Litli Bergþór - 01.12.2013, Blaðsíða 28

Litli Bergþór - 01.12.2013, Blaðsíða 28
28 Litli-Bergþór Jón Gissurarson var stór og sterkur, hagmæltur og þar að auki dverghagur. Innan við þrítugt varð hann fyrir þeirri ógæfu að missa sjónina á báðum augum og síðar vann hann þau afrek að róa á vertíðum, bæði af Álftanesi og frá Þorlákshöfn. En það sem lengst mun halda nafni hans á lofti eru körfurnar sem hann reið úr tágum af svo miklum hagleik að sagt var að þær héldu vatni. Jón Gissurarson er einn hinna löngu gleymdu alþýðumanna á öldinni sem leið. Saga hans er sérstæð vegna þess að hún lýsir stöðu fatlaðs manns í hinu grimma og miskunnarlausa íslenzka samfélagi 19. aldar. Sú grimmd lýsti sér umfram allt í því hvernig farið var með tökubörn, niðursetninga, uppflosnað fólk, svo og þá sem ekki gátu unnið fyrir sér vegna fötlunar. Það er nærtækt að segja að fátækt hafi verið undirrótin; fátækt gerir fólk grimmt. En það er ekki einhlýt skýring og verður að kenna aldarandanum um sumt af því sem nú þykir óhæfa, jafnvel glæpur. Stundum voru það hinir betur stæðu sem tóku að sér sveitarlimi eða niðursetninga og níddust á þeim. Þetta illa stadda fólk; fatlaðir þar á meðal, hafði í rauninni stöðu vinnudýra og þar að auki voru mýmörg dæmi um að þrátt fyrir þrældóm væri því einungis séð fyrir lágmarks næringu. Margir liðu beinlínis sult. Jón Gissurarson er aðeins einn af mörgum úr þessum ógæfusama hópi. Skúli Helgason fræðimaður frá Svínavatni hefur skráð sögu hans og er handritið sú heimild sem hér er stuðzt við. En ástæða þess að Skúli hefur lagt sig eftir því að rekja ævi og æviraunir Jóns er sú að maðurinn missti sjónina á bezta aldri, en einnig hitt að hann var gæddur óvenjulegum hagleik, ágætu líkamlegu atgervi, hagmælsku og góðri greind. En það er til marks um hugsunarháttinn, græðgina og grimmdina, að til þess að nýta blindingjann sem vinnukraft eftir að hann var kominn „á sveitina“, var hann sendur í verið og látinn róa á vertíðum. Í upphafi ritgerðar sinnar um Jón Gissurarson segir Skúli Helgason að Jón hafi verið mikill að vallarsýn, „búinn miklu líkamlegu atgervi, trúlega skapmikill, vafalaust miklum hæfileikum gæddur til líkama og sálar. En það sannaðist á honum að snemma byrja mannamein og sitt hvað er gæfa og gervileiki. Barnungur missti hann móður sína; var hennar eina barn. Faðir hans giftist þá á sama ári annarri konu og fleiri börn fæddust. Ætla má að stjúpmóðurhöndin hafi ekki ávalt verið hlý og notaleg hinum bráðþroska og máski nokkuð óstýriláta uppeldissyni.“ Jón Gissurarson fæddist 14. nóvember 1829 í Laugarási í Biskupstungum. Foreldrar hans voru Sigríður Egilsdóttir og Gissur Gunnarsson, þá bæði talin vinnuhjú í Laugarási. Gissur, fæddur 1803, var frá Felli í Biskupstungum. Þar bjó Gunnar faðir hans, sagður blindur á manntalinu 1816. Sigríður móðir Jóns var frá Skriðufelli í Eystrihrepp. Gissur hóf búskap með barnsmóður sinni á Galtalæk í Biskupstungum, en sá búskapur stóð stutt og frá Galtalæk fluttust þau að Brú í Stokkseyrarhreppi. Þar dó Sigríður í janúarmánuði 1835, aðeins 33 ára, en Jón sonur þeirra hefur þá verið á sjötta árinu. Vorið eftir kom ráðskona á heimilið: Guðbjörg Loftsdóttir frá Reykjavöllum í Flóa og virðast fljótt hafa tekizt ástir með henni og Gissuri, því hann kvæntist Guðbjörgu haustið eftir. Frá Brú fluttust þau að Byggðarhorni og þar dó Gissur 1870. Þau höfðu þá eignast nokkur börn og eiga fjölda afkomenda. Jón Gissurarson þótti efnilegur unglingur en nokk- uð ódæll og ekki voru miklir kærleikar með honum og fósturmóður hans. Við fermingu fær hann svohljóðandi einkunn hjá Hraungerðisklerki varðandi kunnnáttu og hegðun: „Hvorttveggja ábótavant.“ Sú einkunn kemur illa heim og saman við vitnisburð manna sem þekktu hann síðar meir og töldu hann vel greindan, hagmæltan, og búinn mörgum góðum hæfileikum „til munns og handa“ eins og sagt var. Af því má ráða að nokkur vanræksla hafi átt sér stað í uppeldinu. Jón er talinn heimilismaður í Byggðarhorni til 18 ára aldurs; þá er hann sagður burtfluttur „suður“ að Bárhaugseyri á Álftanesi. Næstu þrjú árin er hann vinnumaður þar og stundar sjóróðra á haust- og vetrarvertíðum. Enn verða þáttaskil; Jón flytur vorið 1851 austur yfir Fjall að nýju, í þetta sinn að Gröf í Ytrihrepp. Eftir vinnumennsku þar í ár flutti hann með ungum hjónum sem tóku sig upp frá Laugum í Ytrihrepp og settust að á Torfastöðum í Biskupstungum. Enn bættist ár við vinnumennskuferil Jóns og önnur tvö í Hrosshaga, næsta bæ sunnan við Torfastaði. Jafnframt var hann gerður út til sjóróðra á vetrarvertíðum syðra. Í einni af ferðum sínum í verið varð honum á að hrasa við búðarborðið í Eyrarbakkaverzlun. Einhvern smávarning keypti hann þar en skorti að sögn 55 skildinga til þess að eiga fyrir því sem hann hugðist kaupa. Brá hann þá á það óheillaráð að búa til 55 skildinga ávísun og skrifaði undir hana nafn Guðmundar bónda á Torfastöðum, sem hann taldi að skuldaði sér eitthvað ámóta. En ávísunin var tekin góð og gild og Jón fékk sinn varning. Guðmundur á Torfastöðum kannaðist hinsvegar ekki við þessa úttekt og neitaði að greiða hana. Guðmundur Thorgrímsson Eyrarbakkakaupðmaður skrifaði þá sýslumanni og krafðist innheimtu hjá þessum manni. Harmsaga Jóns blinda Gísli Sigurðsson tók saman eftir handriti Skúla Helgasonar

x

Litli Bergþór

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Litli Bergþór
https://timarit.is/publication/884

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.