Tíminn - 23.02.1918, Blaðsíða 1

TÍMINN
lcemur út einu sinni i
viku og kostar 4 kr.
árgangurinn.
AFGREIÐSLA
i Regkjavík Laugaveg
18, simi 286, út um
land i Laufási, sími 91.
II.
Reykjavík, 23. febrúar 1918.
8. blað.
Fyrirspurn.
Herva bankastjóri Björn Krist-
jánsson!
í blaðinu »Landið«. sem út kom
15. þ. m. er framhald greinar
sem heitir »Veltufé«, og rœðir sá
kafti um kaupfélögin. Er þar farið
orðum um þá ábyrgð sem félags-
menn takast sameiginlega á hend-
ur fyrir lánum kaupfélaganna.
Um afleiðingarnar af þessari sam-
eiginlegu ábyrgð fyrir lánstraust
einstakra félagsmanna er þar far-
ið þessum orðum:
„Monn seni undirgengist liafa
slíka ábyrgð, ættn ekki að geta
vænst neins lánstrausts, annars-
staðar en í félagi því sem þeir
eru í.
Yiðskiftalega og siðmennilega
séð, hafa þeir afsalað sér öllum
rétti til frekara lánstraustsa.
Yður mun það kunnugt, að
svo er lilið á af allmörgum að
þér standið mjög nœrri þessu
blaði. Eg skal ekkert um það
segja hvernig því er varið. En
hitt er á allra vitorði, að það
sem þér haflð opinberlega slcrifað
í seinni tið, haflð þér skrifað í
þetta blað.
Par eð þessu er þannig varið,
slíkri skoðun haldið fram í þessu
blaði, en þér eruð einn af banka-
stjórum Landsbankans, leyfl eg
mér, sem gamall og nýr félags-
maður í samvinnufélögum, að
spyrja yður opinberlega, livort
þér hallist að þessari skoðun sem
haldið er fram í hinum tilfœrðu
orðum blaðsins.
Pað hlýtur að liggja yður i
augum uppi hve það er mikilsvert
fyrir hina mörgu samvinnumenn
í landinu, að já að vita hvernig
þér lítið á þetta mál, hvort þér
eruð þeirrar skoðunar að við
höfum allir „afsalað“ okkur „öll-
um rétti til frekara lánstrausts“
uxeð því að taka þátt í sam-
ábyrgð félaganna.
Virðingcufylst.
Try ggvi Pórhallsson.
Alvöruspurning.
Það liggur niikil alvara á bak
við fyrirspurn þá, sem hér að
framan er beint til elsta banka-
stjórans við Landsbankann.
Eilt af stjórnmálablöðum höf-
uðstaðarins flytur í fremstu grein
— undir dulnefni að vísu — þau
ummæli um félagsmenn einhvers
útbreiddasta og farsælasta félags-
skapar í landinu, að »þeir ættu
ekki að geta vænst neins láns-
trausts, annarsstaðar en í félagi
því sem þeir eru í«, og að þeir
hafi »afsalað sér öllum rétti til
frekara lánstrausts«. — Og blaðið
sem flytur þessi ummæli er að al-
menningsáliti blað elsta banka-
stjóra Landsbankans.
Þessi almenni og alviðurkendi
félagsskapur — samvinnufélögin —
er gerður tortiyggilegur með hin-
um allra ákveðnustu orðum, þar
eð það er sagt blákalt, að það að
ganga í hann liaíi það í för með
sér að menn »viðskiftalega og sið-
mennilega« »afsali sér öllum rétti
til frekara lánstrausts«. Það er
minst á mununum og sagt væri,
að það væri sama sem að vera
gjaldþrota maður að vera í sam-
vinnufélagi.
Það mun tvímælalaust teljast
atvinnurógur, og varðar við lög,
er slík ummæli eru sögð opinber-
lega um einhverja stofnun, að það
drægi á eftir sér slíkan dilk að
vera við hana bendlaður.
Helztu og beztu bændur um
þvert og endilangt ísland fá fram-
an í sig þau ummæli að þeir séu
litlu betur farnir en ófullveðja
unglingar sem enginn þorir að trúa
fyrir eyri. — Af hverju? — Af
því að þeir hafa dirfst að fara að
dæmi hinna vitrustu manna ann-
ara þjóða og myndað félagsskap
um að vanda afurðir sínar og
koma þeim í sem hæzt verð, og í
annan stað til þess að fá góðar
og vandaðar vörur með hæfilegu
verði og spara óþarfa milliliði.
Mun elsti bankastjórinn við
Landsbankann líta á þetta sömu
augum og blað þetta, sem hann
sltrifar í opinberlega? Þeir skifta
þúsundum hinir íslenzku bændur
og borgarar sem eiga heimting á
því að hann svari því opinberlega.
Bæði hans vegna, bankastjórans,
stofnunarinnar sem vhann stjórnar
og hinna mörgu sem fá þessi um-
mæli um sig frá þessu blaði, er
það bráðnauðsynlegt að sannleik-
urinn komi í ljós skýr og ákveðinn.
— Hér í blaðinu verður ekki
tekið fram fyrir hendur á sam-
bandsstjórn Samvinnufélaga íslands
um að hrekja með órengjanlegum
rökum, þessar gífurlegu staðhæfingar
í blaðinu. Það starf rækir formað-
ur sambandsstjórnarinnar að sjálf-
sögðu á sínum tíma.
Jíýlízkn kanptnennska.
Ein af hinum mörgu og illu af-
leiðingum ófriðarins sem mjög hefir
gert vart við sig í útlöndum er sú,
að eínstaka menn eða félög sæta
lagi, þegar lítið er orðið eftir af
einhverri vörutegund, eða búist er
við að varan hætti að flytjast, og
kaupa upp alt sem til er af vör-
unni, eða það sem komist verður
yfir af henni. Eftirleikurinn er svo
auðskilinn. Verðið er sett upp, ann-
aðhvort þegar í stað eða von bráð-
ar. Það fer svo eftir gróðafíkn og
hinu jafnframt bvað menn halda
að líðist, hvað verðið er sett hátt
upp. Er að þessu hin mesta plága
um mörg lönd og eiga landsstjórn-
irnar í sífeldu höggi við þessa
gróðamenn. Hafa þeir að vísu
margir orðið að sæta þungri ábyrgð
og sektum fyrir framferði sitt, en
kænskan er mikil um að afla auðs-
ins, með hvaða meðölum sem er,
og almenningur alt of umburðar-
lyndur um að þola og koma ekki
upp um þessa menn.
Þessi nýtizku verzlunaraðferð
hefir nolckuð tíðkast hér á landi
síðan stríðið byrjaði, en fremur
mun það hafa verið í smáum stýl,
til þess að gera, viðast hvar á
landinu. En nú eru skilyrðin fyrir
þessum aðferðum að batna, um
leið og óðum þrengir að um að
fá úlflutningsleyfi fyrir vörur, en
það smáþrýlur sem til er í land-
inu, enda er það nú á allmargra
vitorði hér í Reykjavík, að ýmsir
menn eru nú að reyna að leika
hér þennan sama leik og lundar-
farsbræður þeirra leika erlendis.
Verði ekki tekið rækilega í taum-
ana má hiklaust gera ráð fyrir
því að þessi plága fái að geysa
hér og leiða viðlíka mikla bölvun
yfir okkar land og nágrannalöndin.
Það þarf ekki að eyða orðum
að því að fordæma þessa aðferð.
Hvað sem öðru líður munu allir
réltsýnir menn vera sammála um
að þessir milliliðir eru óþarfir og
næsta skaðlegir. Það liggur einna
beinast við að líkja þeim við pest-
irnar sem oft komu í kjölfar styrj-
aldanna í gamla daga.
En hvernig á að verjast þessari
plágu?
Landsstjórn og verðlagsnefnd
verða þar að taka höndum saman.
Verðlagsnefnd verður að hafa vak-
andi auga á því sem fram fer og
setja þegar hámarksverð á þær
vörutegundir sem þannig er farið
með, vitanlega að vel rannsökuðu
máli. Og landsstjórnin verður að
aðstoða verðlagsnefnd í baráttunni
við þessa nýtízku kaupmenn, ef til
vill með bráðabirgðalögum sem
leggja þunga refsing við slíkri
verzlun og heimila að taka lögtaki
hjá slíkum mönnum byrgðar þeirra.
Og almenningur verður að vera
samtaka um að fordæma þessa að-
ferð. Sterkt almenningsálit er eitt-
hvert bezta vopnið á slíka menn.
Því að oft og tíðum eru þeir ein-
mitt úr þeim hópnum sem teljast
vill hinn fremri og æðri í mann-
félagsstiganum.
Og hér dugar engin vægð. Hlffð-
arleysið fælir margan frá þessari
atvinnu. Það má ekki eiga sér
stað að þjóðin sé látin varnarlaus
gagnvart slíkum gróðamönnum
sem svífast einkis um að auðga
sjálfa sig á annara kostnað.
Veltufé ,Landsins‘.
»ÖIIu smilð öfugt þó«.
»Landið« hefir i tveim undan-
förnum tölubl. (8. og 15. þ. m.)
ílutt grein sem nefnist »Veltufé«.
Er efni hennar hugleiðingar um
verzlunarmál Islands, einkum hvað
snertir mismun kaupmannaverzl-
unar annarsvegar og kaupfélaga
hinsvegar. Sumpart er greinin á-
rás á stefnu kaupfélaganna og
helztu grundvallaratriða sem þau
hafa sett starfsemi sinni, en þess
á milli vinsamlegar bendingar og
heilræði þeim til handa. En gegnum
hana alla skín einber óvild til
kaupfélagsskaparins í heild sinni,
óvild sem eigi getur dulist þótt
hræsni og yfirdrepskapur sé i ríf-
legasta lagi. Má afdráttarlaust segja,
að þótt öfuguggar Landsins hafi
lengi verið seinheppilegir í tillög-
um sínum um verzlunarmál, þá
taki þessi ritsmíð út yfir allan
þjófabálk og er þá mikið sagt. En
með greininni er kaupfélögunum
og formælendum þeirra ger binn
bezti greiði, því þar er safnað
saman í eitt flestum höfuðósann-
indum sem andstæðingar þeirra
hafa borið á þau, og er þar með
gefið hið bezta tilefni til andsvara.
Sumt af því sem í greininni stend-
ur, er líka þannig vaxið, að það
hefir meir verið notað í kyrþey,
en eigi hingað til verið haft frammi
í opinberum umræðum, unz nú,
að höfund greinar þeirrar sem hér