Fróðskaparrit - 01.01.1994, Blaðsíða 110

122
S ANDOY ARMAL - LEYSLIGAR HUGLEIÐINGAR
í nútíðarføroyskum annars, men úr Eyst-
uroynni hava vit kvennkynsnavnorðið
megurð um ‘tað at vera rakføddur’. Lýsing-
arorðið jjaðaleysur (stavseting óviss) er
serligt fyri sandoyarmál. Tað verður sagt
um tað at vera 'einsamallur, fáligur, stúrin,
ongan góðan at eiga’ el. tíl. T.d. segði mað-
ur: ‘Eg siti so fjaðaleysur eftir, nú konan er
deyð’. Lýsingarorðið saftarleysur er okk-
um kunnugt úr skálvíksmáli, t.e. ‘kenslu-
kaldur, hjartaleysur’, t.d. tað var ein saftar-
leys gerð at koyra mammuna út. Úr Dali er
hitt hugnaliga orðið kunningardagur, sum
er hin 12. juni. Tá vórðu neytini úrtveimum
hagapørtum, ið gingið høvdu út og inn, lat-
in koma saman til at liggja úti. Tey vórðu tá
kunnað hvørt fyri øðrum, og fólk sat hjá
teimum tann dagin. Hetta var hálvur høg-
tíðisdagur, hevur Martina sála í Haskatrøð
sagt mær frá. Stuttligt var at fáa hetta gamla
orðið úr Dali langt aftan á, at vit høvdu
gjørt orðið kunning fyri skúlalærugreinina
‘orientering’, ið kom fyrst í 1960-árunum,
og síðan tá er sandoyarorðið at kunna ‘gera
kendan’ farið sína sigursferð um landið.
Ein kunningarstova er í Havn og onnur í
Klaksvík! Tætt málsligt samband tykist
hava verið millum Skálavíkar og Nólsoyar,
tí mong orð hava vit funnið bert í hesum
báðum bygdamálum. Eitt vakurt orð av
hesum slag er hvørkikynsorðið kjør, ið
merkir ‘tað ið kjósandi er, tað besta av øll-
um’. Sagt varð um dalsgarðsbøin, at hann
var kjørið í bygdini, og um tvær valagentur
í Nólsoy varð sagt, at tær vóru kjørið av
ungdóminum. Her er eisini at nevna, at
eingin við framburðinum [angjin], sum liv-
ir við sítt fríska lív í Nólsoy, hevur verið eitt
aðalmerki fyri skálvíksmál og húsvíksmál,
men tíverri frættist, at har hevur hesin
framburður verið dvínandi nú í langa
tíð.
Sandoyarmál hevur borið orð fyri at vera
gott mál. Tað orðið hava góðir høvundar
hiðani styðjað upp undir. At nevna eru Heð-
in Brú og Hans Dalsgaard í Skálavík, Mads
Andrias Winther og Edvard Hjalt og Bergur
Djurhuus á Sandi - og av yngra ættarliðin-
um Olavur Clementsen hiðan av Sandi.
Tann stóra kvæðaognin, sum vit eiga eitt
nú í søvnunum eftir Jóannes í Króki, hevur
verið ein ómetalig málslig kjølfesta. At
eiga slíkar málgripir festar í huganum hev-
ur verið ein aldri trótandi uppkoma við
kjamgóðum orðum og orðafellum at taka
til í øllum lívsins fømm. Tað hevur verið
bæði leikur og álvara at duga at siga tað, ið
sigast skuldi, væl og meitlað, annaðhvørt
tað var í vertskapi ella í vási. I vandaverki,
eitt nú á brimstøð ella í bjørgum, galt um, at
orðini vóm fá og tó greið og hoyrdust væl
og skilliga - einki við at mutla við saman-
læstum tonnum og linum, dreivutum r-
ljóðum: tey skuldu mlla fremst á tungu-
oddi. Tey, sum hava børn í húsi, kenna til,
hvussu væl, ið teimum dámar at leika sær
við orð og málljóð, sama um tey fata ella
ikki. Stór synd var, at uttanatslæran varð
fjónað í skúlunum av misfataðum náms-
frøðiligum ídni. Skal lív fáast aftur í kvøð-
ing og dans hjá fjøldini, er livandi uttanats-
læra eitt hitt fremsta kravið.
I hesum sambandi fari eg at nýta høvið til
at nevna tað sera ríka orðasavn, sum lá eftir
Eyðun Winther, bæði hiðan úr oynni, og tá
serliga av Skarvanesi, og aðrastaðni, fyrst
og fremst úr Eysturoynni, har ið hann búði
og virkaði eina tíð. Hetta savn hevur før-