Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Blaðsíða 8

S a lv ö r N o r d a l
8 TMM 2012 · 1
við að við höfum vanrækt sameiginlega hagsmuni eða almannahags-
muni, vanrækt að hugleiða hvers konar stjórnskipun við búum við eða
viljum búa við. Að hans mati er þessi vanræksla ein rót þeirrar kreppu
sem við nú glímum við.
Ástæða vanrækslunnar á sér líklega að hluta skýringar í því hve
opinber umræða er vanþroskuð. Málefni stjórnarskrárinnar varða
almenn lögmál og gildi en snúast ekki um atvikabundin efni eða
persónur. Í samfélagi þar sem umræðan hverfist einkum um sérhags-
muni og einstaklinga er erfitt að eiga alvöru skoðanaskipti um sjálfan
samfélagsgrundvöllinn.
Ef við gefum okkar að fram til ársins 2010 hafi lýðræðisleg umræða
um stjórnskipun ekki farið fram, eins og fullyrt var í ofangreindri til-
vísun, þá hljótum við að spyrja okkur hvað þurfi til að slík umræða fari
fram – og hvort sú umræða sem átt hefur sér stað á síðustu misserum sé
nægjanleg til að halda því fram að skilyrðinu hafi nú verið uppfyllt.
Einkenni lýðræðislegrar umræðu
Þegar kallað er eftir aukinni lýðræðislegri umræðu í tengslum við breyt-
ingar á stjórnarskránni er hægt að greina milli tvenns konar sjónarmiða.
Annars vegar má halda því fram að ekki liggi fyrir nægjanleg vitneskja
um það hver afstaða almennings sé til mikilvægra álitaefna í stjórn-
skipuninni og slíka vitneskju þurfi að fá fram. Til dæmis liggur ekki
fyrir hver afstaða Íslendinga er til forsetaembættisins, hvort þeir vilji
að völd forseta séu meiri eða minni, eða jafnvel að embættið sé lagt
niður. Hins vegar má halda því fram að skort hafi á vandaðri umræðu í
samfélaginu um grundvallarefni stjórnarskrárinnar, þar sem greint hafi
verið helstu álitaefni, tími veitt til opinnar og upplýstrar umræðu með
það markmið að ná breiðri sátt um álitaefnin.
Þessar tvær hliðar endurspegla ólíkar hugmyndir um lýðræði sem
leið til ákvarðanatöku.5 Annað viðhorfið hefur verið kallað kosninga-
miðað viðhorf þar sem leitast er við að mæla hvað fólki finnist, t.d. með
skoðanakönnunum eða beinum kosningum um tiltekin atriði. Hér er
markmiðið ekki endilega að fá fram bestu niðurstöðu í umdeildum
málum heldur mæla hvaða skoðanir fólk hefur á ákveðnum tímapunkti.
Með þessari aðferð væri hægt að kanna með atkvæðagreiðslu hvort
meirihluti þjóðarinnar vilji gera breytingar á hlutverki forseta, hvort
hún vilji kjósa framkvæmdavaldið beinni kosningu eða að landið verði
eitt kjördæmi svo nokkur álitaefni séu nefnd.
Hitt viðhorfið er kallað samræðumiðað viðhorf og hefur verið áber-