Tímarit Máls og menningar - 01.09.2013, Blaðsíða 137

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2013 · 3 137
Hringsól (1987) og Hvatt að rúnum
(1993). Minningar eru einnig mikilvæg-
ur hluti skáldskapar hennar, auk þess
sem tíminn leikur stórt hlutverk: það
má því segja að Siglingin um síkin sé á
kunnuglegum slóðum, en þar er einmitt
fjallað um tímann, hlutverk hans fyrir
minni og minningar, og samspil þessa
við frásögnina. Með þessu er þó ekki
verið að segja að Siglingin um síkin sé
endurtekning á fyrri verkum, því fer
fjarri. Í þessari nýju skáldsögu eru þessi
fyrirbæri einfaldlega tekin til frekari
könnunar, sett í nýtt samhengi og þau
opnuð fyrir nýjum möguleikum.
Gleymska
Gyða er fullorðin kona sem er orðin
gleymin. Seinna kemur í ljós að hún
hefur orðið fyrir áfalli, og það er ástæða
þess að hún er flutt inn til sonar síns,
Sölva, sem hefur að auki ráðið unga
konu, Elenu frá Kólumbíu, til að hugsa
um móður sína þegar hann er í vinnu.
Lengi framan af vitum við þó ekki fyrir
víst hvort þetta séu ‚réttar‘ aðstæður, því
stundum vaknar Gyða í sjúkrarúmi á
spítala og þar situr dóttir hennar, Svala,
og prjónar og útskýrir fyrir henni að
hún hafi dottið og fengið höfuðhögg.
Samband þeirra mæðgna hefur verið
erfitt og gamla konan er fegin að hafa
endurheimt dótturina en man þó ekki
vel hvernig og hversvegna það hefur
gerst. Gyða á erfitt með að viðurkenna
minnistap sitt og þann rugling sem ríkir
í veruleikaskynjun hennar og gerir sitt
besta til að fela gloppurnar í minninu.
Hún þolir illa að vera upp á aðra komin
og þó hún sé orðin dálítið löskuð bæði
andlega og líkamlega þá er ennþá töggur
í henni og hún sýnir bæði útsjónasemi,
skarpskyggni og snarræði í átökum
sínum við sinn daglega veruleika, rugl-
ingslegar minningar og óvænta endur-
fundi við Önund.
Það verður ljóst að þessi kona er ekk-
ert ruglað eða farlama gamalmenni, og
er langt því frá meðfærileg, eða eins og
Gunnþórunn Guðmundsdóttir orðar
það í ritdómi sínum: „hér er kraftakona
á ferð, sem fer sínar eigin leiðir og virð-
ist alltaf hafa gert það, hefur sterkar og
frískandi skoðanir á mönnum og mál-
efnum, er óþolinmóð gagnvart viðtek-
inni hugsun og sinnuleysi samtímans.“4
Ímynd hennar er því um margt ólík
stöðluðum ‚ömmu‘ persónum bók-
menntahefðarinnar; þetta er ekki kona
sem situr og prjónar eða bakar, þessi
kona vill stinga sér „í samband við ver-
öldina með því að lesa blaðafréttir“ (9).
Hún vill fylgjast með, vera þátttakandi
en ekki draga sig í hlé ellinnar, sem þó
herjar á hana af fullum krafti.
Og þess vegna laumast hún snemma
út í sögunni, í trássi við fyrirmæli Sölva,
og röltir niður í bæ í leit að dagblaði.
Hún gengur yfir Ingólfstorg og minnist
Hótels Íslands, sem brann árið 1944, og
því má álykta að hún sé milli sjötugs og
áttræðs þegar sagan gerist, árið 2008
rétt eftir efnahagshrunið. Gyða er næm
á umhverfi sitt og finnst torgið ekki fal-
legt:
Ingólfstorgið, þótt nýlegt sé, er bæði svip-
laust og móskulegt rétt eins og úthverfin
í Reykjavík, enda fátt sem gleður augað.
Það verður ekki sagt að gufan sem sýnist
líða upp úr tveimur dröngum er standa
út á miðju torgi breyti því neitt. Drang-
arnir minna á þursa. Líkast til á þetta
að vera táknrænt, öndvegissúlurnar
tvær og gufustrókarnir sem Ingólfur sá
í víkinni. Kannski er eitthvað til í því
sem illar tungur segja, að þegar kemur að
húsagerðarlist og skipulagsmálum skorti
þjóðina fagurfræðilegt gen. (21)
Gyða heldur áfram að íhuga borgar-
myndina sem við blasir, rifjar upp búðir
sem áður stóðu við Austurstræti og
þannig mætast nútíð og fortíð í þessari