Kosningablaðið - 07.09.1908, Blaðsíða 1

1 a I?eyk,javík 7. september 1908
Þingniálafundur
um sambandsmálið
i' Reykjavik 6. sept.
Þau höfðu boðað til hans öll 4
þingmannaefni þessa kjördæmis, og var
fundurinn haldinn undir berum himni
— talað af veggsvölum Reykjavikur-
hótels, áheyrendur í Vallarstræti og á
Austurvelli.
Auk þingmannaefnanna töluðu þejr
Hannes Þorsteinsson ritstjóri, Þor-
steinn Erlingsson og Einar Hjörleifs-
son úr flokki sjáifstæðismanna, en af
innlimunarmanna hálfu ráðgjafinn, Jón
jakobsson, Halldór Daníelsson og Jón
Olafsson.
Þeir þóttu furðu-daufir í dálkinn,
ráðgjafinn og Jón Jakobsson. Feng-
ust mest við að reyna að verja nokk-
ur rninni háttar atriði i frumvarps-
ómyndinni alræmdu.
Ræða Halldórs Daníelssonar var
ekki annað en ítrekun ýmislegs þess,
er stendur í ritlingum Jóns Jenssonar
og þeir hafa marghrakið, Þorsteinn
Erlingsson og Magnús Arnbjarnarson.
Þ. E. svaraði því þó enn af nýju vel
og skurulega.
Landlæknir G. B. flutti hitt og þetta
hjóm af því, er staðið hefir í innlim-
unarmálgögnum hans og þeirra félaga,
og þótti ekki mikið til koma.
Hitt þingmannsefnið innlimunar-
manna, Jón Þorláksson verkfræðingur,
talaði slétt og felt, mikið lof um
ímyndaða kosti frumvarpsins, en
nauðalítið um röksemdir hjá honum.
Hér fer á eftir ágrip af helztu ræð-
um hinna, það sem rúm leyfir nú
og næst.
Fundurinn stóð frá kl. 43/4 til 8V2.
Aít á valdi Dana.
Ágrip af þingmálafundarræðu
dr. ións Þorkelssonar landskjalavarðar
6. september 1908.
Menn eru að tala um að þjóðin sé
réttlaus; hún hafi afhent hann í fyrsta
skifti með Gamla-sáttmála.
En sannleikurinn í þessu rnáli er
sá, að vér eigum enn í dag, og að
minsta kosti alt fram að xo. septem-
ber, forn landsréttindi vor óglötuð
með öllu. Við höfum engin sam-
bandslög gert við nokkra erlenda þjóð
nema Gamla-sáttmála. En með hon-
um eru engin mál afhent i konungs-
vald. Einungis konungi lofað skatti
(konungsmötu og konungskaupi).
Hermál hafa engin verið til, aldrei
frá landnámstið. Og utanríkismálin
höfum vér ekki getað afhent, því að
þau voru ekki til heldur.
Og með lögbókunum (Járnsíðu og
Jónsbók) fær konungur ekki fremur
nokkurt vald á slíkurn málurn. — —
Frumvarpið er ekkert annað en
endurskoðun á stöðulögunum (frá
1871), eins og líka til var stofnað í
fyrstu.
Réttarstaða landsins er ekki betri
eftir Uppkastinu, og að surnu leyti
verri. Samkvæmt stöðulögunum get-
urn vér t. d. lokað landhelgintxi fyrir
Dönunt hve nær sem vér viljum, en
ekki eftir Uppkastinu. Og með frum-
varpinu innlimum vér oss sjálfir dönsku
riMHeildina. En stöðulögin höfum
vér aldrei viðurkent á formlegar. hátt.
í Uppkastinu endanna á milli er
ekkert til setn sýnir, að landinu sé
ætlað að verða fullvalda ríki. Enginn
maður væri kallaður fullveðja, sem
fengi ekki að ráða málurr. sínum nema
að helmingi, ef hann ætti aldrei til
æfiloka von á að fá yfirráð yfir hinu.
Utanrikismál og hermál eru fjarri
því, að vera falin Dönum með um-
boði til meðferðar af vorri hendi sam-
kværnt Uppkastinu. Þau eru tekin aj
oss nauðugum. Því að nefndarmenn
hafa haldið því fram til seinustu laga,
að þau væri afhent oss nú ásamt
öðrum málum uppsegjanlegum.
Einmitt þessi tvenu mál eru aðal-
einkennin á því, hvort vér erum full-
valda riki eða ekld. Og úr því að
þau eru af oss tekin, þarf ekki að því
að spyrja, að oss er ekki fullveldið
ætlað.
Hið eina mál, sem léð er rnáls á
að láta oss fá einhvern tíma í hendur,
og kynni að geta bent á töluvert
sjálfstæði og einhvern myndugleika,
er luestircttur. En það er látið af
höndum með eftirtölum og þar næst
þvi skilyrði, að breytt verði dóma-
skipun landsins, og þess jafnframt
látið getið í athugasemdunum við
frumvarpið, að Danir vonist til, að
frarn á petta verði ekki farið fyrst um
sinn. Og par að auki er það komið
undir pví, hve nær Dönum þykir
dómaskipun landsins nógu rnikið
breytt til þess, að vér fáum að stofna
hæstarétt. — —
Styrkurinn til íslenzkra stúdenta,
sem eitt ákvæðið er um i frumvarp-
inu, er ekkert sambandslagamál. Ekki
þá öðru vísi en svo, að Danir ættu
að greiða oss styrkinn nú, því að
hann er vort fé, allur eins og hann
er, en ekki þeirra.
Um siðaskiftatímana tók konungur
undir sig allar eignir klaustranna og
ætlaði fyrst að reisa í þess notum
skóla hér við klaustrin, en sá sig
brátt um hönd og dembdi skólunum
upp á biskupana.
Eftir mörg ár var svo stofnaður
þessi sjóður til styrktar stúdentum.
Og íslendingar fengu hlutdeild í hon-
um. Fram eftir öllu var það kallað
klaustur og að vera á klaustri (hafa
klausturfé). Þetta fé alt er því réttur
og eign íslendinga, en engin gjöf af
Dana hálfu. Enda fór þingið . 1905
fram á það með þingsályktun, að þetta
fé yrði að miklu greitt, og lagt tii
kenslustofnana hér á landi, sem hanga
nú á horriminni sökum þess, að Dan-
ir moka þessu fé voru í íslenzka stú-
denta í Kaupmannahöfn, og binda þá
með því við sínar kenslustofnanir.------
í 9. gr. frv. er ákveðið, að upp-
segjanlegu málin skuli vera laus eftir
23 ár. En þó eru ætluð 12 ár fyrir
því í viðbót, að togast um við Dani,
hvort við fáum þau eða ekki. Og
að lyktum á konungur að ákveða,
hvort þeim skuli skilað að nokkru
eða öllu. Það er alveg undir því
kornið, hvaða hugarþel sá konungur,
sem þá er, hefir til íslendinga, hvort
þeir ná nokkrum þessum inálum eða
ekki. Frumvarpið bannar hvergi rík-
isþinginu, og gefur ekki bannað því,
að leggja það til, að þessum málum
sé alls ekki skilað oss í hendur. Og
hvað langt verður þá að bíða eftir að
vér náum þeim?
Síðasti ræðumaður (G. B.) gat þess,
að með frv. væru sérmálin losuð út
úr ríkisráðinu og að skipun í Islands-
ráðgjafaembættið yrði talin eitt sér-
mál landsins.
í frumv. stendur eðlilega ekkert
um þetta. Sökum þess, að það gat
og getur ekkert um þetta mál ákveð-
ið.
Uppkastið tekur aðeins til sambands-
mála landanna, en getur ekkert ákveð-
ið um sérmálin.
Það rná því enginn láta pað blekkja
sig, að petta sé jengið með því að
sampykkja jrumvarpið.
Vér náum þessu hvort sem vér fell-
um það eða samþykkjum. Því að
þetta er sérmál, sem vér getum slcip-
að fyrir um hve nær sem vér viljum
og hvernig sem vér viljum.
Nefndarmenn hafa haldið því frarn
til síðustu stundar, allir sem einn mað-
ur, að landið ætti enn óskert öll sín
fornu ríkisréttindi. En undir eins og
Uppkastið kemur hingað til lands, rísa
hér upp rnenn, sem hafa gert alt til
þess að reyna að sýna fram á, að
landið væri gersamlega réttlaust.
Svo fljótt skipaðist veður í lofti.
Og svo vonlaust var að afla Upp-
kastinu fylgis, að það þótti ófæra,
nema hægt væri að korna landsmönn-
urn jafnharðan í skilning um, að þeir
væri gersamlega réttlausir.
En réttindum landsins hafa Islend-
ingar haldið fram öld eftir öld og alt
til þessa dags.
Nú á að fara að gera það alt að
ósannindum og allar liðnar kynslóðir
og vora beztu rnenn að ósanninda-
mónnum um þetta mál. Einungis til
þess, að geta látið þessi innlimunar-
lög ganga yfir land og þjóð.
Hvora ætla kjósendur að meta
rneira ?
Mennina, sem hafa slitið sér út á
því að halda uppi réttindatilkalli þjóð-
ar sinnar alla æfi með pvi mikla trausti,
að réttlætið mundi ráða að iokum og
öllurn kröfum hennar yrði sint?
Eða hina, sem hafa lagt svo óskil-
janlega mikið kapp á það í alt sumar,
að jótum troða pennan rétt, í peirri von,
að þá mundu landsmenn blekkjast til
að taka því, sem væri sýnu skárra en
bláber fullnæging áréttleysis-kröfunum ?
* *
*
Halldór Daníelsson bæjarfógeti hélt
því fram í ræðu á fundinum, að ís-
lendingar hefði samþykt stöðulögin frá
1871 með stjórnarskránni 1903.
Fyrirspurn gerð til dr. J. Þ. um,
hvort hann væri á sömu skoðun.
Hann neitaði þessu af þeim ástæð-
urn, að formlega sé þetta og hafx
verið fjarstæða og ógerningur, að
samþykkja stöðulögin, sem ætlast er
til að verði sambandslög, samþykkja
þau með stjórnarskrárbreytingu, þar sem
stjórnarskráin sé sérrnál og nái ekki
út fyrir sérmálasviðið.
■ •mtm t
Danska ríkisheildin.
Nú er ekki lengur tími til þess að
ræða um einstök atriði þassa máls ná-
kvæmlega. Og naumast kostur á að
koma með nýjar röksemdir. Eg læt
mór nægja að drepa á fáein yfirlits-
atriði.
Aldrei hefir á síðastliðnum manns-
aldri verið jafnsnörp og ákveðin víðtæk
mótspyrna meö Islondingum gegn nokk-
uru máli eins og þessum fyrirhugsða
samningi — sem við megum ekki einu
sinni kalla samning, heldur eigum að
kalla lög, þegar búið verður að sam-
þykkja hann, — sem eg vona að aldrei
verði.
Eg á ekki eingöngu við kjósendur
þessa lands. Vitanlega getur mér ekki
betur skilist, eftir þeim fregnum, sem
borist hafa, en að kjósendur þessa lands
ætli með atkvæðum sínum að sökkva
þessu Uppkasti, eins og það er nú orð-
að, niður á tvítugt dýpi á fimtudaginn
kemur, og binda við það eitthvert hel-
jarbjarg, svo að þaö komi ekki upp
aftur aö eilífu.
Eg á lika við ceskumenn þessa lands.
Það liggur við að leitun só á þeim æsku-
manni um þvert og endilangt Iandið,
eftir því sem alstaöar er sagt, sem ekki
sé þessu uppkasti andvígur af allri sinni
sál og öllu sínu hjarta. Eg veit, að
sumum þykir lítils um það vert. Eg
veit, að sumir menn hæðast að því.
Mér þykir það dásamlegt og glæsilegt,
hvað eldur ættjarðaiástarinnar logar nú
glattog skært hjá æskulýð þessa lands.
Og eg minnist þessara orða skáldsins
(Þ. E).:
Og stansaðu aldrei, þó stefnan sé vönd,
og stórmenni heimskan þig segi;
ef æskan vill rétta þér örvandi hönd,
þé ertu á framtiðar vegi.
Eg lít lengra. Eg lít til landa okk-
ar í Vesturheimi. Þar er mótspyrnu-
eindrægnin átakanleg. Þrátt fyrir allar
þeirra deilur og dómlausan flokkaríg
fylkjast þeir allir að og rótta hver öðr-
um bróðurhönd í þessu máli. Allar
mörgu símskeyta-yfirlýsingarnar frá þeim
eru ekki áþreifanlegasta sönnunin, og
eru þær þó full-skýrar. Greinilegastur
er fundurinn í Winnipeg, sem tveir
frumvarpsmenn stefna til. Þeir fá sam-
an múg og margmenni. En ettginn fund-