Tíminn - 12.03.1919, Blaðsíða 2

66
TIMIN N
fundahöld þar, sími, póststöð o.
s. frv. Þar sem þessi skilyrði eru
ekki fyrir hendi, þar yrði þessu
skipulagi ekki komið á.
Mætti geta þess, að þar sem
þetta væri látið svo óbundið, land-
ið ræki ekki á eftir að öðru leyti
en því að heita ríflegum styrk, þá
þarf ekki að gera ráð fyrir, að
þetta skipulag kæmist á fyrst um
sinn nema t. d. á einum stað i
sýslu. Væri þá sú leið opin, að
nota skólahúsin og kenslukraftana
nokkurn tíma á vetrinum (2—3
mánuði) til barnafræðslunnar, en
hinn tímann til unglingafræðslu,
enða væri þá það umdæmið þeim
mun stærra, unglingarnir gætu
sótt skólann úr allri sýslunni og
víðar að, eftir því sem samkepni
yrði milli skólanna, þann tíma sem
sá skóli stæði.
Mætti enn fremur minna á þá
tilhögun, sem dæmi er til um, að
sameina kirkju og skólabygging.
Hvað ynnist við þetta skipulag?
Eg vil vera svo bjartsýnn að
trúa því að a. m. k. tvent ynnist.
Fyrst og fremst það að fræðslan
yrði að mun betri. Það afleita á-
stand sem nú er um fræðsluna til
sveita mundi batna að stórum
mun og það ekki einungis þar sem
þetta skipulag kæmist á.
Þetta einmitt í sveitum, þar sem
það á lengst i land að koma á
hinu endanlega skipulagi, vegna
örðugleika og kostnaðar.
Þetta einmitt í sveitunum, sem
hafa lagt til og munu leggja til
hestu og heilbrigðustu starfskraft-
ana hjá þjóðinni. Og er það ein
aðalástæðan, að hraða sér að stíga
þau skret þegar, sem unt er að
stíga, um að menta og þar með
koma fram á slarfssviðið þeim
kröftum sem þar eru til.
Og þelta er vitanlega aðalatriðið.
Hitt er það sem veit að mann-
inum sem með þetta starf færi.
Með þvi tvennu, að launa hon-
um svo sæmilega að hann gæti
lifað, gæti átt ráð á að kaupa bæk-
ur og tímarit, gæti átt ráð á að
taka sér frí á sumrin, til mentun-
ar og hressingar, og hinu að fá
honum nógu stóran andlegan verka-
hring, sem hann gæti unnið í allur
og óskiftur, — með þessu tvennu
segi eg, að ættu að skapast miklu
betri skilyrði til þess, að þar sem
þessi maður væri, ætti bygðarlagið
virkilegan andlegan leiðtoga, mann
sem bæði gæti og teldi sér skylt
að vera forystumaður á andlega
sviðinu allur og óskiftur. Og það
verður aldrei metið hve mikið gott
getur leitt af slíkum manni.
Þessum tillögum er skotið fram
án þess að þær séu gjörhugsaðar,
til þess að koma hreifing á málið,
til þess að menn ræði það á þess-
um grundvelli, enda mun rúm iátið
í té hér í blaðinu til þess að ræða
málið með og móti.
. Og það skal endurtekið sem áður
er sagt, að þetta er ekki hugsað
öðruvísi en sem bráðabirgða skipu-
lag, og menn beðnir að athuga
um leið og þeir dæma þessar til-
lögur, ástandið eins og það er,
og að undirstöðuatriði er það að
það yrði lagt á vald héraðanna að
koma á þessu skipulagi og á vald
prestsins og kennarans að taka því.
TJm skólamál.
Skólamálin íslensku eru að miklu
leyti í »grænum sjó«. Allir eru ó-
ánægðir. Foreldrar barna og ung-
linga, þeirra sem i skóla fara.
Námsfólkið sjálft, og þá ekki síst
kennararnir. Og ef skynbær gestur
kæmi í bæinn, og rannsakaði hlut-
ina eins og þeir eru, þá geri eg
ráð fyrir að bonum fyndist óánægj-
an á góðum rökum bygð. Að lík-
indum hefir íslenska þjóðin versta
skólafyrirkomulagið sem til er
norðan Mundíufjalla.
Sumir myndu af þessum stað-
reyndum draga þá ályktun að við
æltum að leggja niður alt skóla-
hald. Helsta röksemdin gegn þvi
er sú, að þó að við höfum lélega
skóla, þá hafa margar þjóðir góða
skóla. Gengileysi okkar i þessum
efnum er því að kenna, að við
höfum kastað höndum til fram-
kvæmdanna í uppeldismálum. Lán-
að erlent form, en ekki andann,
sem einn gaf forminu gildi. Þeir
einir hafa bjargfasta ótrú á allri
aðhlynning frá rikisvaldsins hálfu,
skólum og uppeldi til handa, sem
eru þaulkunnugir göllum íslensku
skólanna, en vita lítið eða ekki
neitt um reynslu annara þjóða í
þessu efni.
Ef skaplega væri að farið, myndi
skólahald geta borið óvenjulega
mikinn árangur hér á landi. Veld-
ur því námfýsi, fróðleiksfýsn og
bókelska þjóðarinnar. Ekki skortir
heldur aðsókn að mentastofnunum
okkar. Allar holur fullar, jafnvel
þar sem vistin þykir vest. Þessi
einkenni mættu verða að hinu
mesta liði, ef reynt væri, áður
langt líður að koma í verk óhjá-
kvæmilegum endurbótum. Myndi
sjálfstæði landsins og framtíðar-
gengi i litilli hættu, ef vel og heppi-
lega yrði ráðið fram úr mentamál-
unum. Umræður eru fyrst stigið.
Siðan koma framkvæmdirnar.1)
1) Helstu umbótatillögur nýfram-
komnar eru i greinum Arnórs Sigur-
jónssonar og Þórólfs Sigurðssonar í
nýútkomnu hefti Réttar. Enn fremur
grein Árna Þorvaldssonar i Iðunni og
Eydals í Degi. Verður síðar vikið að
sumum peirra.
Tvö nýmæli hafa komið fram í
skólamálunum á síðustu árum.
Bæði merkileg, Virðast í fljótu
bragði ósamrýmanleg eins og eld-
ur og vatn, en eru þaö þó ekki,
ef betur er að gáð. Önnur krafan
er sú, að mentamálsfrömuðir lands-
ins verði að taka tillit til islenskra
staðhátta og þjóðreynslu. Er þar
einkum átt við sjálfmentun almenn-
ings, sem eigi rætur jafn langt
aftur í tímann og sagælandsins nær.
Hún sé að mörgu leyti einstæð í
sinni röð, og henni eigi íslenskt
þjóðerni líf sitt að þakka. Þvi er
haldið fram, að það væri þjóðar-
ólán, ef þessi þráður yrði slitinn,
og misheppileg skólavist látin vera
einvöld um uppeldi þjóðarinnar.
Hin krafan er sú, • að tekið sé
fult tillit til helstu erlendra fyrir-
mynda. Ekki megi láta sér nægja
að líkja eftir okkar bálfskapaða
skólafyrirkomulagi. Fyrirmyndir
séu altaf að skapast með mentuðu
þjóðunum. Það megi þó varla
minna vera, en að það besta sem
til er, sé þekt hér, og reynt að
færa sér í nyt þær fvrirmyndir.
Ekkert virðist sanngjarnara, en
að vel sé tekið í báðar þessar
kröfur. Sjálfsmentin íslenska er
merkileg. Hún þarf að fá nægi-
legan stuðning, til að geta notið
sín fyllilega. 1 því efni er þjóðlega
fyrirmyndin best. En af því að
sjálfmentun getur ekki útrýmt skól-
unum, heldur hefir sitt sérstaka
svið, er ekki annars kostur, en
að freista að gera þá skóla sem
til eru sæmilega úr garði. Þar koma
erlendu fyrirmyndirnar meir til
greina. íslenska reynslan er á því
sviði ærið veigalítil.
Af nýungum úr erlendum skóla-
mála-hreyfingum, sem borist hafa
hingað til lands, og vakið nokkra
eftirtekt, má einkum nefna tvent.
Annað eru rannsóknir um líkamlega
og sálarlega þróun barna og ung-
S álar rannsóknar ýéla gið
og kirkjan.
Tiðindum þykir það sæta, að
stofnað er sálarrannsóknafélag I höf-
nðstaðnum. Munu margir gleðjast
yfir stofnun þess, því megni það,
að ná því markmiði, er það stefnir
að, skiftir það miklu fyrir allar
sannleiksleitandi sálir; síst ætti
kirkjunni að vera það tjón, að
visindalegar sannanir fengjust fyrir
einu af þýðingarmestu grundvallar-
atriðunum í kenningu hennar, o:
kenningunni um lif og sjálfstæði
mannsandans eftir andlátið. ís-
lenska kirkjan hefir hingað til lát-
ið stefnuna afskiftalausa og mun
væntanlega gera það enn fyrst um
sinn. Stefnan er kornung, og því
varla þess að vænta, að hún hafi
vfsindalegar staðreyndir að bjóða.
Þótt einstöku vísindamenn hafi
hallast að henni, og það sumir
ekki fyr en sorg og ástvina-missir
þrengdi að bjarta þeirra, þá verð-
ur kirkjan að sjálfsögðu, að gæta
allrar varúðar, áður en hún tekur
gildar staðhæfingar þeirra, og fer
að breyta boðskap sínum um þetta
efni, o: prédika skoðun í stað trúar.
Forvígismenn »spíritista«-stefnunn-
ar, ættu að láta sér nægja, að kirkjan
sýnir þeira fult umburðarlyndi,
meðan starfsemi þeirra er á þessu
bernskustigi. En þar sem kirkjan
hefir nú sýnt stefnunni þetta um-
burðarlyndi, undrar mig það næsta,
hve kalt andar í garð kirkjunnar
í ræðum þeim, er haldnar voru
við stofnun sálrannsóknafélagsins
um daginn í Reykjavík. Tveir af
aðal-ræðumönnunum, Einar H.
Kvaran og Þórður Sveinsson, gera
ástand kirkjunnar þar að umtals-
efni og kveða þann dóm upp yfir
því, að það sé kolsvart gróðurlaust
flag.
Hvað felst í þessum dómi? —
Að kristindómurinn, í þeirri mynd,
sem hann er nú boðaður, sé svift-
ur sínu upprunalega lifsafli, og
veiti því dauða en ekki Hfi inn í
sálir mannanna.
Að alt trúarlif- sé þvi aldauða í
landinu.
Að engin sál lifi nú framar i
Iífssamfélagi við guð.
Að hvergi verði vart við kærleiks-
ávexti kristindómsins í lífi manna.
Að bænir manna séu kraftlaust
andlaust orðagjálfur, eða eigi sér
ekki stað.
Að alt hið góða, fagra og göf-
uga, sem kristindómurinn fyrrum
glæddi í hjörtum manna, merkist
nú ekki framar; í akri bjartnanna
geti ekkert að líta annað en dautt,
kolsvart og gróðurlaust flag.
Enn fremur segir Þórður Sveins-
son, að þekking kirkjunnar á ósýni-
legum heimi og sambandi við hann
sé glötuð.
Hvilíkur ógna dómur.
Sem betur fer er það gefið i skyn,
að lífsstefnan sjálf, kristindómur-
inn, og höfundur hennar eigi hér
ekki sök að máli, og hlýtur því
sökinni að vera beint að boðber-
um hennar, og þá í raun og veru
öllum þeim, er kenna sig við hana,
en auðvitað hlýtur þó klerkastéttin
að bera þyngstu ábvrgðina. —
Mér kemur ekki til hugar að mót-
mæla þvi, að vér verkamenn kirkj-
unnar séum veikir, breiskir og ó-
fullkomnir. En að starfsemi vor
hafi verið svo meingölluð frá rót-
um, að hún hafi þvf einu til vegar
komið, að gjörspilla gróðurmagni
kristindómsins i mannshjörtunum,.
því leyfi eg mér að mótmæla ein-
dregið, sem allsendis staðlausura
sleggjudómi. Og þá kröfu ætti að
mega gera til hinna heiðruðu ræðu-
manna, þar sem þeir eru bæði
gáfaðir, mentaðir og sannleikselsk-
andi, að þeir slengdu ekki fram
slíkum dómum.
Það lætur að Hkindum, að oss
prestunum ætti að vera kunnugra
um hið andlega ástand kirkjunnar
en öðrum. Nú get eg flutt hinum
heiðruðu ræðumönnum þau gleöi-
tiðindi, að dómur þeirra urn á-
stand kirkjunnar er fjarri öllu lagi.
— Eg kalla þetta gleðitiðindibæði
af því, að eg býst við að hjörtu
ræðumannanna hafi fylst djúpri
hrygð er þeir kváðu upp þenna
óttalega dauðadóm yfir kirkjunni*
og af því bæði mér og^ öðrum