggt, allstórt svæði sem áður var
þakið byggingum sem eldurinn
eyddi á sínum tíma.
Merkar byggingar hafa líka
horfið. Til dæmis brann elsta og
fyrsta íbúðarhúsið á Akureyri. Hótel
Oddeyri og Hótel Akureyri voru
með glæsilegustu byggingum lands­
ins á sínum tíma, bæði hurfu í eldi.
Raunar má segja að heilu hverfin
hafi fuðrað upp í sumum þeirra elds­
voða sem hér hafa orðið.“
Áhrif á samfélagið
Voru þetta mannskaðabrunar?
„Já, því miður hefur fólk týnt lífi
í eldsvoðum á Akureyri. Afskaplega
sorglegur atburður varð 1968 þegar
ung móðir fórst og tveir ungir synir
hennar. Sem betur fer eru þessi tilvik
þó ekki mörg.“
Hvaða áhrif höfðu þessir brunar á
samfélagið?
„Áhrifin voru mikil og nægir að
nefna Vatnsveitu Akureyrar í því
sambandi sem varð til í og með til
að auðveldara yrði að slökkva elda
í kaupstaðnum. En áhrifin hefðu
orðið enn meiri, já, gríðarleg, ef sam­
félagið hefði ekki verið jafn fátækt og
raun bar vitni. Brunarnir innleiddu
nefnilega þá sannfæringu að timbur
væri beinlínis hættulegt byggingar­
efni. Og hefðu menn átt einhverja
peninga væri í dag ekki að finna eitt
einasta gamalt timburhús á Akur­
eyri.
Það eimdi lengi eftir af þessari
trú. Við sjálft lá að jafnvel hin forn­
fræga bygging Menntaskólans á
Akur eyri lyti í lægra haldi fyrir stein­
steypunni sem var hið eina sanna
byggingarefni. Eldurinn hafði þá
líka reynt að eyða þessu glæsilegasta
skólahúsi landsins og munaði að­
eins hársbreidd – og lítilli tilviljun –
að það breyttist í brunarúst.“
Hlutskipti slökkviliðsmannsins
Jón er spurður hvernig hann hafi
unnið bókina. „Ég lagði sérstaka
áherslu á að finna frumgögn um
stærstu eldsvoðana, 1901, 1906 og
1969 sem varð reyndar snúnara en
ég átti von á,“ segir hann. „Dóma­
bókin fyrir árið 1901 er ekki finnan­
leg. Kannski hefur hún brunnið
þegar Ástar­Brandur kveikti – eða
kveikti ekki – í tukthúsinu 1938. Það
var svo fyrir tilviljun að ég fann út­
skrift úr bókinni sem hafði verið
þýdd á dönsku fyrir dönsk trygginga­
félög.
Síðasti kaflinn í Bærinn brennur
er um verksmiðjubrunann
á Gleráreyrum 1969 og er að
stórum hluta byggður á við­
tölum við karlana sem í tólf
klukkustundir börðust við ægilegt
eldhaf.
Mér fannst líka spennandi að
velta fyrir mér hlutskipti slökkviliðs­
mannsins. Hér áður var sá bestur í
liðinu sem gat haldið lengst niðri í sér
andanum, sagði mér gamall slökkvi­
liðsmaður. Með öðrum orðum, sá
sem þoldi reyk og eimyrju best.
Þannig var búið að þessum mönn­
um og gengur eiginlega kraftaverki
næst, finnst mér, að enginn þeirra
skuli hafa farið sér að voða. Stund­
um skall þó hurð nærri hælum.
Annars er það slökkviliðsmað­
urinn Gunnlaugur Búi Sveinsson
sem ber stærsta ábyrgð á að Bærinn
brennur varð að bók. Á sínum tíma
lagði hann mikla vinnu í að
safna heimildum úr dag­
bókum slökkviliðsins
og blöðum um
bruna á
Akur­
eyri.
Síðan lögðust þeir á eitt, Gunnlaugur
Búi og sonur hans Ólafur Búi, við að
safna ljósmyndum sem þeir fengu
lánaðar til eftirtöku, jafnt frá áhuga­
ljósmyndurum sem atvinnumönn­
um. Þetta mikla safn fékk ég lánað og
þar með fæddist hugmyndin.“
Sannkölluð myndabók
Fjöldi ljósmynda prýðir bókina.
„Myndirnar eru sannarlega sérkafli
út af fyrir sig og hafa fæstar komið á
prent fyrr. Þær eru á fjórða hundrað
og sýna þróun bæjarins í rúma hálfa
öld eða fram til 1969. Þær elstu eru
frá því fyrir aldamótin 1800/1900
en yngstu myndirnar tengjast verk­
smiðjubrunanum 1969,“ segir Jón.
„Bærinn brennur er því sannkölluð
myndabók, er mér óhætt að segja,
enda allur frágangur hennar við
það miðaður að ljósmyndir fái not­
ið sín. Og það verð ég að segja að
prentsmiðjan Oddi, en þar var bók­
in prentuð, hefur skilað einstaklega
góðu verki. Ég held hreinlega að
ég hafi aldrei séð betra prentverk á
myndum en í Bærinn brennur.“ n
„Hér áður var
sá bestur í
liðinu sem gat haldið
lengst niðri í sér and-
anum, sagði mér
gamall slökkviliðs-
maður. Með öðrum
orðum, sá sem þoldi
reyk og eimyrju best.
Maí 1967 Enn er eldur í Strandgötu
39, húsinu sem gat ekki brunnið.
Mynd GunnlauGur TryGGvi
BerGþórSSon
Eldar og
örlög á
Akureyri
n Jón Hjaltason sagnfræðingur
er höfundur bókarinnar Bærinn
brennur n Á fjórða hundrað
mynda eru í bókinni
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@dv.is
Jón Hjaltason Höfundur bókar um
bruna á Akureyri. Mynd Guðrún þórSdóTTir
Allt á einum stað:
Prentun, merkingar og frágangur.
Inni- og útimerkingar.
Segl- og límmiðaprentun.
Ljósmynda-, striga- og segulprentun.
Textaskraut, sandblástur,
GSM hulstur og margt fleira...