Tíminn - 22.12.1923, Blaðsíða 1

Tíminn - 22.12.1923, Blaðsíða 1
©jaíbtei afgret&slumaöur Cimans er Stgurgeir ^riferifsfon, SombanösfyéiSHiu, KeYfjaoif. ^feteiksía Ciman* er í Sambanösl)úsinu, ©pin öaglega 9—f2 f. y Sirni 49«. VII. ár. Reykjayík 22. des. 1923 46. blað André Courmont. Haustið 1911 sendi stjórn Frakk- lands komungan málfræðing, rúm- lega tvítugan, til að kenna frönsku hér við háskólann. J)essi maður hét André Courmont. Eftir það hefir hann dvalið langdvölum hér á landi, þangað til fyrir rúmum mán- uði að hann fór alfarinn heim til Frakklands. En nú í vikunni barst landsstjórninni skeyti um, að hann hefði andast í París 11. þ. m. Vera Courmonts á íslandi var að mörgu leyti alveg einstæð í sinni röð. Hann var frá framandi þjóð, sem jafnan hefir haft hér lítil skifti. Fáir útlendingar, sem eiga annara kosta völ, setjast hér að, og nálega engir af þeim er- lendu mönnum, sem ílendast hér, leggja nokkra verulega stund á að nema málið, skilja bókmentimar, eða sögu og lundarfar íslendinga. Courmont fór öðru vísi. Hann lærði íslensku betur en nokkur annar útlendingur, nema ef vera skyldi Rask. Hann gjörþekti bók- mentir okkar og sögu. En dýpstur var þó skilningur hans á náttúm landsins. Hann þekti svo að segja hvern hól, hæð eða stig á hálfu landinu. En þessi þekking var ekki dauður og kaldur bókstafur. 1 huga hans lifði íslensk náttúra með öll- um sínum óendanlegu breytilegu blæbrigðum. Allir þessir strengir, málið, bókmentirnar, fegurð lands- ins og vissir þættir í eðli þjóðar- innar bundu Courmont föstum tengslum við fsland. það var ann- að fósturland hans, jafnvel enn kærara en Frakkland sjálft, Sumarið 1911 hafði Courmont nýlokið meistaraprófi í ensku. Hann kyntist þá fslendingi, sem af tilviljun dvaldi í París, og byrjaði að nema íslensku, því að þá hafði hann afráðið íslandsför um haust- ið. í augum ókunnugra var þetta kynleg ráðabreytni. Frakkar em yfirleitt ekki útleitnir. þeir elska sitt fagra land og sína glæsilegu höfuðborg, sem þeir stundum nefna „hjarta heimsins". það er jafnvel ekki laust við, að margir Frakkar, bæði mentaðir og óment- aðir, líti á aðrar þjóðir, eins og Foi-n-Grikkir á útlendinga, barbar- ana, er þeir nefndu svo. Courmont hafði sérstaka ástæðu til að vera heimelskur. Hann átti efnaða for- eldra. þau áttu heimili í undur- fögru smáþorpi við ána Marne, skamt frá París. þar hafði Cour- mont vaxið upp, synt og róið eftir ánni, en jafnan verið með annan fótinn í París. þar hafði faðir hans skrifstofu sína. þar gekk hann í skóla. Allar þær mentalindir, sem „hjarta heimsins", hin glæsilegasta borg í heimi, hafði að bjóða, stóðu opnar fyrir bráðgáfuðum einka- syni efnamannsins. Courmont var bráðþroska. Hann var orðinn stú- dent á fermingaraldri. þá fór hann til Cambridge, og nam þar enska bókmentasögu og málfræði. þar lærði hann engilsaxnesku; þá vaknaði hjá honum, eins og Rask forðum, löngunin til að komast að hinni lifandi uppsprettu norrænn- ar málfræði, íslenskunni. Um tví- tugt gerði hann bók á ensku um germanska málfræði, sem þótti bera vott um mikinn skarpleik. Litlu síðar var samkepni heima í Frakklandi um 13 stöður fyrir enska málfræðinga. Fleiri mönnum þurfti ekki að bæta við í það sinn til kenslu í ensku við mentaskóla og háskóla í öllu Frakklandi. Kepp- endur voru yfir tvo hundruð. Ein- ir 13 gátu unnið í það sinn, þeir skörpustu. Courmont varð hlut- skarpastur þeirra allra. Sigurinn var mikill. Margar stöður stóðu honum opnar eftir þessa raun. En útþráin dró hann burt í annað sinn. Hann vildi út til íslands, og kom þá um haustið að hinum nýstofnana háskóla í Reykjavík, hinum minsta í heimi. Foreldrum hans var sár viðskilnaðurinn. þau skildu ekki, að þessi langa lykkja út að íshaf- inu þyrfti að leggjast á leið hans til frama og vísindafrægðar í Frakklandi. Courmont kendi við háskólann tvo vetur og hafði margt læri- sveina. Vaknaði mikill áhugi fyrir frönskunámi, sem ekki hefir til fulls kulnað út síðan. I jólaleyfinu fyrri veturinn var hann hálfsmán- aðartíma á góðum sveitabæ skamt frá Reykjavík. þar lærði hann á örstuttum tíma að tala íslensku og að hafa mætur á íslenskum hestum. Eftir það talaði Courmont jafnan íslensku við hvern íslendir.g. Hon- um var ákaflega létt um að læra mál, enda las hann nálega hvert mál í Evrópu. Hann var þaullærð- ur hljóðfræðingur, og kom það vit- anlega að miklu gagni. Hann tal- aði sín þrjú „móðurmál“, frönsku, ensku og íslensku, ákaflega hreint og blátt áfram, eins og innfæddur getur best gert, en án þeirra blæ- lýta, sem oft spilla máli fæðingj- anna. Courmont hafði ótrúlega gott vald yfir íslensku. Hann gerði nálega aldrei beygingarvillur, vant- aði aldrei orð til að setja fram hugsanir sínar. Og hann, sem kunni fleiri mál og betur en nokkur annar maður í Reykjavík, varaðist eins og heitan eld að sletta nokk- urntíma útlendu orði, er hann tai- aði íslensku. Eg hefi engan mann þekt, nema sr. Magnús Helgason, sem talaði jafn hreint og látlaust íslenskt mál eins og hann. Sumarið milli vetra þeirra, sem Courmont kendi við háskólann, ferðaðist hann um Borgarf jörð, yf- ir Árnessýslu ofanverða, norður Sprengisand, að Mývatni, Detti- fossi, Ásbyrgi, yfir þingeyjar- sýslu, Eyjafjörð, og þaðan póst- leiðina suður til Reykjavíkur. Frá Akureyri fór hann aleinn með tvo hesta, eins og íslenskur ferðamað- ur. Á þessari leið kyntist hann sveitafólkinu og sveitalífinu í þeirri mynd, sem það var honum hug- þekkast. Næsta vor ferðaðist hann um Snæfellsnes og fór síðan, að því er hann sjálfur hugði, alfar- inn héðan af landi vorið 1913. Var honum þá haldið mikið kveðjugildi af hinum mörgu lærisveinum og góðvinum. Einn af ræðumönnun- um bað hann vera kjörinn riddara íslands úti í hinum stóra heimi. Annar bað hann flytja með sér í endurminningunni hinn gylta Ijóma af vogunum og víkunum hjá Reykjavík, eins og þær glitra á björtum, kyrrum júníkvöldum. Heima fyrir beið Courmonts hin skyldubundna kvöð, tveggja ára herþjónusta. En áður en þeim tíma var lokið, skall á heimsstyrj öldin mikla. Courmont var fyrstu mán- uði stríðsins í setuliðinu í hinu ramgerða virki Belfort. En brátt lenti hann í eldlínunni, varð undir- foringi og tók þátt í mörgum or- ustum. Sumarið 1915 særðist hann stórkostlega í áhlaupi. Sprengi- kúla tættist sundur skamt frá hon- um. Smábrotin særðu hann mikið öðru megin á höfðinu. Hann varð blindur á öðru auga af loftþrýst- ingnum; kúlubrot fór gegnum aðra höndina. Hann féll í ómegin á vígvellinum og vaknaði ekki til meðvitundar fyr en mörgum vik- um síðar, á sjúkrahúsi langt að baki herlínunni. Foreldrar hans og systir vissu ekki, hvort hann var lífs eða liðinn allan þennan tíma. Eftir margra mánaða legu var hann fær til andlegra starfa, en ekki til herþjónustu. Stjórnin setti hann þá í herstjórnarráðið, yfir nokkurn hluta af fréttadeild þess. Hafði Courmont þar um 40 aðstoð- armenn. þangað bárust blöð á öll- um tungumálum veraldai'. Helsta efninu úr sögusögnum allra blaða um stríðið var steypt saman í eitt dagblað, sem engir fengu að sjá nema háttsettir foringjar í hern-. um og æðstu embættismenn. Blað þetta var eins og skuggsjá, þar sem valdamenn Frakklands fengu daglega að sjá, hvað leiðandi menn í öllum löndum sögðu um menn og málefni styrjöldinni viðkomandi. Courmont stýrði þessari frétta- deild og hafði yfirritstjórn blaðsins á hendi. En svo var hann enn máttfarinn, að hann gekk lítt um borgina, en ók í bifreið milli skrif- stofunnar og heimilis síns. Við þetta starf kom Courmont vel málaþekking sín, en áreynslan hefir vafalaust seinkað batanum. Skyndilega fær hann skipun um að fara til íslands og vera þar ræðis- maður Frakka. Allar líkur eru til, að frönsku stjórninni hafi þótt nokkru skifta að hafa hér á því tímabili vel hæfan og kunnugan mann, og var þá vitanlega enginn til starfans færari í öllu landinu heldur en Courmont. Á útmánuðum 1917 kom Cour- mont til Reykjavíkur með ensku herskipi. Hann var sjálfur nokkuð breyttur maður og kom að breyttu landi. Ógnir skotgrafanna skildu eftir þögular menjar í sálum þeirra, sem lifðu með í þeim hörm- ungum, sem mennirnir geta skap- að beiskastar. Eins og nálega allir hermenn var Courmont fámáll um stríðið. Sá ljómi, sem fram yfir daga Napóíeons hvíldi yfir styrj- öldunum, er nú með öllu horfinn, ekkert eftir nema raunirnar og ömurleikatilfinningin. Fyrstu missirin var mikið að gera fyrir ræðismann Frakka hér á landi. Courmont stóð fyrir kaup- um tíu togara, sem seldir voru Frakkastjórn. Bandamenn fengu nálega alla matvælaframleiðslu landsins, og gekk töluvert af þeirri verslun gegn um skrifstofur ræðismannanna. Fyrstu mánuðina, sem Courmont gegndi þessu starfi, var hann lítt fær til líkamlegrar áreynslu. Hann heilsaði með vinstri hendinni, því að sú hægri var enn um stund máttlítil, en þó viðkvæm eftir sárin frá 1915. En smátt og smátt hrestist hann. Hreina, tæra fjallaloftið var honum lífdrykkur. Einn af góðvinum hans lét hann fá hest til að fara á út úr bænum. Fyrstu dagana fór hann fót fyrir fót, eins og örvasa gamalmenni. En hestarnir íslensku urðu annar lækn ir hans. Heilsan fór dagbatnandi. Eftir nokkur missiri fékk hann aft- ur sjónina á hægra auga og hægri hönd náði fullum styrkleik. Cour- mont sagði, að Island hefði gefið sér lífið að nýju. Nú byrjaði nýtt líf. „Frönsku- prófessorinn", eins og hann hafði oft verið kallaður, hafði þekt að- allega andlega hlið Islendinga. Ræðismaðurinn komst meir í kynni við fjármálahlið mannanna. Og fyrir fíngerða menn og skarp- vitra er hún hvergi nærri eins glæsileg. Courmont varð í þessu efni fyrir einhverjum vonbrigðum, þóttist ekki þekkja aftur sama svipinn á þjóðinni eins og fyr. En landið sjálft var óbreytt, og þar hnýtti Courmont aftul’ hina slitnu þræði. Hann eignaðist marga hesta og góða og notaði þá töluvert, bæði sumar og vetur.Hann f erðaðist líka mikið í bíl, það sem akfært var frá Reykjavík, Sumar eftir sumar varði hann öllum sínum tómstund- um til að auka skilnaðargjöfina: Gull endurminninganna frá ís- lensku útsýni. Hann kom þrásinn- is á alla fallegustu blettina á Reykjanesskaga, Reykjanesfjall- garði, Borgarfirði og Suðurlág- lendinu. þegar skammdegið kom, var langferðunum lokið. En þá átti hann annan heim, sem myrkr- ið og vetrarkuldinn náði ekki til. Enginn annar maður átti jafnmik- ið og gott safn af dýrindis mál- verkum eftir Ásgrím Jónsson: Sól- arlag í Hornafirði, fossa, jökla, skrúðgræn engi, skóga, brattar fjallahlíðar og bergvötn bláfreyð- andi á flúðum. par var dýrð ís- lenskrar náttúru hafin í æðra veldi, hafin yfir myrkur og veðrabrigði, flutt inn í hús og gerð að daglegu augnayndi. Foreldrum Courmonts, einkum föður hans, var hin mesta raun að þrásetu hans á þessu afskekta út- skeri. Faðirinn var auðugur, stór- huga, djarfur og nokkuð harðlynd- ur. Móðirin blíðlynd og innibyrgð. Hún vildi helst aldrei búa inni í París. Sveitadýrðin var henni líf og yndi. Sonurinn var sambland úr þessum andstæðum. Faðirinn vissi um yfirburðahæfileika sonar síns. Hann vildi eins og góður borgari láta þá skína heima í ættlandinu. En sonurinn átti annað ættland. Um mörg ár var þetta deiluefni, hvort af ættlöndum yngra Cour- monts ætti að meta meira, óútkljáð sársaukamál milli þeirra feðga. Faðirinn skildi aldrei, hvað það var, sem dró son hans frá auðnum, þægindunum og framavonunum út á ystu takmörk hins byggilega heims. Einstöku menn villast á öll- um öldum á þann hátt út af hinni troðnu braut, leita gæfunnar í hinu einfalda,óbrotna lífi. Rousseau hafði endur fyrir löngu prédikað þessa hugsun. Tolstoy og Ruskin og fleiri minna þektir menn hafa fylgt henni í verki. Courmont var einn af þeim. Aðstaða hans öll, ætt, fjárráð, uppeldi í París og Cambridge beindu honum einhuga að hinu fágaða lífi yfirstéttanna 1 höfuðsetrum menningarinnar. En hin innri þrá bar hann í gagnstæða átt til þess lands í Norðurálfu, sem minst skín á metaskálum heims- frægðarinnar, þar sem mannshcnd- in hefir minst skapað af ytri þæg- og þessa voldugu ótömdu náttúru. Bæjarmenning landsins var honum aldrei kær. Sá sem hafði snúið bak- við hinum fáguðustu myndum borgalífsins, gat ekki verið nrifinn af fátækustu eftirmyndunum. En landið og sveitalífið heillaði huga hans. Eg hefi engan Islending þekt, þó að þeir séu sjálfsagt til, sem lét sér eins ant um hestana sína eins og hann, stilti í hóf um áreynslu, brynti þeim, gaf þeim brauð og sykur, breiddi yfir þá, ef kalt var, hugsaði um að þeir væi*u vel og- heppilega járnaðir. Stór- bokkum og yfirlætismönnum þótti kurteisi hans nokkuð þur og köld. En í sveitinni steypti hann af sér Glæsivallabrynjunni. Hann þel.ti fjölda bænda víðsvegar um land og átti marga að vinum frá ferðalög- um sínum. 1 sumar sem leið gisti hann hjá einyrkja í Borgarfirði. þurkur kom skyndilega. Hestar bónda höfðu hlaupist burtu og náð- ust ekki til að binda á þeim heyið heim. þá bauð Courmont bónda að vera þar um daginn og lét hann hafa alla sína reiðhesta undir hey- bandið. Bjargaði bóndi þarmig miklu af heyfeng sínum frá hrakn- ingi og skemdum. Slík atvik bregða ljósi yfir eðli Courmonts, ást hans á íslandi og langdvalir hér, rnóti því, sem kalla mátti rétt rök og frænda og vandamannaráð. Undir eins og Courmont kom hingað úr stríðinu, þóttist hann kenna andlegrar breytingar í þjóð- inni. Honum hafði ekki yfirsést þar. Stríðsgróðinn hafði dregið þjóðina, eða mikinn hluta hennar, inn í skugga gróðavalds og aura- hyggju Hann talaði oft um „gamla“ ísland, sem væri horfið að mestu, og hið „nýja“, sem var kom- ið í þess stað. Einfaldleiki og hug- arhreinleiki náttúrubarnanna hafði að hans dómi druknað í peninga- dýrkun stríðsáranna. þessi tilhugs- un byrgði í huga hans nokkuð af fegurð landsins, og skygði á nokk- uð mikið af gullbránni á vogum hins andlega og félagslega lífs á Islandi. Að lokum ákvað hann að flytja heim, og gera föður og móður þá ánægju að vera í nánd við þau hin síðustu ár þeirra. Stjórnin hafði haft við orð að flytja hann suður í lönd, til meira starfs og hærra valds. Laust fyrir miðjan október fór hann alfarinn héðan heim. Bókasafn hans,eitt hið stærsta sem einstakur maður átti hér á landi, og hin dýru málverk Ásgríms voru komin á undan til Frakklands. Fað- ir hans hafði ætlað honum fyrir þá hluti mikil húsakynni í stórhýsi á æskustöðvunum við Marne. En dvölin heima hjá foreldrum og systur hefir varla verið nema hálfur mánuður. Heimkomni son- urinn hafði eignast tvö fósturlönd, en verið að hálfu leyti gestur og framandi í báðum. En nú hefir sterkara vald en stjórn Frakklands gefið honum hið þriðja föðurland. J. J. indum, þar sem náttúran nýtur sín enn að miklu leyti, óbeygð af valdi mannsins. Fjallanáttúra ís’ands fullnægði hugsjón hans, tæra loft- ið, skygnið, hin óteljandi litbrigði landsins, hestarnir íslensku, sem eru samgrónir náttúru landsins. Og þjóðin,eða þó öllu heldur sveita- fólkið, eins og hann kyntist því á ferðum sínum fyrir stríðið, var honum hugstætt. þessi þjóð, sem hafði lifað af erfiðleika þúsund ára einangrunar, augliti til auglitis við - ■" -o -- „Myrkrahöfðingjar“. það kými- yrði flýgur um bæinn, og þykir réttnefni eins og á stendur, að kalla rafmagnsnefndarmenn bæj- arstjórnarinnar „myrkráhöfð- ingja“. Er því eins farið um raf- veituna, sem um langflest, sem verkfræðingar hafa komið nærri á landi hér. Væri það saga til næsta bæjar, að höfuðstaðarbúarnir sætu í myrkri um jólin.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.