Vísir - 01.11.1914, Blaðsíða 2

V í S 1 R
A fimtíu ára afmæli
skáldsins Einars Benediktssonar
31. október 1914.
for ættlands snjalli, íturvaxni son,
er allar konur segja fagran vera, •
á framtíð þjóðar festir trausta von
með frjálsum hug, er sterkir vængir bera.
Hann flaug svo ungur út um víðan geim
og arnarvængja súgur loftið fylti.
Hann vildi starfa, vinna frægð og seim.
Hann vildi, að ísland frelsisröðull gylti.
SIMSKEYTI
London 30. okt. kl. 9 e. h.
Fischer lávarður hefir verið skipaður fyrsti sjó-
liðsforingi í stað prins Loufs af Battenberg.
Breskt spítalaskip strandaði f ofviðri fyrir utan
Yorkshire-strönd. Nokkrir drukknuðu.
Opinber fregn frá París segir að vatnsflóð f
Yserdalnum hafi þröngvað Pjóðverjum til að hopa
aftur á bak.
Breiar og Frakkar hafa haft mikilsverðan fram-
gang í kringum La Bassée og víðar.
Central News.
Og eld og fjör hann á í hverri taug.
Hann erfði mælsku. Skýrt með fögrum rómi
af vörum hans mörg verðmæt hugsun flaug,
ei vitund svipuð glamraranna hjómi.
Að fjallabaki fól hann aldrei sig,
er fyrðar hér um þjóðarréttinn glímdu.
Hann barðist djarft og beinan þræddi stig.
Hann brann af guðmóð þegar aðrir kýmdu.
Hér fæddist skáldið fyrir hálfri öld,
því fagna íslands synir og þess dætur.
í óði fögrum Einar hefir völd,
sem eiga djúpt í sálarlífi rætur.
Hans óðardís er orðsnjöll hefðarmær,
með alvarlegan gáfnasvip á hvarmi,
Á hreina strengi gullnar gígju slær
sú göfug dís með kraft í hvelfdum barmi.
Og ísland á hans afbragðs fögru ljóð.
Vér eigum Fáfnisgullið skæra, hreina,
er verða mun hjá vorri kæru þjóð
sem varði stór á meðal bautasteina.
Jarþrúður Jónsdóttir.
Herskapar-nýyrðin.
í grein í »Vísi« hér á dögun-
um, er fjallar um herskapartæki nú-
tímans, er stungið upp á því, að
láta *minet heita á íslensku »menju*
og Ttorpedot *torpeitu<. Út af
þessu vildi eg gera nokkrar at-
hugasemdir.
Á því að nota orðið »menja«
um »mine* er sá slæmi galli, að
orðið er áður notað í íslensku um
alveg óskildan hlut. Menja er
einskonar blýsamband, sem er not-
að í málaralit (á dönsku Mönnie).
Aö nota sama orðið um »mine«
gæti valdið miklum og kátlegum
misskilningi. Enda vantar oss hér
alls ekki íslensk orð. Þær »miner«,
sem lagðar eru í sjó, hafa lengi
verið nefndar »tundurdufl* á ís-
lensku, og er það gott orð, og
skyldi nokkuð vera á móti því að
kalla hinar, sem í jörð eiu lagðar,
tundurgrafir? Eg man ekki betur en
að það orð hafi verið notað, enda
liggur það alveg beint við. Bæði
þessi orð hafa þann mikla kost, að
hver íslendingur sér strax af þeim, j
hverskonar tilfæringar hér er um j
að ræða. Þó að vér höfum ekki j
eitt orð yfir bæði hugtökin, þá gerir
það minst til. En vilji .menn endi-
lega hafa það, þá væri skárra að
taka upp útlenda orðið og segja
»mína«. Það orð feilur vel viö
íslenskuna og virðast ekki að því
mikil málspell.
Orðið »torpcita« er einhver allra
kynlegasti nýgerfingur, sem eg mirin-
ist að hafa séð á prenti. Það á
aö byggjast á þvi, að »pcita« þýði
í fornu máli spjót og að nokkur
líking sé með spjóti og »torpedo«.
En hvað þýðir »/£>/•«? Naumast
getur það verið sama forskeytið,
sem þekkist úr orðunum tornœmur,
torveldur o. s. fr. Það verður ekki
séð, að það þýði nokkurn skapað-
an hlut, heldur virðisl það sett til
þess eins, að líkja eftir útlenda
heitinu. En slík orð eiga engan
rétt á sér í íslenskunni (né neinu
máli). Sýnilegt er líka, að höf. hefir
ekki litist allskostar vel á orðið,
því til vara genr hann þá tillögu,
að láta það einungis heita »peita«.
Það er þó nokkuð skaplegra! En
óneitanlega kann eg þó betur við
orðið »tundursendill«, sem oft hefir
verið notað í ístensku, enda stend-
ur það miklu nær venjulegu máli.
Nú á þessum síðustu og verstu :
tímum eru sum blöðin farin að
taka upp hverja Reykjavíkur-am-
bögu og nota slíkt sem góða og
gilda íslensku. Þó Vísir sé kanske
ekki alveg saklaus af þessu, þá
hefir hann þó nú um hríð verið
mörgu blaðinu betri í því efni.
Því leiðara er, ef hann verður til
þess, aö koma slíkum orðum, sem
eg riú hefi nefnt, inn í íslenskuna,
og eg vil enda þessar línur með
þeirri ósk, að hann reyni ekki til
þess framar. B.
Aths. Enda þótt Vísir sé ekki
sammála greinarhöfundi í aðalatriö
unum þótti ekki rétt, að neita grein-
inni upptöku.
Það hefir verið til ómetanlegs
tjóns fyrir íslenska tungu, hve langt
margir þeirra manna, sem myndað
hafa nýgerfinga í málinu hafa gengið
í því, að þræða þýðingu útlendu
orðanna. Þannig hefir myndast ara-
grúi af ómunntömum, löngum og
áiappalegum orðum; nefnum sem
dæini orðið »yfirréttarmálaflutnings-
inaður*.
Það er fullkomlega réttmætt og
sjáifsagt, að taka orð upp í málið,
sem eru handhæg og stutt, ef þau
samrýmast í beygingum. Eitt dæmi,
orðið »bí!I«, sem nú er góðu heilli
að festast í málinu. Það er að visu
útlení orð, en samrýmist málinu al-
gerlega, sbr. orðin »fíll« og »kýll«.
Það kemur ekki til nokkurra mála,
að héðan í frá skuli íslenskan lok-
uð inni, eins og sumir vilja, og
ekki framar leyft inn fyrir hennar
endimörk nýjum, stuttum og fersk-
um orðstofnum. Málið gæti orðið
tyrfið og þungt í svifum með tim-
anurn, ef slíkt viðgengist. Enda
hefir ekkert tungumál mentaðra
þjóða gert þetta hingað til, og eru
þau komin á þennan dag með
heiðri sínum óskertum.
Það er að visu leiðara að oröið
»menja« skuli vera notað um ann-
að hugtak, en benda má á það,
aö algengt er í öllum málum, að
safna orð er notað um tvö og jafn-
vel mörg hugtök. Aldrei er ástæða
til að halda, að. þessum hugtökum
verði blandað saman. Orðið »tund-
urdufl«, sem þó er mörgum þýð-
ingartengisorðskrípum betra er
svifaþungt og ómunntamt og auk
þess er að eins hægt að nota það
um sjávarsprengivélar, orðið »tund-
urgröf« er algerlega rangt, því gröf
er a'ls ekki hægt að nota um það>
sem grafið er í jörð. í staö þess-
; ara orða mætti nota sjómenja og
landmenja.
Vísir er samþykkur greinarhöf. í
því, að betur fer á því að nota
orðið »peita«, heldur en »torpeita«.
Það dylst engum, að mörg af
þeim nýyrðum, sem Vísir hefir
tekið upp, eru munntöm og smekk-
leg t. d. orðið »kafnökkvi« í stað
langa þunglamalega orðsins köf-
unarbátur.
Annars þarf nú að fara að taka
duglega í skeggið á þessum gömlu
torfskurðarkörlu.n og kenna þeim
að skilja, aö það þarf aö finna
frjálslegra framtíðar-byggingarlag og
efni í málið, og að þessar innan-
fjölskyldu orðagiftingar munu ekki
reynast íslenskri tungu mjög frjó-
samar eða framtíðarvænlegar.
Ritstj.
BÆJARFRETTIft
»Sterllng«
fór til útlanda ígærkvöldí. Með-
al farþega D. Thomsen konsúll og
nokkrir aðrir.
»Botnfa<
kom frá Vesturlandi í gærmorg-
un. Meðal farþega Pétur Oddsson
kaupm. frá Bolungarvík o. fl.
»Flora«
var á Húsavík í gær mun hafa
komið til Akureyrar í nótt sem leið.
Samsætið
til heiðurs Einari skáldi Bene-
diktssyni var mjög fjölment (um
150 manns). Fyrir mínni heiöurs
gestsins talaði dr. Guðm. Finnboga-
son og fyrir minni konu hans
Klemens Jónsson iandritari. Þakk-
aði Einar með snöllum ræðum.
Ennfremur talaði frú Bríet fyrir minni
tengdamóður skáldains og jgfr. Lauf-
ey Valdemarsdóttir fyrir minni eig-
inkvenna allra skálda. Kvæði það
sem birtist hér í blaðinu í dag söng
Einar Hjaltested undir nýju lagi
eftir Jón Laxdal. Hafði höf. sent
Vísi kvæðið fyrir mánuði. Ennfrem-
ur var sungið kvæði eftir frú Jar-
' þrúði Jónsdóttur. Birtist það einn-
' í blaðinu í dag. Að lokum mælti
Einar Benediktsson fyrir minni Hann-
esar Hafstein er eigi gat sótt sam-
sætið sakir lasleika. Söngur og gleð-
skapur fram eftir nótt.