Tíminn - 16.02.1918, Blaðsíða 1

TÍMINN
Jcemar út einu sinni i
vika og kostar 4 kr.
árgangurinn.
AFGREIÐSLA
i Regkjavik Laugaveg
18, sími 286, út um
land i Laufási, simi 91.
Ií. íír.
Út úr moldviðrinu.
í gamla daga var það hin al-
genga skoðun, að þeir menn sem
sköruðu fram úr fjöldanum að
lærdómi, væru göldróttir, væru of-
urseldir kölslca, eða ef þeir væru
nógu lærðir, að þeir gætu þröngv-
að honuin til þess að þjóna sér.
Undir öllum kringumstæðum áttu
lærðu mennirnir einhver viðskifti
við það sem óhreint var. Og þess
vegna gat það verið hættulegt að
vera lærður á þeim tímum. Það
fylgdi því lortryggni ahnennings.
Menn gátu jafnvel ált það á hættu
að vera brendir á báli fyrir það.
Tímarnir breytast og mennirnir
með. Það er hætt að brenna menn
á báli fyrir lærdóm. En nokkuð
annað og ekki ólíkt er komið í
staðinn.
Á íslandi er það t. d. svo, að
sú hugsun er mjög ofarlega hjá
mörgum manni, að það að gefa
sig að opinberum málum, sé sama
sem að sökkva sér í siðferðislega
spilling. Flestir láti þar stjórnast
af eigingjörnum hvötum. Það fari
varla hjá því að sérhver sem á
þær brautir leiðist verði að meira
eða minna leyti saurgaður af þvi
óhreina andrúmslofti sem þar leik-
ur um hann. Sá verður að meira
eða minna leyti brennimerktur
maður í almenningsálitinu sem að
þeim störfurn hnígur.
Það er ómótmælanlegt að þessu
er svona varið. Og það liggur við
að full ástæða sé til að menn hugsi
á þessa leið. Þótt sumar mjög
heiðarlegar undantekningar séu til,
þá er stjórnmálalífið i heild sinni
svo sjúkt, vegna óheilinda, bak-
tjaldaverka, ábyrgðarleysis og eig-
ingirni margra, að það þarf meir
en meðalmann lil þess að verða
eklci að einhverju leyti samsekur.
Það er ekki óeðlilegt að mönnum
finnist það, að heiðarleiki og stjórn-
málamenska séu tvö atriði sem
sjaldan fari saman.
Það er þyngsti dómurinn yfir
stjórnmálaástandinu eins og það
er nú, að almenningsálitið skuli
vera á þessa leið.
Það gerir auðvitað minst til þótt
þetta brennimark sé sett á alla
sem fara að fást við þessa hluti.
Hitt er hið mesta alvörumál, hví-
lík siðferðileg spilling og sljóleikur
leiðir af þessu fyrir þjóðina í heild
sinni, að ógleymdu hinu beina
fjárhagslega tjóni sem af þessu
leiðir.
Stefnuleysi flokkanna hefir gert
jarðveginn hæfan fyrir þessa eitur-
gerla- Það hefir blindað þjóðinni
sýn og svift hana möguleikanum
Reykjavíb, 16.
— í bili a. m. k. — til þess að
hafa það eftirlit með fulltrúum
sínum og leiðtogum, sem nauð-
synlegt er. Það hefir áður verið
beut á það hér í blaðinu að grund-
völlurinn sem viðreisn stjórnmála-
lífsins verður að reisast á, er skýr
og heilbrigð flokkaskifting um inn-
anlandsmálin.
Tvær hreyfingar í þjóðlífinu eru
það einkum, sem þess má vænta
af, að þær leggi til kraftana til
þess að hefja heilbrigða og drengí-
lega stjórnmálabaráttu, á hinum
eðlilega grundvelli. Önnur hefir
einkum náð útbreiðslu meðal yngri
manna, það er ungmennafélags-
skapurinn. Hin einkum meðal
þroskaðra bænda, það er sam-
vinnufélagahreyfingin.
Það hefir verið lagt þeim mönn-
um til lasts, sem að Tímanum
standa, að þeir stæðu nærri þess-
um hreyfingum. Það er af þeirra
manna hálfu gert, sem halda vilja
í ástandið eins og það er, til þess
að geta áfram flotið ofan á i hring-
iðunni.
Það last er hrós í augum alira
góðra manna. Og Tímanum er það
ekkert launungarmál að honum er
það kært, að eiga þar ítök sín, og
þeírra manna allra á meðal sem
vilja heilbrigða framsókn með þjóð-
inni. Og á þeim mönnum er von-
in reist, að þess verði ekki langt
að bíða, að stjórnmálabaráttan ís-
Ienzka verði með þeirri einurð og
drenglyndi rekin, á nýjum grund-
velli, og af mörgum mönnum, að
það verði ekki Iengur álitinn blett-
ur á manni að gefa sig að þeim
málum, enda verði þjóðinni þá
forðað frá þvi tjóni, að sumir góðu,
en helzt til hörundssáru mennirnir,
draga sig í hlé úr moldviðrinu
sem nú er.
Því að það er jafnmikil villa
að álíta að óheiðarleiki og stjórn-
inálamenska liljóti að fara saman
og að álíta að lærdóminum hljóti
að vera satnfara viðskifti við ó-
hrein öfl.
„Samvinunfélög.“
í Lögréttu sem út kom núna í
vikunni er grein um jarðaprang.
Er þar lýst ógæfunni og tjóninu
sem hlýst af jarðapranginu, enda
hefir það mjög farið í vöxt á síð-
ustu árum og er sízt ofdjúpt tekið
í árinni um að fordæma það.
Hnígur greinin mjög í sömu ált og
Jónas kennari Jónsson frá Hriflu
ritaði um fyrstur manna í Skin-
faxa fyrir fáum árum og valiti þá
mikla eftirtekt. Var ekki úr vegi
að rifja það upp og hefði Lögrétta
föbrúar 1918.
fyr mátt taka undir þær þörfu
hugvekjur. Lögrétta og Tíminn eiga
fylstu samleið í þessu efni.
Það eina sem athugavert er í
Lögréltugreininni er það, að þar
eru félög jarðaprangaranna nefnd
»samvinnufélög«. Það heiti má
ekki nota í þeirri merkingu. Heitið
hefir þegar fengið sína ákveðnu
merking í málinu, og eiga sam-
vinnufélögin fulla heimling á því,
að nafn þeirra sé ekki notað um
slíkar stofnanir, eða aðrar líkrar
tegundar.
Danir í vorn garð.
ii.
Það er sem betur fer svo, að
annars anda gætir í okkar garð
íslendinga, af hálfu Dana, en þess
sem lýst var í síðasta blaði, en
það var í Atlantshafseyjafélaginu.
Ræður það að líkindum að við
eigum marga góða vini ineðal
Dana. Munu þeir hafa fuudið hvert
stefndj í Atlantshafseyjafélaginu,
sem áður var eina félagið í Dan-
mörku sem fjallaði sérstaklega um
íslandsmál, og stofnuðu því nýtt
félag »Dansk-íslenzka félagið«.
Um það félag er ekkert annað
en golt að segja. Það er algerlega
ópólitiskt. Það hefir það markmið
að auka þekking hvorrar þjóðar-
innar um sig á hinni og er það
hin rétta stefna um að koma því
sambandi á, á milli landanna sem
eðlilegl er, í því trausti að hvorir
um sig hafi nokkuð af hinum að
læra.
Meginstofn þess félags er: ís-
lendingar í Danmörku og menn af
islenzku bergi brotnir, og lýðhá-
skólamennirnir dönsku, enda hafa
þeir lengst af lesið mest um ísland
að fornu og nýju og sú stefna er
einna frjálslyndust og víðsýnust í
Danmörku. Hefir þetta þráfaldlega
komið fram, því að í »Höjskole-
bladet« sem er blað lýðskólanna,
hefir mála okkar íslendinga ávalt
verið getið af mestri sanngirni og
hlýleik, í öllum dönskum blöðum.
Dansk-íslenzka félagið hefir ný-
lega gefið út bók um ísland sem
nefnist: »Island. Slreiflys over Land
og Folk«. Er það einskonar ís-
landslýsing — lands og þjóðar -r-
og má hiklaust telja þessa bók
hina beztu og réttustu slíkra bóka
á útlendu tungumáli. Þó er það
ofrnælt sem sagt er í ritdómi um
bókina í Lögréttu, að þar sé »skýrt
rétt frá öllu«. Því að einmitt í
þeim greinum sem það er sagt um,
7. blað.
eru töluvert margar villur og sum-
ar nokkuð meinlegar.
En það skiftir litlu máli. Það
er samt bezta bókin af slíku tagi
sem komið hefir út, og alstaðar
skín í gegn einlæg ást til landsins
og þjóðarinnar, og megum við ís-
lendingar samróma þakka félaginu
fyrir bókina.
Dansk-íslenzka félagið hefir ekk-
ert líkt látið frá sér heyra og
Atlantshafseyjafélagið, út af fána-
málinu, enda er félagið ópóliliskt.
En tvær raddir liafa heyrst í Höj-
skolebladet, frá mönnum sem að
því standa, önnur frá þektum lýð-
háskólamanni dönskum, hin frá
formanni félagsins, Arne Möller
presti. Kemur þar fram alt annar
hugur í okkar garð, en í Atlants-
hafseyjafélaginu.
Báðir láta þeir það að vísu í
ljósi, að þeim væri það hrygðar-
efni, kæmi nú til skilnaðar milli
landanna, út af fánamálinu. En
þeim kemur ekki til hugar að
koma fram með það, að það sé
af því að þá rírni vegur Dana,
eða þrengist það svæði sem dansk-
ur fáni blakti yfir. Vegna landanna
sjálfra hryggir það þá, að þau slíti
sambandinu. Af því að þau eigi
bæði að geta haft gott af því.
Benda á það um leið að þekking-
arskortur hvorrar þjóðarinnar um
sig á hinni, sé þessu valdandi. Og
það sé öfug stefna að Danmörk
og ísland skilji nú, þegar sterkar
raddir heyrist um meiri samvinnu
og samband milli allra Norður-
landa.
Af velvilja til okkar og engu
öðru hyggja þeir ekki gott til skiln-
aðar. — Á hinn bóginn kemur það
þó ekki fram, að þeir vilji eins og
sakir standa nú, láta okkur fá
fánann.
Við þessa menn er okkur ánægja
að tala. Og væru Danir allir þessa
hugar, væri ekki mikil vandræði
að hugsa áfram til sambands við
þá Það væri engin liætta á því
að ekki mætti greiða úr öllu sem
á milli ber. Og vafalítið myndu
allflestir íslendingar vilja una áfram
við sambandið, ef gert væri ráð
fyrir því að bráðlega kæmist á
ríkjasamband Norðurlanda og yrði
ísland þá fjórða fullvalda rikið.
En — hvað mega þeir sín mikils
þessir vinir okkar í Danmörku?
Hvað megum við gera ráð fyrir
að þeir eigi mikil ítök í hugum
Dana yfirleitt?
Það er því miður margt sem
bendir í áttina til þess, að þau
séu ekki ýkja mikil.
Fyrst og fremst þetta, hvernig
Atlantshafsejrjafélagið hefir nú snú-
ist og fylgja því vafalaust margir