Tíminn - 24.07.1920, Blaðsíða 1

TIMINN
am sextíu blöð á ári
kostar tiu krónur ár-
gangurinn.
AVGREWSLA
blaðsins er lijá Guð-
geiri Jónssyni, Hverfis-
götu 34. Simi 286.
IT. ár.
Reytjavík, 24, júlí 1920.
29. blað.
Óánzgjaa með
€imsk!pajélagið.
Ferðamaður, sem fer um norð-
urland, tekur fljótt eftir því live
almenn og alvarleg hún er orðin
óánægjan með Eimskipafélag ís-
lands. Það er eitt fyrsla og alvar-
legasta umtalsefnið nálega á hverj-
um einasta bæ. Það kernur fram
bæði sorg og gremja í umræðun-
um. Og þessi óánægja er sögð að
vera nálega um all land, annars-
staðar en í þeim héruðum, sem
verslun sækja lil Reykjavíkur.
JÞau vonbrigði, sem menn nú
teljast hafa orðið fyrir stafa af því,
að menn töldu víst og höfðu rétt
til að telja víst vegna þess hvernig
félagið er til orðið, að það yrði
rekið fyrst og fremst með það
fyrir augum, að verða íslenskum
almenningi að gagni, en ekki fyrst
og fremst sem gróðafélag.
Höfuð-ákæra manna á hendur
félaginu er þessi: Félagið hefir lagt
aðal-áhersluna á að flylja vörur
beint frá útlöndum til Reykjavíkur.
IJað hefir vanrækt flutningana til
annara hafna. Þetta gerir félagið
vegna þess, að beinu Reykjavikur-
ferðirnar eru þær, sem borga sig
langsamlega hest.
Afleiðingarnar fyrir aðra lands-
hluta eru stórum verri samgöngur
og slórum hækkandi verð á vörum.
Reykjavík er þessa vegna með-
fram orðin aðal-höfn fyrir miklu
rneira af innfluttum vörum en áður
var. Fjöl-margt þarf nú að kaupa
í Reykjavík, sem áður var keypt
beint utan. Þessi Reykjavíkur-
umskipun er óheyrilega dýr, því
að alt er miklu dýrara í Reykja-
vík en liklega nokkursstaðar ann-
arsstaðar í heiminum, — vinna,
með því óheyriíega illa vinnulagi
sem þar er, — húsaleiga, hafnar-
gjöld o. fl. Þennan skatt til Reykja-
víkur borga inenn mjög ógjarnan.
Það eru heildsalarnir í Reykjavík,
segja menn, sem þessu ráða, Þeir
teigja Eimskipafélagsskipin lil
Reykjavíkur og skattleggja okkur
á eftir með þeim vörum, sem við
fáum þaðan.
Það er ekki vafi á því, að þess-
ar almennu óánægjuraddir hafa
rnikið til síns máls, þótt ýmsir
þeir sem fastast kveða að oröi
ætli félaginu meiri mált en það
hefir og kenni því meir en rélt er,
um hinar almennu afleiðingar örð-
ugra samgangna.
En svo mikið er víst, að þessi
óánægja með stjórn Eimskipafé-
lagsins er svo almenn og rik, að
væri nú á ný leitað hlutafjársöfn-
unar, því félagi til handa, þá færi
svo, a. m. k. á mjög stórum svseð-
um á landinu, að að svo miklu legti,
sem menn legðu fram hlutafé, pá
gerðu þeir pað af alveg gagnstœð-
um hvötum við það, sem menn
gerðu áður. Menn legðu féð fram
eins og í hvert annað gróðavæn-
legt hlutafélag, en ekki í félag,
sem starfaði á þeim grundvelli,
að vinna að heill almennings.
Sá ljómi, sem áður var yfir fé-
laginu, er á mjög stórum svæðum
svo gersamlega horfinn, aö ekki
er glæta eftir og menn eru margir
búnir að missa þá von fyrir fult
og alt, að þeim ljóma bregði
nokkurntíma aftur fyrir.
Um allar sveitir norðurlands a.
m. k., og sennilega miklu viðar,
#etja menn vonir sínar i alt aðra
átt en til Eimskipafélagsins, um
bót þessara vandræða: vöruverðs-
hækkunarinnar vegna Reykjavíkur-
umskipunarinnar. Heildsala-hring-
urinn reykviski, sem Eimskipa-
félaginu ráði, sé svo sterkur, að
torvelt sé að brjóta hann. Skipa-
kaup samvinnufélaganna séu eina
úrræðið, og það má telja öldungis
víst, að þá er Sambandið ræðst í
það, að kaupa skip, þá muni ekki
skorta á frjáls framlög almennings
í því skyni. Hlutabréf Eimskipa-
félagsins geymi menn i kistu-
handraðanum, sem lapað fé —
fyrir hugsjónina, þótt þau beri
góða vexti.
Einu vonina um breyting til
bóta um Eimskipafélagið, sjá menn
i tillögum Páls Jónssonar frá Ein-
arsnesi, eða líkum. Það þurfi í-
hlutun landsstjórnar og þings lil
þess, að koma lagi á þá stofnun,
sem einu sinni hafi verið »óska-
barn íslands«, en nú sé orðin
gróðafyrirtæki hluthafanna fyrst og
fremst, hlúi að hagsmunum fárra
heildsala og valdi griðar-miklum
og alóþðrfum vörudýrleika á stór-
um svæðum landsins.
Alment eru ummæli manna
nyrðra að mun harðari en hér
eru flutt, og taldi Tíminn rélt, að
þau kæmu greinilega fram, þótt
haun vilji ekki gera þau alveg öll
að sínum.
Jveir jrslinenn látnir.
Forsjón og forsjá afstýrðu í vor
almennum felli húsdýra, en nú er
fram á sumarið kemur liggur við
að tala megi um mannfelli i hóp
íslenskra menla og fræðimanna.
Stendur það á eudum, að þá er þeir
hafa verið til moldar bornir, Böðvar
Iiristjánsson og Jón J. Aðils, að
tvær nýjar dánarfrégnir berasl úr
fræðimannahópnum:
Jón Jónsson prófastnr
á Stafatclli
var langsamlega elstur íslenskra
prófasta að þjónustualdri og einn
af elstu þjónandi prestuin landsins.
Var fæddur á Melum í Hrútafirði
12. ág. 1849, sonur Jóns bónda
Jónssonar og Sigurlaugar Jónsdótlur
frá Helgavatni, bróðir Jósefs bónda
sem nú býr á Melum, Guðrúnar
konu Guðmundar bónda á Lund-
um og Finns bóksala í Winnipeg.
Útskrifaður úr latínuskólanum
1869, úr prestaskólanum þjóðhá-
tíðarárið og fékk veiting fyrir
Bjarnanesi sama ár. Prófastur
Auslur- Skaftfellinga var hann skip-
aður 1876 og gengdi því slarfi til
dauðadags, eða í 44 ár samtals.
Fluttist að Stafafelli 1891, bjó þar
síðan og eignaðist þá jörð. Þing-
maður Austur-Skaftfellinga var
hann 1885 og 1893—’99. Kvæntur
í fyrra sinn Margréti Sigurðardótt-
ur prests á Hallormsstað Gunnars-
sonar, sem dó 1899, og í síðara
sinn Guðlaugu Vigfúsdóttur bónda
á Arnheiðarstöðum Guttormssonar,
sem nú dvaldist með honum liér.
Hann andaðist á Landakotsspítal-
anum aðfaranótt 21. þ. m. Var að
leita sér lækninga.
Jón prófastur skipaði veglegan
sess í flokki hinna mörgu góðu,
fróðu og farsælu íslensku presta.
Hann var heima fyrir elskaður og
virtur sveitarhöfðingi og andlsgur
leiðtogi og ágætur heimilisfaðir.
Hann var jafnframt sílesandi fræði-
Hérmeð tilkynnist vandamönnum og vinum, að faðir minn,
yfirkennari Pálmi Pálsson, lést í Kaupmannahöfn miðvikudaginn
21. þessa mánaðar.
Reykjavík 23. júlí 1920.
Páll Pálmason.
maður, stórfróður og ininnugur á
þjóöleg fræði og sögu sérstaklega.
Tók hann oft og merkilega þátt í
umræðum um söguleg fræði og
skrifaði jrmsar fróðlegar ritgerðir.
Er Víkingasaga hans langstærsl af
ritverkum hans, er Þjóðvinafélagið
gaf út ekki alls fyrir löngu. Ber sú
bók glöggan vott um fróðleik hans
og elju, og átti hann þó erfilt um
slík störf í svo afskektu héraði.
Jón prófastur var sérlega skemti-
legur maður i viðræðu og kynningu,
nutu sín þá vel gáfur hans, fróð-
leikur og minni.
Sonur hans og einkabaru, af fyrra
hjónabandi, Sigurður, býr á Stafa-
felli.
Pálmi Pálssou ylirkeimari
var fæddur á Tjörnum i Eyjafirði
21. nóv. 1857. Voru foreldrar hans:
Páll bóndi Sveinsson á Tjörnum
og kona hans María Jónsdóttir.
Páll bóndi á Tjörnum var á sinni
tíð einhver merkasti bóndi í Eyja-
íirði og brautryðjandi á mörgum
sviðum. Eiukasystir Pálma, Rósa,
var gift Jóni bónda Davíðssyni á
Reykhúsum og eru þeirra börn
Davíð bóndi á Kroppi, María kona
Hallgríms Iíristinssonar og Páll
kennari í Einarsnesi. Pálmi tók
stúdenlspróf 1880 og meistarapróf
í norrænu við Kaupmannahafnar-
háskóla 1885. Varð þá um haustið
tímakennari við latinuskólann, fast-
ur kennari 1895 og yfirkennari 1913.
Yfirumsjón skólans hafði hann um
mörg ár, var aðstoðarbókavörður
landsbókasafnsins 1888—’95, um-
sjónarmaður forngripasafnsins 1892
—’95. Kvæntur var hann Sigríði
dóttur Björns Hjaltesteds járnsmiðs
í Reykjavík. Einkasonur þeirra er
Páll cand. jur. og aðstoðarmaður í
stjórnarráðinu. Voru þau hjón
stödd i Kaupmannahöfn. liafði
Pálmi lengi þjáðsl af hjartabilun
og illkynjaðri gigt. Banameinið var
hjartaslag.
Pálmi Pálsson var maður prýöi-
lega vel að sér i siuni fræðigreiu
og mjög áhugasamur um öll forn
islensk fræði. íslenskukenslan í
lalínuskóianum varð aðallífsstarf
hans. Hann hefði nolið sín miklu
betur sem háskólakennari, þar sem
nemendurnir voru færri og áhuga-
samari, eða við vísiudastörf. Þeir
nemendur sem áhuga og vilja liöfðu
á að læra íslenska tungu, gálu haft
hin allra bestu not af kenslu hans,
því að þar var aldrei komið að
tómum kofunum, cf leitaö var. En
um marga fór eftir reglunni: »þeir
sem ekki vilja vinna, eiga ekki
heldur mat að fá«. Það var ekki
eðli Pálma að gera þá áhugasama
fyrir náminu, sem ekki áttu áhug-
ann sjálíir.
Páimi Pálsson var síakur hirðu
og reglumaður um störf sín. Kom
það besl fram í umsjón hans á
skólanum. Hefir landið ekki ált
marga trúrri og samviskusamari
ráðsmenn eigna sinna. Hann var
maður sérlega skemtinn og við-
mótsþýður í þann hóp sem að
honum laðaðist, en fáskiftinn við
aðra. Hann var maður þéttur á
velli og þétlur í lund. Það má
telja hann meðal beslu og farsæl-
ustu borgara, því að hann var í
tölu hinna samviskusömustu, á-
byggilegustu og slarfsömuslu manna
og urn leið áhugasamur um al-
þjóðarmál. Ritstörf liggja tiltölulega
lítil eftir svo lærðan mann, safna-
vinnan, kenslan og stýlarnir tóku
mestan tíma hans.
Jvöjllð bæjarböt.
„Hotel ísland“.
Það hefði þóll tíðinduin sæla,
ef heil sveit væri svo sett, að ekki
væri gestum boðleg, varla hægt að
hýsa gest. Það hefir legið nærri að
þetta mætti segja um höfuðslaðinn
íslenska, undanfarin ár. Annað
aðalgistihúsið í brunarúslum, hitt
í verstu niðurníðslu. Húsnæðis-
vandræðin og þrengslin í bænum
liafa gerl mörgum einstökum heim-
ilum ókleyft að bæta úr. Hafa gest-
ir sem til bæjarins hafa komið
margir hverjir þóst fá kaldar við-
tökur. Það var mikill blettur á
höfuðstað laudsins þetta nálega al-
gera gistihúsleysi.
Þess hefir áður verið getið hér í
blaðinu, að eigendur Hotel íslands,
R. P. Leví og Jensen Bjerg kaup-
menn, væru að framkvæma höfuð-
viðgerð á því gamla aðalgistihúsi,
í þvi skyni að endurreisa það til
þess starfs. Er því verki nú að
fullu lokið og gistihúsið opnað. Er
það eigendunum til fylsta sóma.
Holel ísland stendur nú fyllilega
jafnfætis gistihúsum jafn stórra
bæja erlendis. Frágangurinn í alla
staði snyrtilegur og í besta lagi
eftir því sem unl er i gömlu húsi.
Munu þar alis vera um 30 her-
bergi á aðalhæðunum sem þegar
eru reiðubúin til nolkunar og auk
þess er verið að útbúa mörg her-
bergi á efslu liæð, undir þaki,
ódýrari, sem taka munu við mörg-
um. Á neðslu hæð er myndarlegur
borðsalur og veilingastofa við hlið-
ina, þar sem áður var Nýja Bíó.
Eiga þeir þökk skylda eigend-
urnir að hafa hrundið því ámæli
sem á bænum lá í þessu efni. Þeir
hafa komið upp myndarlegu gisti-
húsi, sem boðlegt er hvaða gesti
sem hingað leilar.
Forstjóri gislihúsins er danskur
maður, Nielsen, hinn prúðmann-
legasli og röskasli maður í við-
kynningu.
„Nýja Bíó“.
Það er rúmt ár síðan byrjað var
að reisa hið nýja kvikmyndahús
á sunnanverðri prestaskólalóðinni
gömlu. Á sunnudaginn var var
húsið opnað og fyrsla myndin
sýnd, sem var »Sigrún á Sunnu-
hvoli«, eftir Björnstjerne Björnsson.
Er Bjarni Jónsson frá Galtafelli —
bróðir Einars myndhöggvara —
forsíjóri þess félags og aðaleigandi,
»Nýja Bíó« er langveglegasta og
myndarlegasta samkomuhús bæjar-
ins. Það er alt úr steini, tekur um
500 áhorfendur í sæti, enda er
setið bæði á gólfi og á loftsvölum.
Sælin eru hin langbestu sem hér
eru til. Salurinn prýðilega raflýst-
ur og skreytlur og Ioftræsla í besta
lagi. { kjallara verður veitingastofa,
en hún er enn ekki tilbúin, vanlar
húsgögn o. 11.
Hið ánægjulegasla við þetla nýja
hús er það hversu alt er þar bæði
snyrtilegt og vandað. Það stingur
svo í stúf við flest annað sem
framkvæml er á þessum »síðuslu
og verstu tímum«. Að því er
Bjarna Jónssyni meslur sómi, að
úr því hann réðist i það á annað
borð að reisa bænum myndarlegra
og stærra samkömuhús, en fyrir
var, að hann hugsaði meir um að
fullnægja fylstu kröfum og reisa
hús bæði fyrir núlið og nána fram-
tíð, heldur en hitt, að komast af
með það sem ódýrara var en
óvandaðra og endingarminna, sem
dýrtíðin vitanlega freistaði til. Það
er þess að vænta að honum verði
að því, að hann hefir kostað svo
mjög kapps um að láta mönnum
líða vel í húsi sínu á allan hált,
og að hann hafi ekki reist sér
hurðarás um öxl.
Reykjavík er hin mesla bæjar-
prýði að hinu njTja húsi. Auk
myndasýninganna er salurinn sér-
staklega hæfur til söngs og hljóð-
færasláltar og vígði Pétur Á. Jóns-
son hann til þeirrar notkunar á
mánudaginn var. Og eigi Bjarni
Jónsson það eftir að sýna margar
myndir jafnfagrar og þá fyrstu, og
á þvi mun hann hafa fullan hug,
þá getur hið nýja hús hans unnið
mikið og þarft verk. Er það þeg-
ar komið á daginn hér, eins og
um öll lönd, að kvikmyndasýning-
ar eru langfjölmennustu skemtan-
irnar og veltur á eigi litlu hvaða
fóður er þar á borð borið fyrir
fjöldann.
Xonungur kenur ekki.
Eius og menn rekur minni til
sögðu fregnirnar lengi silt á hvað
um það, fram eftir vorinu, hvorl
konungur ætlaði að koma hingað
í sumar eða ekki, og þeir munu
ekki hafa verið fáir sem óskaðu
að betra árferði hefði verið valið
til þess en nú er. Lok* fréttist það,
að ráðið var að konungur kæmi
og liófsl þá þegar mikill undir-
búuingur uudir viðlökurnar. Mun
sá undirbúningur hafa verið langl
kominn, enda var svo ráð fyrir
gert að konungur kæmi fyrir mán-
aðarmót.
Eu snemma í vikunni barsl
stjórninni skeyti um að konungur
hefði meiðst á hné, þá er hann
var að fara á bestbak, þar eð
íslaðsól hafði slilnað. Bjuggust
meun viö að lílið yrði úr, en síð-
ari fregnir herma að Iæknir kon-
ungs hafi bannað honum ferðalög
um hríð.
Hefir konuugur þvínæsl símað
forsætisráðhcrra, að hann geti ckki
komið í sumar og cr það skeyli
birt hér i dagblöðunum.
wIngolt“, danskl herskip, cr ný-
lega hingað komið, stóð enskan
botnvörpung að veiðum í landhelgi.
Var afli og veiðarfæri gerl upp-
tækt og sekl 1200 kr.