Ísafold - 24.10.1914, Blaðsíða 2

329
ISAFOLD
óðfús mjög að ganga í lið með banda-
mönnum, en hinn gamli konungur
aftók það og átti hann svo mikið
undir sér, að eigi tjáði móti að
mæla. En um hinn nýja konung
vita menn fátt — hver hugur hans
muni vera.
Ferdinand I er 49 ára að aldri,
bróðursonur fyrirrennara síns. Hann
er kvæntur þýzkri prinsessu, Maríu
frá Sacbsen-Koburg-Goíha, og er
hún annáluð fyrir fríðleik.
Réttur smárikjanna
(Grein þessi er eftir JamesBryce
sendiherra Breta íWashington, fyrrum
ráðherra (f. 1838), einhvern nafnkunn-
asta núlifandi stjórnmálamnn og sagn-
fræðing Breta. James Bryce er og Is-
lendingum að góðu kunnur, hefir kynt
sór íslenzk fræði og nokkuð um ísland
ritað. Sfðari kafli greinarinnar kemur
f næsta blaði).
Ofriðurinn hefir beint athygli ment-
aðs heims að kenning einni, sem
prédikuð er í Þýzkalandi. Þessi kenn-
ing kemur einna ljósast fram bók eftir
Bernhardi hershöfðingja, sem út kom
árið 1911 og heitir: »Þýzkaland og
næsti ófriður*. Að sögn höf. er
grundvöllur bókarinnar fyrirlestrar
eftir hinn fræga sagnfræðing Hein-
rich von Treitsche, prófessor.
Bók þessi verkar á hvern óþýzk-
an lesara, sem vottur hinnar örg-
ustu herdrotnunarvaldskenningar. Og
sjálfir Þjóðverjar munu verða fyrir
Ifkum áhrifum. Þetta ril virðist sprott-
ið af viti sneiddu þjóðernis-drambi,
sem komið er upp í heila manns,
sem blindaður er af ófriðargræðgi.
Þetta skrif væri lítillar athygli
vert, ef ekki stæði svo á, að stjórn
Þýzkalands (þótt eigi sé gert með
samþykki þjóðarinnar að vér von-
um) hefir fylgt þessuín kenningum í
framkvæmdum sínum og með því
móti sett á þær opinbert merki.
Eftir það, er þýzka stjórnin hefir
virt hlutleysi Belgíu vettugi, þetta
hlutleysi, sem Þjóðverjar höfðu sjálfir
lofað að tryggja með samningum,
frá 1839 og 1870, og eftir það, er
hersyeitir stjórnarinnar hafa farið
fram í Belgíu með meiri hörku en
dæmi eru til í styrjöldum vorra
daga — getur stjórnin þýzka ekki
neitað samábyrgð sinni á kenning-
um Bernhardis. Eg tek það skýrt
fram, að eg á við stjórnina, því að
aldrei myndi mér detta i hug að
láta þýzk vísindi, sem eg ber mikla
lotning fyrir, sæta ábyrgðinni, né
heldur hina borgaralegu embættis-
stétt, sem er heiðarlegri en svo, að
tvímælis orki. Þýzka þjóðin ber
heldur ekki ábyrgðina, svo sem og
verður ljóst af bók Bernhardis, því
hann er sifelt að saka landa sina
um oímikla friðarást.
Með stilling get eg talað um þetta
efni, þar sem eg um margra ára
skeið hefi gert mér far um að treysta
böndin milli Breta og Þjóðverja,
þjóða sem ættu að vera vinir, sem
aldrei hafa áður fjandskapast sin i
milli. Ef vinátta þeirra hefði haldist,
var von um, að vér og frændur
vörir í Bandaríkjum gætum eigi að
eins trygt frið i Norðursjónum heldur
og mildað eitthvað kalann milli Frakka
og Þjóðverja, svo að Norðurálfu
friður hefði verið tryggur.
Eg skal eigi fara frekar út í or-
sakir ófriðarins á þessum stað. Einu
verð eg satnt að lýsa yfir. Það að
Bretland sýndi sig á vígvellinum er
hvorki sprottið af öfund til Þjóð-
verja, né vegna atvinnukepni gert.
Á Bretlandi er ekkert hatur til
þýzku þjóðarinnar, né nein löngun
til að brjóta vald Þjóðverja á bak
aftur. Allir stjórnmálaleiðtogar og
andans leiðtogar Breta hafa haft sam-
úð með sameiningarstefnu Þjóðverja
(frá 1815—1866 og 1870) og sýnt
þá samúð alveg eins og gagnvart
Itölum, er líkt stóð á.
Þessar tvær þjóðir eru náskyldar
og tengdar margskonar böndum.
í báðum löndum eru til ofsamenn,
er vilja í ófrið, en í miklum minni-
hluta.
Ástæðan til þess að Bretar lentu
í ófriðnam var að eins innrásin i
Belgíu. Áköfustu friðarvinir hlutu
að telja það helga skyldu sina að
fylgja fram ófriði, eftir þetta brot á
öllum gildandi lögum. Tillitið til
sáttmála-bundinnar skyldu varð að
meta af öllu mest.
Kenningar Bernhardis hershöfð-
ingja munu talin góð latína í þeirri
stétt, sem hann er úr. Skal nú að
nokkuru skýrt frá skoðunum hans
— að mestu með hans eigin orð-
um, nema þar sem óþarfa mála-
lengingar eru:
»Ófriður er góður í sjálfu sér cg
líffræðisleg nauðsyn, sem eigi verð-
ur hjá komist.
Eigi verður ofsögum af því sagt,
hversu óhjákvæmilegur ófriður er,
blessunarríkur og hugsjónafrjór. Hann
er eins og hressandi drykkur, á fram-
sóknarbrautinni, drykkur, sem ekki
er hægt án að vera.
Ófriðurinn er helzti menningar-
frömuður.
Friðarstefnan er mjög skaðleg, ef
hún beinist að því að hafa áhrif á
stjórnmálin.
Svo er og fyrir að þakka, að
friðarstefnan er máttlaus í heimi
undir vopnum, þar sem heilbrigð
eigingirni er leiðarvísir stjórnanna.
»Guðs forsjón mun láta ófrið fæðast
við og við, sem styrkingarlyf fyrir
mannkynið*, segir Treitsche.
Sérhver tilraun sem gerð er til
að útrýma ófriði er eigi að eins
vitleysa, heldur siðspillingarmerki,
sem er ósæmilegt mannkyninu.
Hættuleg glapsýni er að ætla það
að gerðardómstólar verði notaðir, því
að með ætlunarverki sínu setja þeir
sig móti lögmáli náttúrunnar og
allrar framþróunar og mundi af
því hljótast hörmulegustu afleiðingar
fyrir alda og óborna.
Sífeldur friður getur hvorki né
má vera markmið stjórnmálaleiðtoga,
Ef friðarvinirnir kæmust að sínu
marki, mnndi af þvi hljótast þegar í
stað afturför sú, er sjá má hjá hver-
jum dýraflokki, sem eigi þarf að
berjast lengur fyrir tilverunni.
Fyrsta og síðasta markmið rikis-
ins er vald og sá sem eigi þorir að
horfa framan í þann sannleika, ætti
ekki að hafa afskifti af stjórnmálum.
Hvert riki hefir rétt til að hertaka
lönd, ef eiginn hagur þess krefst.
Að vernda sjálft sig er fyrsta
grundvallarlögmál rikisins og í því
efni má það beita ölium ráðum.
Valdið er réttur.
Að eins ríkið sjálft er fært um
að dæma um réttmæti framkvæmda
sinna. Ríkið stendur ofar lögum.
Það sem er 'nauðsynlegt, það er
löglegt.
Viðurkend réttindi (t. d. sáttmála-
bundin réttindi), eru ekki sjáljs'öqð
réttindi. Þau eru búin til af mönn-
um og breytast því eftir þörf manna.
Stundum stendur svo á, að spjöll
á viðurkendum réttindum eru rétt-
mæt. Fyrir ríkið gilda sérstök lög.
Smáar þjóðir eiga ekki sama til-
verurétt og hinar stóru og sterku
þjóðir«.
Svona hljóða kenningar Bernhardis
og munu suroar þeirra þykja nýstár-
legar, þótt eigi sé nýjar, því að
samkvæmt bók Platós »Ríkið«, hefir
Thrasýrmachus þegar fyrir 2200 árum
haidið því fram, að réttur væri ekki
annað en »hnefaréttur«.
Sérstaka athygli vekja þær rök-
semdir Bernhards, að fyrsta aðal-
markmið hvers ríkis eigi að vera
að troða upp á mannkynið sihni
menning og að sáttmála þurfi ekki
að halda, heldur megi, ef svo býður
við að horfa, skoða þá sem papp-
írslappa.
Þýzkir rithöfundar vorra daga
skoða ríkið miklu voldugra en vér,
Bretar og Ameríkumenn. Æðsta
valdið á að felast í ríkishugtakinu.
Það er eins og einhver dularfullur
helgidómur, afl skapað af sér sjálfu,
sem er miklu æðra einstaklingunum.
Vér lítum öðruvísi á rikis-hugtak-
ið. f vorum augum er ríkið svo
og svo margir einstaklingar undir
sameiginlegri stjórn. Ríkið er hvorki
vitrara né betra en menn þeir, sem
hafa myndað það eða stjórna því.
Hefir ríkið þá enga siðferðis-
ábyrgð?
Vér spyrjum : Svo framarlega sem
ríkinu ber réttur til að ræna og
myrða vegna eigin hagnaðar og af
valdagræðgi, því skyldi þá eigi ein-
staklingum þjóðfélagsins bera sami
réttur ? Hættir siðferðisábyrgð ein-
staklingsins á sama augabragði og
hann gerir samband við aðra?
Glæpur framinn af einstaklingum
virðist, eftir kennigum Bernhardis,
verða að hugsjónastefnu, ef ríkið
stendur bak við þá.
Frh.
Látinn
er 22. þ. m. í Landakotsspítala
Guðmundur Gunnarsson, húsmaður
frá Austvaðsholti á Landi (Rangár-
vallasýslu). Hafði hann haft sjúkra-
húsvist hér í Rvík síðan um mitt
sumar. Hafði lærbrotnað i fyrra og
brotið svo illkynjað, að nú stóð til
að taka af honum fótinn, en áður
til þess kom, lézt hann (úr heila-
blóðfalli). Guðm. varð 56 ára (f. 22.
marz 1858), kunnur maður mjög
um alla Rangárvallasýslu fyrir ráð-
deild, dugnað og drengskap.
| Þórður .Jónsson óðals-
bóndi að Laugabóli við ísafj. andaðist
eftir langvarandi vanheilsu sunnu-
daginn 18. þ. m. nær hálfsextugur
að aldri. Hann var sonur bænda-
öldungsins Jóns Halldórssonar á
Laugabóli og Guðrúnar konu hans,
en albróðir Magnúsar bæjarfógeta í
Hafnarfirði, Halldórs búfræðings á
Rauðumýri og þeirra bræðra. Þórð-
ur sál. var kvæntur Höllu Eyjólfs-
dóttur úr Reykhólasveit, er lifir
mann sinn ásamt börnum þeirra
hjóna, uppkomnum og hálfuppkomn-
um, er öll eru mannvænleg mjög.
Með Þórði sál. er að velli fallinn
einhver hinn mesti merkisbóndi við
ísafjarðardjúp, atorkumaður með af-
brigðum og drengur hinn bezti.
Hann bjó rausnarbúi miklu á föður-
leifð sinni, unni mjög öllum fram-
förum, lét sér umhugað um að
manna börn sín sem bezt, gestrisinn
var hann og gerðarmaður í hvívetna,
sem hann átti kyn tilf vandaður og
vinsæll í héraði. G. G.
Áfengis-ófriður.
Ur ritstjórnargrein í »The Times Weekly
Edition. 25. sept. 1914.
Blaðið ber þýzka hernum á brýn,
að þar hafi verið allmikil brögð að
áfengisnautn, og af þeim rótum muni
runnin ýms skjótræðisverk þýzkra
hermanna í Belgiu og á Frakklandi.
Segir svo:
»Alt öðru máli er að gegna um
bandamenn. I Rússaveldi hefir nú
verið gerbönnuð öll sala á brenni-
vini (Vodka) og öli. í Frakklandi
er nú bannað að selja absinlh;
brezkar hersveitir halda þar til í
héruðum, sem hafa alls nægtir af vín-
föngum, en í bréfum, sem heim ber-
ast, er þess iðulega getið, að þeir
hafni víninu og hafi te til drykkjar
í þess stað1). Hér í Iandi (Eng-
landi) hafa menn gefið oflítinn gaum
að þessum mikla sigri, sem Rússar
hafa unnið á arykkjuskapnum. Síðan
Kínverjar leiddu í lög ópíumsbannið
hefir ekkert þvílíkt átt sér stað um
allan heim. Það er ekki um að vill-
ast, að Rússar hafa lagt að velli voða-
legri óvin en Þjóðverjann, þar sem
er áfengið. En ætli menn hingað til
hafi gert sér ljóst, að af hálfu
bandamanna, og í fyrsta sinni síð-
an heimur bygðist, er nú háður
ófriður, sem í raun og veru er
»bindindis«-styrjöld ?
Þessi röska barátta allra banda-
þjóðanna gegn drykkjuskapnum er
fyrirboði annars sigurs, sem þeim
mun einnig hlotnast að lokum«.
Fátt er svo í öllu ilt að ekki
boði nokkuð gott. Er auðsætt að
þessi hræðilega styrjöld mun hrinda
áfengisbanninu langa leið áfram um
víða veröld.’ í ófriðarbyrjun hefðu
fáir trúað því, að svona mundi fara
um áfengið, og »The Times«, fræg-
asta fréttablað í heimi, hallast svona
eindregið á bannsveifina.
G. B.
J) Sbr. áskorun lækna og hers-
höfðingja á Bretlandi til enska hers-
ins — að hafna allri áfengisnautn.
Ýras tíðindi erlend.
—«—
Kosningar í Svíþjóð eru ný-
afstaðnar. í þeim hafa jafnaðarmenn
sótt sig, hægrimenn staðið nokkurn
veginn í stað, en frjálslyndi flokkur-
inn rýrnað. Aðalforingi hans, Staaff
f. yfirráðherra náði samt kosningu.
Flokkar skiftast nú þannig í sænska
þinginu: Jafnaðarmenn 87, hægri-
menn 86, frjálslyndi flokkurinn (Li-
beralar) 57.
Tuiinius og Hendriksen.
Eins og menn muna varð talsverð
deila í fyrra milli Þórarins Tulinius-
ar og H. Hendriksen f. miljónafélags-
stjóra ásamt Trier heildsala. Höfð-
uðu þeir 2 mál móti Tuliniusi.
ísafold hefir fengið skýrslu um
málalok, símleiðina, frá báðum aðil-
u:n. Skeytið frá Hendriksen hljóð-
ar svo:
»Tulinius sektaður bæði í máli
Triers og okkar, 100 kr. í hverju
auk málskostnaðar. Móðgandi um-
mæli dæmd ómerk.«
Skeyti Tuliniusar er á þessa leið:
»Dómur fenginn um að staðhæf-
ingar mínar sé réttar. Sektin fyrir
meiðyrði, 100 kr., þess vegna svo
litilfjörleg. Áfrýja.«
Hljómleikar Haralds
frá Kaliaðarnesi.
Siðan Arthur Shattuck var hér
fyrir rúmum 4 árum hafa Reykvík-
ingar ekki átt kost á að heyra aðra
eins píanósnild og hjá Haraldi frá
Kallaðarnesi í gærkveldi. Og aldrei
hefir neinum listamanni hér í bæ
verið látið eins samhuga lófatak í
té og þessum unga íslenzka snillingi
í gær.
Píanóleikur er eigi gömul list á.
voru landi. Og framúrkarandi fimi
á þetta hljóðfæri, hefir eigi verið til
meðal vor fyr en á síðustu árum.
En fullkomnun í píanó-leik er
nú áreiðanlega fyrsta sinni að eign-
ast íslenzkan fulltrúa, þar sem er
Haraldur Sigurðsson frá Kallaðarnesi.
Það þarf eigi sérfrótt eyra til að
heyra framsókn hans á píanó-snild-
arbrautinni ár frá ári. En nú finst
leikmanni í þekkingunni á þeirri
list Haraldur vera kominn eins langt
og þeir, sem beztir þóttu í Khöfn
fyrir 6—-io árum.
Sjálfum mun honum þó finnast
hann eiga enn mikið land óunnið,
því að svo er um alla sanna lista-
menn, að þeim finst þeir aldrei
kornnir á hæsta tindinn.
Haraldur túlkaði 4 heimssnillinga
fyrir áheyrendum i gær: Beethoven,
Ghopin, Brahms og Liszt og var
það eins og máttur hans yxi með
hverju viðfangsefni. Loks komst
hann á hæsta stig í hinni óvið-
jafnanlegu ungversku Rhapsódíu
Liszt síðast. Þá var eins og hann
lyfti öllum áheyrendum upp í hið
undraverða tónaríki, sem hverjum
manni er ógleymanlegt, þeim er þar
hefir inngöngu fengið einu sinni.
Engum þeim, sem nennir að hafa
fyrir því að líta svona 15 ár aftur
í tímann með athygli — getur
blandast hugur um hina merkilegu
framsókn, sem orðið hefir í iistum
og íþróttum á íslandi. Þá — fyrir
15 árum — var viðvaningsbragur-
inn einn drotnandi í þeim efnum.
Naumast nokkur, sem léti sér detta
í hug að komast lengra en á neðri
hjallana. Nú er þetta sumpart orð-
ið gerbreytt eða er að verða það,
Nú taka menn sér fremstu snillinga
heimsins til fyrirmyndar og keppa
að því að ná þeim. Það sem á er-
lendu máli er nefnt »Dilettantismus«
þótti nægja áður meir. Nú helzt
engum manni uppi að sætta sig við
það.
Þetta er áreiðanlega víst og það
er hinn ánægjulegasti vottur um
breyting á hugarfari með þjóð vorri
— vottur um vöxt sjóndeildarhrings-
ins, sem gefur vonir um síhækk-
andi markmið og sivaxandi kröfur
til sjálfra vor.
Listamaðurinn, sem hreif hugi allra
áheyrenda í gærkveldi, hefir fengið
tækifæri til þess að heyra hið bezta
sem veröldin hefir að bjóða í hans
lista-grein, til að njóta einhverrar
beztu kenslu, sem í henni getur.
Og hann er svo hamingjusamur að
hafa getað það, án þess að hafa
þurft að leggja sjálfan sig á skilnings-
leysis-metaskálar þröngsýnna þing-
manna, sem altof oft hafa eytt meiru
landsfé í þingskrifarakaup og prent-
svertu en þeim fáu krónum í list-
arinnar þágu, sem þeir hafa verið að
streitast við að »spara« landinu með
búrahætti sínum og svartmyrkurs-