Tíminn - 11.08.1917, Blaðsíða 2

86
TtMINN
haft eins þunga ábyrgð á hendi
eins og menn, sem eru þaulkunn-
ugir störfum bankans í smáu
sem stóru. Okkur flutningm. þótti
rétt að koma fram með frv. ó-
breytt, eins og það var lagt fyrir
þingið 1915. Við vildum ekki taka
fram fyrir hendur nefndar þeirrar,
sem væntanlega fjallar um málið,
en munum fúsir að taka til greina
þær breytingar, sem hún kann að
gera við frumvarpið og til bóta
horfa.
Að síðustu vil eg geta þess að
ekki ber að skoða orð mín sem
ákúrur til bankastjórnarinnar. Eg
get lýst því yfir að eg kann full
vel að meta þá valinkunnu heiðurs-
menn sem nú stjórna bankanum.
Vona eg svo að háttv. deild
taki máli þessu vel og er það sann-
færing mín að ekki verði öllu þarf-
ara verk unnið á þessu þingi en
það, að styrkja stjórn þessa banka.
Vil eg svo gera það að tillögu
minni að frv. að umræðu lokinni
verði vísað til allsherjarnefndar.
£anðsreikmngurinti
1914-1915.
Hugleiðingar eftir Sk. Kv.
I.
Tölnr sem tala.
Landsreikningurinn fyrir síðast-
liðið fjárhagstímabil er nýkominn
út, enginn smáræðispési, heldur er
hann á fimta hundrað blaðsíður í
sínu venjulega stóra broti. Rúmur
helmingurinn af þessu máli eru
athugasemdir, svör og tillögur.
Við fljótan yíirlestur má þegar
sjá að hér er ekki alt með feldu.
Hér skal að eins drepið á eitt at-
riði að þessu sinni, sem sé við-
skifti landssjóðsverzlunarinnar við
landssjóð. Má í því sambandi geta
þess, að reikningar landssjóðsverzl-
unarinnar liggja fyrir endurskoð-
aðir og eru nú í bezta lagi,
lofaður veri Þórður Sveinsson, svo
að skakki sá — til þess að við-
hafa orðalag yfirskoðunarmanna —
sem nú kemur fram milli verzl-
unarreikningsins og landsreiknings-
ins verður að skoðast stafa af
ófullkomnum landsreikningi.
Viðskiftin eru þessi, og getur
hver maður sem vill komið þessu
heim og saman:
I. útgáfan.
Landsreikningurinn 1914, 22.
gr. 19, telur greitt til landsverzl-
unarinnar........kr. 394,315,85
Landsreikningur
1915, 22. gr. 17, til
sama.............. — 131,645,60
Eða alls bæði árin kr. 525,961,45
Þá telur lands-
reikningurinn 1915
að í verzluninni
hafi átt að standa — 1,096,084,90
eða kr. 570,123,45 meir en af
landsreikningnum sést að lands-
sjóður hafi lagt til hennar. — En
þetta er nú bara byrjunin.
II. útgáfan.
Yfirskoðunarmenn fá skýrslu frá
Þórði Sveinssyni, sem endurskoð-
aði reikninga verzlunarinnar, um
hvað hún hafi skuldað landssjóði
í lok hvors ársins. Þessa skýrslu
hafði Þ. Sv. upphallega fengið frá
fjármálaskrifstofunni og leiðrétt
hana, en nú voru tölurnar þessar
eftir leiðréttu skýrslunni:
Skuld verzlunarinnar við lands-
sjóð í árslok 1914 kr. 373,929,45
en landsreikningurinn það ár tel-
ur hana kr. 20,386,40 hærri (sbr.
hér að framan). Sama skýrsla telur
skuld verzlunarinnar við landssjóð
í árslok 1915 kr. 451,560,63 eða
kr. 644,524,27 lægri en landsreikn-
ingurinn.
III. útgáfan.
Fjármálaráðherrann hefir svarað
athugasemdum yfirskoðunarmanna,
um skakkann í þessum viðskiftum,
á þá leið að skuld verzlunarinnar
við landssjóð hafi verið í árslok
1914 kr. 372,369,04. Þetta skakkar
um kr. 21,946,81 við landsreikn-
inginn 1914 og um kr. 1,560,41
við skýrslu Þ. Sv. En við árslok
1915 segir fjármálaráðherrann að
skuldin hafi verið kr. 451,333,81
og skakkar hér um kr. 73,627,64
við landsreikningana 1914 og ’15
eða um kr. 644,751,09 við það
sem »áttti að standa í« verzlun-
inni eftir landsreikningnum. En
svo segir fjármálaráðherrann enn-
fremur í svari sínu að i verzlun-
inni hafi í árslok 1915 staðið kr.
1,261,333,81.
Það er varla að furða þótt yfir-
skoðunarmenn gæfust upp við að
ráða þessa gátu svona rétt á miðj-
um mesta annatíma þingsins. Og
auðráðin mun hún heldur ekki
almenningi. Væri óhætt að gera
hana að verðlaunagátu þess vegna.
Móðurmálið.
Fyrir þinginu liggja þrjú erindi
er snerta framtíð móðurmálsins.
Sigfús Blöndal sækir um styrk til
þess að geta keypt sér aðstoð við
íslenzka orðabók með dönskum
þýðingum sem hann er að semja.
Dr. Björn Bjarnarson og síra Jó-
hannes L. Lynge mælast til þess
hvor um sig að þeim verði falið
starf Jóns heitins Ólafssonar við
islenzku orðabókina, og Þorbergur
Þórðarson falast eftir 600 kr. ár-
legum styrk til þess að safna þeim
orðum úr alþýðumálinu, sem
hvergi eru bókfærð og hætta gæti
leikið á að glötuðust ella.
Það mun nú mega deila um
það, hvort hentugt sé að hugsa
fyrir menningarframförum á þess-
um tímum, en þetta er nú gert,
og sýnir betur en margt annað
hversu ósköp þau sem nú "dynja á
mannkyninu fara fyrir neðan garð
hjá okkur. Og þetta mun enn
fremur sjást á Qárlögunum sem
þetta þing lögleiðir, þar mun séð
fyrir flestu sem landið hefir tekist
á hendur fjármunalega hingað til.
Það mun ekki hœgt að neita
Sigfúsi Blöndal um styrkinn, að-
haldið meðal annars svo mikið af
fjárframlögum annarstaðar frá.
Óvíst hvað gert verður um íslenzku
orðabókina sem Jón Ólafsson vann
að, en ólíklegt að landið hugsi sér
að bjargast fjármunalega á fráfalli
Jóns og kippa að sér hendinni
um fjárframlagið. Miklu er senni-
legra að orðabókinni geti orðið það
að happi, því mjög óviturlega var
til stofnað — og einmitt af þings-
ins hálfu. Skilyrðið um prentun
jafnharðan hefði eyðilagt orða-
bókina þá.
íslenzk orðabók með íslenzkum
skýringum er eitt af því sem þjóð-
in þarf að eignast, til þess að geta
heitið menningarþjóð. Er bágt til
þess að vita að jafn göfugri tungu
skuli ekki hafa verið sýndur sá
sómi af þeim sem tunguna tala að
þessu verki væri betur á veg kom-
ið, og þegar hafist er handa um
það, þá skuli ver farið en heima
setið.
Hér er um stórvirki að ræða
sem engum einum manni er kleift
að inna af hendi. Við eigum orða-
bækur, en þessi er á sinn máta
þeim mun meira fyrirtæki en þær
allar, sem Flóáveitan fyrirhugaða
verður stórskornara jarðræktar-
fyrirtæki seitláveitum þeim sem
einstöku bændur hafa komið á hjá
sér hingað til.
Og verkið þarf að vinna með alt
öðrum hætti en hafið var. Undir-
búning þarf mikinn og aðalverkið
af, þegar hægt verður að byrja
prentunina. Það sem gera þarf er
þetta. Rila upp orðflestu íslenzku
orðabókina sem til er áður, leita
orða í hinum öllum sem þar kynnu
að vera umfram. Lesa Iangflestar
íslenzkar bækur sem prentaðar
hafa verið, og leita orða, orða-
merkinga og orðasambanda sem
ekki eru áður til í íslenzkum orða-
bókum, skjöl og handrit þarf að
yfirfara öll sem til eru hér á safn-
inu, og ennfremur íslenzk skjöl og
handrit á söfnum í Danmörku og
Svíþjóð. Auk þessa þarf að safna
orðum, orðamerkingum og orða-
samböndum úr lifandi máli sem al-
drei hafa verið bókfærð, er þar um
auðugan garð að gresja, og brýn-
ust þörfin að bjarga því í málinu
sem liggur fyrir dauðanum.
Þetta verk verður unnið og þvi
verður eigi skotið á frest sem
neinu nemur. En væri eigi hálf-
leitt að láta það niður falla úr því
hafið er. Vonandi er það ekki ung-
gæðisháttur að maður hefur ánægju
af listaverkum góðskáldanna með-
an þau eru í smíðuin, áður en
maður hefir heyrt þau né séð, að
eins fengið að vita fyrirsögnina.
Og mundi þjóðinni ekki áþekk á-
nægja að því að vita að hafist sé
handa um slíka islenzka allsherj-
arorðabók. En því að eins getur
sú ánægja orðið óblandin, að þetta
sé gert með fyrirhyggju svo að
fullu gagni megi koma.
IX orðurlöiuL
Nú er talað miklu meira en
nokkru sinni fyr um samúð, sam-
vinnu og samband milli Norður-
landa. Öll smáríkin finna til þess,.
hve erfitt þau eiga uppdráttar á
þessum vandræða tímum; sum
þeirra, eins og t. d. San Marino
og Luxemburg eru að eins sjálf-
stæð að nafninu til og lifa af náð
stórvelda þeirra, sem eru í kring-
um þau. Ríkjunum hefir fækkað
stórkostlega á hinum siðustu öld-
um. Þá er vestfalski friðurinn var
saminn 1645—1648,*voru við frið-
arsamningana fulltrúar frá hér um
bil 450 ríkjum í Norðurálfunni og
þó tóku alls ekki öll ríki Norður-
álfunnar þátt í þeim samningum.
Prófessor Fridtjof Nansen hefir
nýlega vakið máls á’ því, að öll
Norðurlönd gerðu samband sín á
milli, til þess að verjast ágangi
hinna stóru þjóða, efla velgengni
sína og gæta réttar síns. Hafa milk-
ar umræður orðið um þetta; eru
allir ásáttir um það, að samvinna
og viðskifti ættu að vera sem mest
milli allra Norðurlanda, og sam-
úð og kunningsskap beri að efla,
og hvert ríki haldi sjálfstæði sinu,
en hitt greinir menn á um, hvort
samband eigi að gera. Þykir sér-
staklega bera brýna nauðsyn til
þess, að Norðurlönd öll styðji hvert
annað með matvörum, til þess að
koma í veg fyrir vandræði og hung-
ur, sem leiðir af siglingabanni Eng-
lendinga og kafbátastríði Þjóðverja
og nú síðast af hluttöku Banda-
ríkjanna í ófriðnum. Allir vænta og
að Norðurlönd geti stutt hvert ann-
að mjög í verzlunarviðskiftum bæði
nú þegar og eins þá er ófriðnum
er lokið; má þá vænta að þrengt
verði að frjálsri verzlum hlutlausu
þjóðanna með tollálögum og verzl-
unarsamtökum at hendi stórþjóð-
anna, er vilja vinna upp nokkuð
af herkostnaðinum á þann hátt og
vinna mótstöðuþjóðum sínum mein.
Ætla margir, að Norðurlanda-
þjóðirnar fcþurfi eigi að vera mjög
mikið uppá aðrar þjóðir komnar,
ef þær efla atvinnuvegi sína og
framleiðslu og laga hana eftir inn-
byrðis þörfum þeirra allra, því ein
þeirra hefir ýmsar nauðsynjar, sem
aðra vantar. B. Th. M.
Húsmæðraskólamálið.
Það er nú svo komið að þetta
mál er orðið áhugamál margra
kvenna norðanlands, þó ekki verði
allar konur á eitt sáttar um það,
hvernig heppilegast muni að koma
því í framkvæmd. En af því er
nú málið risið, að konur finna
altaf betur og betur með vaxandi
menningu að staða húsmóðurinn-
ar i þjóðfélaginu er svo yfirgrips-
mikil, og ávextir hinnar kyrlátu
iðju hennar koma svo víða fram
í þjóðfélaginu, að hin sanna ham-
ingja er undir henni komin, bæði