Bókablaðið - 02.12.1932, Blaðsíða 1

SBófcaöfaðið
Reykjavík, Desember 1932.
4
fKLAL ;)v~
KRISTMANN GUÐMUNDSSON
Eftir GUÐMUND GÍSLASON HAGALÍN.
Kristmanii tíuðmundssoii fór 24 ára af
landi burt og- settist að í Noregi. Hann átti
hér einkis úrkosta. Iíann fékk hér ekki
einu sinni þá fræðslu, sem hann þurfti, til
að geta notið liæfileika sinna. Atta ár eru síð-
an Kristmann fór af landi burt, og nú er
svo komið, að hann er stórfrægur maður á
Norðurlöndum og orðinn allmikið kunnur út
um heiminn. Sem bláfátækur og lítt upp-
fræddur piltur kom hann til Noregs — og
liefir nú skril'að 7 bækur, sem liafa hlotið
mikið lof og kynnt land hans og þ.jóð \ íðs-
vegar út um liina menntuðu veröld. Slíkur
maður liefir hlotið svo mikið af starfsþreld
og skapandi gáfum í vöggugjöf, að það
hefði borgað sig fyrir íslcnzku þjóðina, að
lögð hefði verið rækt við liann sem barn og
ungling.
Fyrsta bók Kristmanns var Islenzk ást,
smásögur, sem þegar vöktu á lumum athygli.
Sú bók kom út árið 102(1, og síðan liefir kom-
ið út eftir hann bók á hverju ári. Brúðar-
kjóllinn kom mest á eftir Islenzkri ást, stór
saga úr sveit hór á landi; gamalt og nýtt
sýnt í skýru l.jósi. El'tirtektarverðasta per-
sónan er Björn á Laxá, maðurinn, sem lifir
í endurminningu íslenzkrar gullaldar, en
dreymir sig frá frainkvæmdum og veruleika.
]>á er Ármann mj Vildís, saga, er gerist á
berklahæli (Vífilsstöðum). Þar er Vildís
minnisstæðust, en unnars er allur blærinn
yfir bókinni óglcymanlegur. Næsta bókiw
af 'lienni er Sigmar, sem er veilli saga sem
var Morrjunn Ufsins, með sínum ágætu
mannlýsingum og mikla ghesileik. Framhald
listaverk, en pryðilega skrifuð á kiiflum og
í lienni ýmsar ágætar lýsingar. Blán strönd-
in er sjálfslýsing, og er þar ýmislegt, sem
er vert að gefa gaum, en aftur virðist sem
höfundurinn vari sig ekki á |)ví< að það, sem
iiefir verið í hans angnm áhrifaríkt og merki-
legt og gæti verið það í æfisögu, skapar
ekki nóga stígandi í skáldsögu, sem fonnuð
er á venjulegan hátt. Seinasta bók Krist-
manns er HelgnfeU, saga frá hmdnámstíð.
Saga |)essi er stærsta skáldrit Kristmanlis,
og eru margar lýsingarnar á mönnUm, at-
burðum og náttúru lslauds og Noregs eitt-
livað það’ stórfeldasta, sem Kristmann hefir
skrifað.
I>að er reynsla mín sem bókavarðar, að
varla sé nokkur höfundur, sem sé at svo
mörgnm og misjöfnum mönnum jafnmikils
metinn sem Kristmann. Nú eru bækur lians
þannig, allflestar, að þær fara livorki vel
né 'illa, eftir því sem kallað er. En jafnvel
])að fólk, sein krefst- þess, að sagan fari vel,
les bækur Kristmanns af mestu ánægju —
og liitt, sem metur mest list í orðavali, per-
sónulýsingum og framsetliingu, sýnir honum
yfirleitt sömu rækt. Og livað er það svo,
sem gerir lninn svona almennt ástsælan rit-
höfund?
Lífið er fullt af fjölbreytni. Murgvísleg-
um gróðri skýtur livarvetna upp, og örlög
jians eru líka hin margvísleg'ustu. Alenn
liafa misjafnt auga fyrir þessari fjölbreytni
og suina ergirhún, nf því að þeiiu finnst hún
ekki rúmast innan þéirrar þröngu utngerð-
ai', sem þeirra dómgreind og skilningur liet'-
ir skapað sér utan um tilveruna. En Krist-
manni er hún unun og lífsuppfylling, og
það verður lionum hið mikla hlutverk, að
láta liana njóta sín sem bezt í skáldritum
hans. Fjölbrevtni, litríki og líf er honum
allt. Þess vegna liefir hann flestum eitthvaö
að bjóða. Hann lifir sig inn í atburðina,
hvers eðlis sem þeir eru og hvern svip sem
þeir bera, og innlifun hans og' frásagnarfjör
skapar spenning. Hann tekur ti! meðferðar
fólk af öllu tæi, kouur sem karla, ríkt og'
fátækt, heimskt og viturt, veikt og sterkt,
geðslegt og ógeðslegt. Ollu gerir hann því
þau sömu skil, að blása í það lífi, láta les-
andann sjá það, heyra það tala, finna það
hryggjast eða gleð.jast... Og svo lætur liann
okkur oftast sjálf um að draga ályktanir af
])\'í, sem við höfum séð og heyrt, treður
sjaldan upp á okkur einu eða neinu. Og
þetta geðjast fólki yfirleitt jafn vel eins og
því fellur illa, að tekið sé í evrað á því og'
sagt: Komdu með mér! Eg skal sýna ]>ér
allan sannleikann. Eg liefi hann í öskju, seín
eg fékk frá Gyðingalandi, Danmörkn, Ítalíu
eða Rússlandi.......
Þá er það, að varla liefir nokkur skáld-
sagnahöfundur gefið eins fjölbreyttar, fagr-
ar og litríkar lýsingar af íslenzkri náttúru
eins og Kristmann. Hann lýsir landúiiu méð
því viðkvæmniblandna ástríki, er lieimþráin
skapar, lýsir því í suinar- og vetrarbúnaði,
í logni og storini, frá jöklum og út á miðin.
Og loks er að geta þess, að mál hans og
st.íll er, þegar lionum tekst bezt upp: skýrt
og skiljanlegt hverjum og einum, en þrótt-
mikið, fjölbrevtt, tindrandi litríkt, ljúft og
innilegt, allt eftir því, sem við á efnið. Og
jafnvel þeir, sem bera minnst skyn á slíka
kosti bóka, hrífast af snilld lians.
Hann liefir getið sér því nær ótrúlega
mikið lof erlendis, og nú, þegar byrjuð er út-
gáfa á sögum lians á íslenzku, mun hann
geta sér það eins hér. Þær munu verða
flestum bókum ástsœlli af öllum þorra
manna.
ísafirði, 2. des. 1932.