Tíminn - 15.06.1939, Blaðsíða 2

270
TlMINjy, fimmtudaglim 15. jcnií 1939
68. blað
^tminn
Fhmntudutginn 15. júní
Ilan mc rBi n rslii p
Ameríknskip
Sjómennírnír og
sýníng þeírra
Þegar til þess kom að þjóðin
fór að rétta sig úr kútnum eft-
ir það sem yfir hana hafði geng-
ið af kúgun og óáran, hafa það
öðru fremur orðið tveir hópar
manna, sem hafa aukið henni
sjálfstraust og trú á manndóm
sem með henni byggi.
Hefir þetta komið í Ijós með
þeim hætti, hversu þessir menn
hafa mælst, hvernig þeir hafa
staðizt samkeppni og saman-
burð við menn af öðrum þjóð-
um.
Eru þetta Vestur-íslendingar
og íslenzku sjómennirnir, og er
þá átt við hvorutveggju, far-
menn og fiskimenn.
íslendingar í Vesturheimi eru
taldir í allra fremstu röð þeirra
mörgu þjóðflokka, sem námu
þar land samtímis, hvort heldur
litið var á þegnskap eða andlegt
og líkamlegt' atgervi.
Sama máli gegnir um íslenzku
sjómennina, harðfengi þeirra,
dugnaði og glæsileik er við
brugðið, enda bera hagskýrslur
veiðiafrekum þeirra vitni, sem
fullkomlega samrýmast þessum
kenningum.
Þótt höfuðstaður landsins sé
fyrst og fremst grundvallaður á
sjávarútvegi, þá hefir allt til
þessa furðulega lítið borið á
sjómönnunum í bæjarlífinu,
enda eru þeir sýnkt og heilagt á
sjónum og aldrei allir í landi
samtímis.
Var það ekki fyr en í fyrra að
sjómenn efndu til sjómanna-
dags. Fór hann fram með mikl-
um myndarskap, enda kom þá
þegar í ljós, hve mikillar samúð-
ar og virðingar stéttin nýtur hjá
öllum almenningi.
Sjómannahátíð þessi er nú
nýafstaðin í annað sinn. Haldi
svo fram, sem hafið er, mun
þetta verða einn af merkisdög-
um ársins.
En sjómennirnir létu sér ekki
nægja óvenju vel undirbúin há-
tíðahöld og gleðisamkomur og
reyna með sér í íþróttum. Þeir
ræddu velferðarmál stéttar
sinnar með festu og alvöru.
En þeir gerðu meira.
Þeir opnuðu á sjómanna-
daginn eina hina merkilegustu
sýningu, sem nokkurntíma hef-
ir sézt hér á landi, þar sem sýnd
er í aðalatriðum þróun sjó-
mennskunnar hér á landi og þá
jafnframt þróun tækninnar,
sem hún styðst við, bæði um
skipakost, vélaútbúnað og veið-
arfæri.
Þá vekja þarna mikla eftir-
tekt hagskýrslur um veiðiskap
hér við land og hlutfall það, sem
landsmenn sjálfir veiða af heild-
araflanum, hagskýrslur um inn-
lendan skipafjölda á ýmsum
tímum og margt fleira.
Þarna er haglega gerð eftir-
mynd af vitakerfinu, björgunar-
tæki, viti í fullri stærð og ótal
margt fleira, sem mikla athygli
vekur.
En þarna er einnig skráð hin
mikla harmsaga mannfórnanna,
sem sjórinn krefst og skipskað-
anna, sem orðið hafa hér við
land í seinni tíð, og svo er frá
þessu greint á sýningunni, að
ljóst verður hvar við landið
hin 129 skip hafa farizt á ár-
unum 1928—’37, hvað þau hétu
og hvenær slysið bar að.
Þá vekur það ekki litla at-
hygli, samkvæmt heimildum
sem fram koma á sýningunni,
hve mjög hefir dregið úr tölu
drukknaöra áratuginn sem
Slysavarnafélagið hefir starfað,
miðað við það sem áður var.
Sjómennirnir hafa unnið
þrekvirki með sýningunni. Var
henni komið fyrir á undarlega
skömmum tíma. Slíku orka þeir
einir, sem líklegir eru til mikilla
félagslegra afreka.
Aðeins er sú hætta í sam-
bandi við þetta veglega verk, að
of margir láti tómlæti hamla
sér frá að öðlast þá fræðslu,
sem þarna er að fá — að of fá-
ir sæki sýninguna.
Þessir tveir sjómannadagar
og allt sem í sambandi við þá
hefir gerzt, vekur til umhugs-
unar um að okkar afskekkta
litla land á ekki aðeins greiðan
NIÐURLAG
V.
Ef Eimskipafélagið ræðst nú í
að byggja Danmerkurskip, sem
kostar hátt á 5. milljón króna
og eitt þúsund krónur á dag í
tekjuhalla að meöaltali, þá er
það meira en djarft spor. Það er
ógætilegt spor.
Að því er snertir ferðamenn til
landsins, þá fulnægja Norð-
menn og Danir sinni þörf með
sínum skipum. Svíar koma frem-
ur lítið til landsins og Eimskipa-
félagið hefir sýnt litla viðleitni
að auka áhuga Svía fyrir íslandi,
með því að láta skip sín koma
þar við. Þjóðverjar láta borgara
sína mjög lítið fara úr landi, af
gjaldeyrisástæðum, nema þá á
alþýzkum skemmtiferðaskipum,
sem hafa allan mat með úr
heimalandinu og ekki nema fáar
krónur í skotsilfur handa hverj-
um ferðamanni.
Frá engu þessu landi má
vænta aukins ferðamannaflutn-
ings svo að nokkru nemi, þó að
Danmerkurskip verði byggt.
Öðru máli er að gegna um Eng-
land. Þaðan myndi mega fá
nægilega farþega til íslands í
meira en tvö ný skip í svo sem
8 vikur úr árinu. Sumt af þessu
fólki er ríkt og eyðir talsverðum
peningum, en margt af því eyðir
sáralitlu. En að öllu samtöldu
eru Englendingar eftirsóknar-
verðir ferðalangar. En heim-
sóknartími þeirra til íslands yrði
nálega ekki nema meðan sumar-
leyfin standa.
Danmerkurskipið myndi hafa
marga farþega frá íslandi til
Danmerkur allt sumarið, en fáa
Dani. En stuttan tíma á sumrin
myndi það fullskipað íslending-
um og Englendingum. En þegar
liði að hausti falla ferðir að
mestu niður vetrarlangt. Þeir,
sem sigldu til Englands eða Dan-
merkur, myndu vafalaust fara
með nýja skipinu, en Goðafoss,
Brúarfoss og Dettifoss myndi
sigla með auð farþegaherbergin
milli landa. Vegna gesta á
aðgang að hinum víðáttumiklu
úthöfum og aflasælum fiski-
slóðum, heldur búi í sjálfum
sjómönnunum möguleikar sem
leiði til enn meiri afreka fyrir
land og lýð, og að þessi orka
notist enn farsællegar hér eftir
en hingað til, þegar sjómenn-
irnir hafa uppgötvað hinn mikla
mátt félagslegra samtaka, og
þætti þá ekki undarlegt, að
þeir kynnu ekki til langframa
aðeins þjónsaðstöðu við hagnýt-
ingu þeirra möguleika sem fyrir
hendi eru. G. M.
Hílmar Stefánsson
ströndunum yrði þó að hafa
þjónustufólk á þessum skipum
líka á veturna. Erfiðleikarnir við
Danmerkurskipið liggja í hinu
mikla farþegarúmi sem raun-
verulega gefur félaginu engar
nýjar tekjur yfir veturinn. Nú-
verandi skipakostur er miklu
meiri en nægur til að flytja far-
þega milli íslands og annarra
landa yfir vetrartímann. Nýja
skipið gerir þar enga breytingu,
nema að tæma hina fáu farþega
úr eldri skipunum yfir í nýja
skipið. Það er þetta raunveru-
lega dauða tímabil í æfi stóra
skipsins hvert ár, sem veldur
hinum gífurlega, en óhjákvæmi-
lega halla.
VI.
Eins og stendur, er síst af öllu
ástæða til að lokka fleiri íslend-
inga í tilgangslausar ferðir til
Norðurlanda og Englands held-
ur en nú fara. Ef Þjóðverjar
þurfa að spara gjaldeyri sinn
til innanlandsnota, þá þurfa ís-
lendingar þess mörgum sinnum
fremur. En- sjálft ferðamanna-
málið er vafasamt. Ef stríð skell-
ur á, kemur enginn skemmti-
ferðamaður til íslands, meðan
sú hríð stendur, og lítið fyrst
eftir. Auk þess er meir en vafa-
samt, að taka stór útlend lán til
að byggja skip vegna sumar-
ferða til landsins, ef ekki er
þörf fyrir mannflutningarúmið
að vetrinum. Til að hafa veru-
legar tekjur af útlendingum,
þurfa þeir að ferðast mikið um
landið. Það þarf marga og
góða gistingastaði, mikið hrein-
læti, æft þjónustufólk og mat,
sem gestunum fellur. Svo má
heita, að ekkert af þessum skil-
yrðum sé hægt að uppfylla,
nema með margra ára undir-
búningi. Sést bezt hvílikt vanda-
mál þetta er, af starfsemi Esj-
unnar, bæði þeirra sem var og
hinnar sem á að koma. Ástæðan
til þess, að ráðist var í að senda
Esjuna til Englands á sumrin
var sú, að annars var ekkert að
gera með strandferðaskipið um
hásumarið, meðan bílar gengu
um landið. Það var minni skaði
að láta skipið ganga til Eng-
lands með fólk og flakaðan fisk,
heldur en að láta það liggja við
hafnargarðinn. En þegar Esja
kom með sína 30—50 gesti, þá
urðu þeir að búa í skipinu, því
að hvergi var á nærliggjandi
gististöðum hægt að taka við
svo mörgum gestum ofan á þá
sem fyrir voru. Niðurstaðan varð
þá sú, að láta ferðamennina
búa í skipinu, af því ekki var
gestarúm í landi. Síðar, þegar
gamla Esja var seld og önnur
ný byggð, sem líka getur gengið
til Englands, meðan lítil þörf er
fyrir siglingar á ströndinni, þá
lagði ríkisstjórnin svo fyrir, að
byggja allar áætlanir á því, að
skipið yrði að liggja sem fljót-
andi hótel með sína 150 far-
þegja, meðan þeir gera smáferð-
ir í land. Esjan er fyrst og fremst
byggð fyrir fólkið í dreifbýlinu,
og sinnir þörfum þess í 8—9
mánuði. En til að nota sumar-
tímann, fer skipið Englands-
ferðir. En fyrstu árin verður
ekki nema hálft gagn, fjárhags-
lega, að komu Esjumanna hing-
að, af því að svo hörmulega er
ástatt með gistihúsaskilyrðin í
landi.
En þessi ágalli kemur með
margföldu afli niður á nýja
skipinu. Sumarið er þess fjár-
aflatími, en veturinn er hinn
þjóðnýti starfstími Esjunnar.
Sumarferðir hennar eru til að
fylla út í eyður í starfstíma
hennar fyrir íslendinga. En
vegna undirbúningsleysis í landi,
flytur Esjan að líkindum ekki
nema rúmlega helming þeirra
Englendinga, sem hingað gætu
komið með henni, af því hún
þarf að vera gistihús á íslandi,
þar til séð er fyrir þeirri þörf.
En þessi hlið málsins virðist
lítið hafa verið rædd, af áhuga-
mönnum Danmerkurskipsins.
Má það heita furðulegt, eins og
sú hlið er þó mikilvæg.
VII.
Það er mjög torráðin gáta,
hversvegna svo mikill áhugi er
fyrir Danmerkurskipi. Verzlun
landanna minkar með hverju ári,
þrátt fyrir allar tilraunir stjórn-
arvalda í báðum löndum. Síð-
asta vonin um að skapa þýðing-
armikinn markað í Danmörku
virðist vera að bresta, þar sem
síldar- og karfamél fá ekki nógu
góða dóma í rannsóknarstofum
Dana, til að danskir bændur
kaupi þá vöru. Sjálft pólitíska
sambandið er á veikum fæti, og
fyrirheit gefið af öllum þing-
flokkum að segja upp öllu sem
samið er um innan fárra ára.
Engar skynsamlegar vonir er
hægt að tengja við aukin og
batnandi verzlunarskipti við
Dani. Og um gróða af dönsk-
um ferðamönnum er ekki að
tala. Hingað til lands koma þeir
á sínu skipi, og búa á sínu hó-
teli. Mættu íslendingar vel læra
af Dönum hagnýta þjóðrækni.
Allt öðru máli er að gegna um
Ameríku. í þeirri álfu búa 40—
50 þús. íslendingar, eða menn
af íslenzkum stofni, sem bera
ræktarhug til landsins. Með
beinum ferðum til New York,
myndu skapast þúsundföld
menningar- og viðskiptabönd
yfir hafið. í hinum miklu þreng-
ingum með markaði í Evrópu
festir íslenzka þjóðin von sína
á Ameríku. í því skyni eingöngu,
var þar efnt til sýningar, sem er
ótakmarkaðri ríkisábyrgð á inn-
stæðufé þeirra. — Tveir bank-
anna, Búnaðarbankinn og
Landsbankinn, eru að öllu leyti
ríkisstofnanir, en Útvegsbank-
inn er að vísu hlutafélag, en
ríkið á meira hluta hlutafjár-
ins, og er hann í einu og öllu
jafn háður því og hinir bank-
arnir.
Eins og bankastarfsemin hef-
ir vaxið og þróast á íslandi hin
síðari árin, hafa á sama tíma
töp bankanna orðið mjög mikil
síðustu tuttugu árin, og senni-
lega miklu meiri en í flestum
nálægum löndum, í hlutfalli við
umsetningu þeirra og fjármagn.
Óhætt má fullyrða, að töpin
á þessu tímabili eru ekki innan
við 35 til 40 miljónir króna, og
hafa þau, sem vitað er, næstum
eingöngu orðið á útveginum og
verzluninni með sjávarafurðir.
35 til 40 miljón króna-tap á
tuttugu árum, er vissulega allt
of þung fórn fyrir jafn litla og
fátæka þjóð og við íslendingar
erum. — Fyrir þessar töpuðu
miljónir hefði mátt gera mikið.
Byggja upp á öllum sveitabýlum
landsins, sem enn eru óupp-
byggð, slétta öll tún landsins,
sem enn eru ósléttuð, greiöa all-
an kostnað við rafvirkjun Sogs-
ins og allan kostnað við fyrir-
hugaða hitaveitu höfuðstaðar-
ins.
Á þessum miklu töpum bank-
anna hafa fyrst og fremst
byggst hinir stórkostlegustu inn-
lendu fólksflutningar úr sveit-
um í bæi. Bæirnir, og þá ekki
síst Reykjavík, eru að veru-
legu leyti byggðir upp með
heljartak fyrir þjóðina. Það er
alls ekki afsakanlegt að eyða því
fé, sem fer í New York sýning-
una, nema það sé innsti og ó-
bifandi vilji íslendinga, að flytja
mikið af verzlun sinni vestur
yfir hafið.
VIII.
Það er þessi tilfinning, sem
kom nálega öllum fulltrúum
Framsóknar og Sjálfstæðis-
flokksins á Alþingi, til að leggja
fast að ríkisstjórninni, að hafa
áhrif á forustumenn Eimskipa-
félagsins, að hætta við Dan-
merkurskip, en snúa sér að því,
að eignast gott og sterkt vélskip
til Ameríkuferða. Það skip ætti
að vera til að flytja vörur milli
landanna, en getur sér að skað-
lausu, haft nokkra farþegja í
hverri ferð. Sennilega yrði það
litla farrými fullskipað flestar
ferðir árs, af því að margir
bændur vestra, myndu nota vet-
urinn til að heimsækja ísland.
Enn hefir ekkert heyrst frá
Eimskipafélagsstjórninni. Hún
stendur á hættulegum vegamót-
um. Hún mun ekki hugsa til að
fara leið Jóns Árnasonar og
kaupa ódýr, notuð skip, með
sínum sterku og góðu skipum.
Val stjórnarinnar verður milli
Danmerkur og Ameríku. Milli
landsins sem við erum búin að
reyna, árangurslaust í sex aldir
að hafa lífræna sambúð við, og
hinnar miklu frjálsu álfu, sem
hefir allar þær vörur, sem við
þurfum, og getur keypt allt sem
við höfum að selja. Engum lif-
andi manni á íslandi hefði dott-
ið í hug, að eyða 400 þús. kr. til
að taka þátt í sýningu í Dan-
mörku. Hversvegna ekki? Af því
að engum íslendingi dettur í
hug, að slík fórn hefði svarað
kostnaði. En allir flokkar og
allar helstu stofnanir á íslandi,
sameinast um stórfeld framlög
í sýningu í Ameríku, af því að
hugboð þjóðarinnar segir manni,
að þangað eigi að sækja mikil
og margháttuð skipti.
En samt getur vel verið, að
stjórnendur Eimskipafélagsins
séu einmitt þessa dagana að
hugsa um að byggja Danmerk-
urskip, sem þarf að styrkja með
1000 kr. á hverjum degi allan
ársins hring. Þessi áætlun um
tapið er byggð á reynslu Norð-
manna, sem þó hafa margfallt
betri aðstöðu. Skip með miklu
farþegarúmi sem ganga farþega-
litil hálft árið, eru eyðsluhítir
sem um munar.
IX.
Ef svo óheppilega vildi til, að
Eimskip legði út í æfintýrið meö
Danmerkurskipið, þá mætti það
kalla undarlega slysni. Fyrir því
máli er enginn almennur áhugi,
nema helzt hjá fámennum hóp,
sem grætt hefir erlendis krónur
á innflutningshömlum, og vilja
gjarnan heimsækja sambands-
landið undir vænlegum skilyrð-
þessurn töpum og þeim fjármun-
um, sem straumurinn úr sveit-
unum flutti með sér. Hinar til-
tölulegu háu lífsvenjur í stærri
kaupstöðunum hafa skapazt
fyrir þessi töp, hin margvíslegu
nýju lífsþægindi kaupstaðanna
fram yfir sveitirnar, sem fólk
hefir sókst mikið eftir, eru keypt
fyrir þessar töpuðu miljónir, og
hin ótrausta velmegun við sjó-
inn er orðin til vegna þeirra. —
Nú þegar bankarnir kippa að
sér hendinni og geta ekki tap-
að meiru, standa töpuðu mil-
jónirnar sem ógreidd lán við er-
lenda lánardrottna. Fram-
færslumáttur bankanna er þrot-
inn, möguleikar fyrir nýjum lán-
tökum tæplega fyrir hendi leng-
ur. Ríki og bær hafa neyðst til
að taka við að framfæra, með
sveitarstyrkjum og atvinnu-
bótafé, og sjötti hver höfuðstað-
arbúi dregur nú fram lífið sem
styrkþegi.
Þar sem bankarnir eru jafn
tengdir afkomuháttum aðalat-
vinnuvega landsins og raun ber
vitni um, og þar sem svo stendur
á hér á landi, að þeir eru sam-
eiginleg þjóðareign, virðist ekki
úr vegi, að þessar stofnanir birti
öðru hvoru fyrir almenningi,
nokkru nánar en hinar þungu
tölur ársreikninga þeirra gera,
ýmsan fróðleik varðandi starf-
semi þeirra, enda er slíkt all-
algengt hjá erlendum bönkum.
Nú eftir tíu ára starf hefir
Búnaðarbankinn gefið út í bók-
arformi örstuttan útdrátt af
ýmsu því, er mestu varðar úr
starfsemi hans þetta tímabil.
Eins og sjá má af því, sem þar
Yfir landamærín
1. BlaS kommúnista er með nasaveð-
ur út af því, að atvinnumálaráðherra
heimili ekki flokksbræðrum þeirra á
Siglufirði að flana út í síldarverk-
smiðjubyggingu, þótt sannað sé að
þriðjungi ódýrara væri að ná sömu
framleiðsluaukningu með því að stækka
síldarverksmiðjur ríkisins. Komm-
únistar þurfa ekki að spara verðmæti
né valútu. Og hætt er við að hin norsku
hjól, sem til boða stóðu, hefðu seint
tekiö að snúast, þegar upplýst var um
„hinn tóma sjóð“ Svafars Guðmunds-
sonar, sem átti að standa undir bygg-
ingarkostnaði hinnar umræddu verk-
smiðju.
2. Árni frá Múla boðar ný átök um
kjördæmaskipunina, „þótt það mál
verði látið kyrrt liggja meðan sameig-
inlegum kröftum verður einbeint að
viðréttirrgu atvinnuveganna". Hyggur
Árni t. d., að „flótti úr sveitunum“ til
samkeppni um atvinnuna í höfuðstaðn-
um, mundi draga úr atvinnubótavinn-
unni eða fækka styrkþegunum. Og
hyggur hann að úrræðið til þess að
stöðva „flóttann" sé það, að grundvalla
flokkaskiptingu á þeim 3 þúsund kon-
um, sem nú eru í höfuðstaðnum um-
fram karlmenn til þess að rýra rétt-
indi sveitanna.
um. Enginn verzlunarmaður
gerir sér von um aukin skipti
við Danmörku. Ríkisstjórnin
hefir ekki verið höfð í ráðum.
Alþingi er búið að sýna ákveð-
inn mótvilja og binda hendur
stjórnarinnar svo hún getur
ekki að svo stöddu stutt málið.
Landsbankinn hefir alls ekki
verið spurður og ekki heldur
gjaldeyrisnefnd. Myndi hið
mikla tap á Danmerkurskipinu
snerta þá aðila báða.
En ef svo færi, að stjórn fé-
lagsins héldi fast við sinn keip,
þá kæmi að því eftir svo sem
tvö ár, að einhver þyrfti að
borga tekjuhallann. Og það má
gera á tvennan hátt. Með því að
láta tap þessa skips hvíla á
vöruflutningum til og frá land-
inu, og íþyngja þannig atvinnu-
lífinu. Hin leiðin er að láta rík-
issjóð bera baggann. Segjum að
hvorugt tækist. Þá myndi félag-
ið sjá þann kost vænstan að
selja skipið úr landi, og væri
það þó illur kostur.
Að minni hyggju myndi Eim-
skipafélagið þreyta mjög vini
sína, ef það tæki upp þennan
hátt. Félagsmönnum í kaupfé-
lögum myndi áreiðanlega þykja
hin nýju skipakaup óheppileg
á þessum tíma. Og vel mætti
fara svo að þaðan kæmu kröfur
um að Sambandið eignaðist
vöruskip, eins og Einar i Nesi
taldi æskilegt fyrir hálfri öld
síðan. Alþingi myndi með réttu
telja að sér væri smán ger, að
hyggja aö fá varanlega tekju-
hallaviðbót úr þeim stað, eftir
svo glögga aðvörun. Vel gæti þá
svo farið, að ýmsum skattþegn-
um, sem mjög eru þrekaðir af
útsvarsálögum og tekjuskatti,
þætti aldarfjórðungur nægileg
(Framh. á 3. síSu)
er skráð, hefir bankinn aukizt
og eflzt á þessu tímabili meira
en almennt mun hafa verið bú-
izt við. í gegnum hann hefir
verið veitt stórum upphæðum
til ýmsra hinna nauðsynlegustu
umbóta í landinu og þá aðallega
í sveitunum. íbúðarhús, útihús,
hlöður, fjós og fjárhús, hafa
verið reist svo þúsundum skipt-
ir í öllum sveitum landsins. Á
þessum tíu árum hefir ræktun
aukizt meira en nokkru sinni
áður í sögu landsins. Garðrækt
fer vaxandi ár frá ári. Mörg
stór og vönduð gróðurhús hafa
verið reist í nokkrum sýslum,
aðallega við jarðhitann, og fer
framleiðsla þeirra stórum vax-
andi. Rafstöðvar til ljósa, eld-
unar og hitunar hafa víða risið
upp. Refarækt er nú stunduð í
flestum sýslum. Mjólkuriðnaður
er risinn upp í stórum stíl víða
um landið. Frystihús allmörg
hafa verið reist o. m. fl.
Langmest af þessum umbót-
um hefir notið, að meira eða
minna leyti, lánsfjár úr Búnað-
arbanka íslands. — Mistök
kunna að hafa orðið um nokkrar
hinna fjölmörgu framkvæmda,
en miklu fleira hefiT þó heppn-
azt vel. Þegar hefir tekizt að
velta mörgum þungum steinum
úr götunni, en margt er ógert.
— Enn er eftir að byggja varan-
leg og viðunanleg íbúðarhús á
þrem til fjórum þúsund heim-
ilum víðsvegar um sveitir lands-
ins. Enn er eftir að slétta mikið
af túnum og auka. Enn er eftir
að fjölga býlum landsins um
mörg hundruð, og enn er eftir
að finna heppilega leið fyrir
Búnaðarbankinn ellír tíu
ára starl
Nokkrar almennar hugleíðíngar
Fyrir rúmum fimmtíu árum
var enginn banki til á íslandi.
Landsbankinn var stofnaður
árið 1885 og er elzti banki lands-
ins. Frá þeim tíma hafa öll pen-
ingamál landsmanna og allt
viðskiptalíf þjóðarinnar tekið
hröðum og stórvægilegum breyt-
ingum.
Allt þar til nú fyrir um tutt-
ugu árum var Landsbankinn
lítil stofnun og ekki mikils
megnug. En eftir það tók hann
að vaxa mjög ört. Einkum kvað
mikið að vexti hans á árunum
1920 til 1930, og er hann nú
þjóðbanki landsins og stærsti
banki þess. Ýmsar orsakir liggja
til þessa. Bxeytt löggjöf, aukið
erlent rekstursfé, breyttir at-
vinnuhættir o. fl.
íslandsbanki var stofnaður
laust eftri aldamótin og var um
aldarfjórðung aðalbanki lands-
ins. Að honum stóð frá upphafi
fyrst og fremst erlent fjármagn,
og var honum lengstaf stjórnað,
að miklu leyti af erlendum
mönnum. Hann fékk þegar við
stofnun sína mikil sérréttindi,
svo sem seðlaútgáfuna nær ein-
göngu. Hann varð strax miklu
stærri stofnun en Landsbank-
inn og þar með höfuð peninga-
vígið í landinu, en Landsbank-
inn lifði einskonar skuggatil-
veru við hlið hans.
En tímarnir breyttust og ýms-
um á óvart, og íslandsbanki
hrundi í ársbyrjun 1930.
Á rústum hans, hins stærsta
þrotabús, sem enn hefir þekkst
á íslandi, var Útvegsbankinn
reistur, snemma á sama ári.
Hlutverk hans er, eins og nafnið
bendir til, að efla og styðja sjáv-
arútveg landsmanna.
Ári áður var Búnaðarbankinn
stofnaður með það höfuðhlut-
verk að styðja og efla hinn aðal-
atvinnuveg þjóðarinnar, land-
búnaðinn. Þannig eiga þessar
tvær bankastofnanir að vera
meginstoðir undir atvinnulífi
landsins, sín til hvorrar handar
þjóðbankanum.
Á síðari árum hefir Lands-
bankinn bundið rekstursfé sitt
að langmestu leyti í lánum til
sjávarútvegsins eins og Útvegs-
bankinn, og gengur því starf-
semi þeirra beggja mjög í sömu
átt.
Það er einkennandi fyrir ís-
lenzkan bankarekstur, að allir
bankar landsins eru reknir með