Tíminn - 15.12.1917, Blaðsíða 2

162
TlMINN
Hans Hátign konungurinn
sagði:
Eg get ekki fallist á tillögu þá,
sem ráðherra íslands hefir borið
fram; en eg vil bæta því við, að
þegar íslenzkar og danskar skoð-
anir ekki samrýmast munu almenn-
ar samningaumleitanir í einhverju
formi heldur en að taka eitt
einstakt mál út úr, leiða til þess
góða samkomulags, sem ætíð verð-
ur að vera grundvöllur sambands
milli beggja landanna.
Áhrif blaðanna.
Ógætni og öfugstreymi.
Blöðin geta haft geysimikil áhrif
á hugsun og störf almennings, bæði
til góðs og ils. Þau geta laðað
menn til samúðar, samvinnu og
dugnaðar. En þau geta líka æst til
ófriðar, eitrað í stað þess að græða
og eyðilagt nauðsynleguslu sam-
yinnu og nytsömustu fyrirtæki
þjóðarinnar.
Skylda blaðannna er þung á
metum og ábyrgð ritstjóranna af-
armikil, en lítið virðast sumir
þeirra finna til hennar. Aðfinningar
geta verið réltmætar og sjálfsagðar,
ef þær eru rökstuddar og æsinga-
lausar. Blöðin eru harla misjöfn
að þessu leyti. Þetta eiga kaupend-
urnir að gera sér ljóst, og virða
blöðin að verðleikum. Af hugsunar-
Ieysi, heimsku eða eigingirni, hafa
blöðin sum hér i landi, aukið
mjög á ósamlyndi, illa Iöggjöf og
ólöghlýðni, atvinnuspjöll og óáran
innanlands.
Það er glæpur við þjóðfélagið
að sundra kröftunum, þegar lif
margra manna liggur við og vel-
ferð þjóðarinnar, að allir leggi fram
orku sína og beri hver annars
byrði. Eg á hér við blöðin, sem
slegið hafa á lægstu strengi alþýð-
unnar: öfund, eigingirni mótþróa
og heimtufrekju. — Blöðin, sem
hafa borið eld í sinu, milli bænda
og borgarbúa. — Blöðin, sem tala
sífelt með lítilsvirðing um bænda-
sléttina, nægjusömustu stétt lands-
ins að eðlisfari, friðsömustu og
þjóðhollustu. — Blöðin, sem heimta
að sett sé lágt hámarksverð á beztu
matvörur bændanna, og skamma
þá svo, ef þeir koma ekki eftir sem
áður með beztu bitana og sopana
frá munni sínum, þó sjálfir verði
þá svangir heima. — Blöðin, sem
ávalt vilja kenna bændum, og helzt
þeim einum, uin ágreining og mis-
fellur bæði á alþingi og í sljórn
landsins. — Blöðin, sem vilja reyta
fjarðir af landbúnaðinum, til þess
að mýkja mölina. Eru þau ekki
augljós áhrifin af þessháttar blaða-
mensku? Hafa blöðin ekki hjálpað
til þess, að minka framleiðslu
sveitanna og auka við erfiði sveita-
búa? Hafa þau eklci hænt fólkið
að kaupslöðunum, og aukið þar
við atvinnuleysið og ómenskuna?
Þegar svo er búið að tefla í mát,
hafa blaðasneypur þessar ekki
önnur ráð, en ala á heimtufrekj-
unni. Heimta vinnu, bara einhverja
vinnu lagða upp í hendurnar, og
peninga úr landssjóði eða bæjar-
sjóði. Þegar svo ekki er unt að
bæta þarfir allra, þá verður úr-
ræðið að skamma — mér liggur
við að segja — alt og alla.
Bændur margir ofbjóða heilsu
sinni með erfiði, ekki síst við heyin
á veturna. Aldraðir menn og slit-
uppgefnir bjástra við búskapinn
meðan þeir orka að staulast út og
inn, og eiga fult í fangi að bjarga
búpeningi sínum, en fá ekki verka-
fólkið. Samtímis híma hundruð
verkfærra manna undir veggjum
liúsanna á eyrinni, og krefjast þess
að fá eitthvað að gera — fyrir
ríflega borgun. Þó þeir fái svo að
pikka klaka í byl eða velta grjóti
og mold í hrakveðri, þá er þetta
lítil sældaræfi. Og hvaða gagn er
svo að slíkum vinnubrögðum, hvaða
not verða að þeim móts við nyt-
samlega frainleiðslu?
Oft er kvartað um það, að ó-
magarnir séu of margir á lands-
sjóði, og ofmikið sé goldið fyrir
arðlítil störf. Sist er það ástæðu-
laust, en ekki lækka þó úlgjöldin
eða fækkar launamönnum lands-
sjóðs, þegar hundruð verkamanna
bætast líka á landssjóðinn.
Það er hið mesta neyðarúrræði,
eins og hag landsins er nú hátt-
að, að verða að gjalda þúsundir
kr. i tuga tali eða hundraða, og
fá bæði lítið og seint í aðra hönd.
Þetta öfugstreymi er horfellirinn
hættulegasti — horfellir dugnaðar
og sjálfstæðis. Á hverju á fólkið
að lifa næstu árin, ef framleiðslan
verður vanrækt og striðið heldur
áfram? Þá mun fljótt þrjóta láns-
traust landssjóðs, og ómögulegt
getur orðið að ná í vörur útlend-
ar. Og, þó gott sé að eignast veg-
leg hús og góðar götur, þegar
vel árar, þá verður hvorugt til að
bjarga lífi manna, þegar hallæri
dynur yfir og hungur sverfir að
Pá getur ekkert bjargað lífi lands-
manna, nema framleiðsla og hag-
nýting efnanna sem eru til í land-
inn, og gullkistunnar við strendur
landsins. Pá mætti mönnum skilj-
ast, að líf þjóðarinnar leikur í
höndum framleiðenda. Pá á þjóðin
líf sitt að launa hyggindum, dngn-
aði og þolgæði bændanna og verka-
fólksins við landsnjdjar og kvik-
fjárrækt, kjarki og krafli útgerðar-
manna, og hugprýði og hreysti
sjómannanna.
Ef ekki breztur áræði og fyrir-
hyggju, má afla mikils til fæðis og
klæða, húsa og hita. Og, ef þjóðin
vildi Iæra að spara og leggja eitthvað
af .útlenda glingrinu á hilluna, þá
verður árferðið óvenju illt, ef marg-
ir þurfa að deyja af skortinum.
Öðru máli gegnir, ef ekki verður
minni óáranin í fólkinu. Ef fjöldi
manna vill heldur velta grjóti en
gefa kúm eða kindum, heldur
pikka klaka en sækja íisk í soðið,
heldur híma skjálfandi en prjóna
flík eða bæta bót, heldur neyta
vatns en hreyta kýr og ær, þá er
fellir manna fyrir dyrum, ef stríð-
ið varir enn ári lengur.
wLandiða1) hefir nýlega talað um
bændur sem »þriðja flokk fram-
leiðenda«, og virðist þá — líklega
í hugsunarleysi — telja kaupmenn
í framleiðendahópnum, nr. 1. Ekki
kem eg þó auga á það, hvað
kaupmenn framleiða hér á landi,
eða hversu þeir mættu bjarga fólk-
inu í neyðinni, ef eliki væru aðrir
til að framleiða vörurnar, er þeir
svo verzla með.
Landbúnaðurinn (»nr. 3«) veit-
ir þó enn þá liálfri þjóðinni
lífsnauðsynjar sinar. Hann fæðir
líka, ldæðir og skæðir að ekki'
svo litlu leyti, hinn helming þjóð-
arinnar. Mætli þó gera þetta miklu
meira, ef tískutildrið og glingrið
útlenda, sem kaupmennirnir marg-
ir »framleiða« handa þjóðinni,
væri ekki búið að drepa þjóðlega
siðu og þjóðlega búninga. Mikið
gæti þjóðin hagnýtt sér innanlands
til fæðis og fata, ef hún vildi kaupa
minna af útlenda efninu, sem er
dýrara og ónýtara, og flytja rninna
út af óunnum vörum og illa verk-
uðum.
Sjávaraflinn fæðir líka, að nokkru
leyti, mikinn fjölda landsbúa — þó
betur mætti vera. Hann gefur
mjög miklar viðskiftavörur og er
mesta bjálparhella landssjóðs.
Bregðist sjávaraflinn, eitt ár eða fleiri,
kemst landssjóður — og kaupstað-
irnir — á vonarvöl.
Er nú ekki komin tími til þess
að blöðin líti ofan í gröfina, sem
þau hafa verið að grafa? Er ekki
mál að hætta að naga ræturnar
undan »lífsins trénu« islenzka?
Nú þarf fremur að vekja hlýjan
hng til framleiðenda, en að lasta
þá og tortryggja. Nú þarf fremur
að hjálpa framleiðendum, örfa þá
með góðurn ráðum, lipurð og nær-
gælni, en þvinga þá með óþörfum
skyldum og einkisnýtum kostnaði.
Nú þarf að gera alt sem mögu-
legt er til að auka frainleiðsluna.
Ekkert má gera sem dregur úr
henni.
Þvingandi lög og reglugerðir má
ekki nota, nema þá sem síðasta
neyðarúrræði.
Eru ekki t. d. að taka, mjólkur-
solu reglugerðirnar í Reykjavík,
gömlu og nýju, ávöxtur dagblað-
anna. Þegar svo langt er gengið
sem þar, að taka lífsnauðsynjar á
lieimili framleiðenda sjálfra, eða
banna þeim að selja mjólk á
heimili sínu til fastra kaupenda,
með sanngjörnu verði — mjólkina
sein þeir liafa sjálfir haft alt erfiði
af og áhyggjurnar við að framleiða,
þá er löggjöfin hlaupin í ógöngur.
Þá er löggjöfin að ræna rétti at-
orkumannsins, og gefa liinum
gagnstæða. Þá virða fáir lögin
1) Þó ég nefni »Landið«, tel eg pað
ekki meðal lökustu blaðanna.
þess, að líta við þeiin; alt lendir
í óreiðu og undanbrögðum. Þarf-
ara væri að greiða götu afurðanna
með frjálslegum samningum, en
hefta þær og hrekja með lagavendi
og óþörfum útlátum.
Þarfara væri og þjóðinni hollara,.
að veita rífleg lán — þó afborgun-
arlaus væru í 5—10 ár, og án
vaxta fyrstu árin — og nokkurn
styrk að auki, til að yrkja eyði-
býli, og nýbýli en að gefa stórfé
fyrir »steinabrauð«.
Liklegt þykir mér að margir
góðir verkamenn vildu skifta á
þessum atvinnum, ef kjörin væru
aðgengileg. Vakna mundu þeir
með vorinu, og þá ætti alt að vera
undirbúið.
Ekkert lifvœnlegt býli má liggja
ónotað ncesta ár.
Þegar afurðir annara landa eru
orðnar liér í tvöföldu til tvítug-
földuverði — og hver veit hvað
þær geta enn hækliað í verði —
þá má ekki troða gæði landsins
undir fótunum, eða hlaupa fram
hjá þeim ónotuðum: Hilt getur
hjálpað fyr, að hirða sjávaraflami.
Fiskiskipin öll, sem til eru í land-
inu, og sjófœr geta orðið, verða að
fara á veiðar í vetur. Ekkert má
verða eftir, liverki stórt né lílið.
Líf fólksins liggur við, að atvinnan
fáist. Fiskinn iná eta um alt landið,
nýjan, saltaðan og herlan. Fisk-
urinn gæti hjálpað, ef liallæri yrði
til sveita — en grjótið ekki. Svo
er nú mikið sagt af fiskinum um-
hverfis landið, að ekki er líklegl
að afli bregðist, þegar ís og illviðri
hamla ekki. Því meiri sem nú
eru likurnar til að ísirin komi að
landinu í vetur, og loki höfnum
og fiskimiðum, þess meira ríður á
snarræðinu, að láta ekki færi ganga
úr greipum sér, meðan það kann
að gefast.
Þó landið þyrfti að taka ábyrgð
á 1—2 miljónum króna, af verði
salts, olíu og kola t. d., þá er það
smáræði móti tapinu og voðanum
sem af þvi leiddi, ef lítils yrði
aflað.
Þegar útgjöld landssjóðs marg-
faldast, og tekjurnar eru að hverfa,
þá verður að gera það sem nægir,
og það eitt sem þénar, til að ná
jafnvæginu aftur.
Ábyrgðir og lán endurborgar —
og margborgar — útgerðin aftur,
þegar vel gengur. Skipin og veiðar-
færin eru of dýru verði keypt og
of dýrmæt aflatæki til þess að láta
þau ryðga og fúna ónotuð.
Grjótvinnan er frek á fæði og
fötum. — Og hvaðan kemur borg-
unin? — Ekki verður grjótið flult
úr landi eða nolað til fæðis og
fata. — Fiskinn má flytja, oflast
um leið og andvirðið er sótt, og
— þó ekkert verði sótt til annara
landa — þarf ekki að sækja hann
þangað.
Þó öfugstreymi og fyrirhyggju-
leysi fyrri ára á öllum sviðum, sé
búið að gera ólijákvæmilegt slíkt
neyðarúrræði, sem nú er klakhögg
og grjótvinna, þá má ekki alt af