Ísafold - 31.10.1914, Blaðsíða 1

iwHMninninni
iinniiiiiiuiiiwim
Kemur út tvisvar
í viku. Yerð árg.
4kr., erlendis 5 kr.
eSa l^dollar; horg-
Ist fyrir miðjan júli
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
XLI. árg.
Reykjavík, laugardaginn 31. október 1914.
■............
Uppsögn (skrlfl.)
bundln við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbi. og
só kaupandi skuid-
laus vlð blaðið.
84. tölublað
Alþýðafól.bókaaafn Templaras. 8 kl. 7—9
Borgaratjóraskrifstofan opin virka daga 11 8
og 6—7
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og : ~7
Bæjargjaldkerinn Lanfásv. 5 kl. 12—8 og >
íslandsbanki opinn 10—21/* og 61/*—'7.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 >ibd.
Alm. fundir íid. og sd. 81/* síbd.
Landakotskirkja. Gnbsþj. 9 og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-21/*, 51/*—61/*. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúrugripasafnib opib l1/*—21/* á sunnud.
Pósthúsið opið virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavikur Pósth.3 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifllstabahælib. Heimsóknartimi 12—1
I>jóbmenjasafnib opib sd., þd. fmd. 12—2,
Skrifstofa
Eimskipafélags íslands.
LaDdsbankanum (uppt).
Opin daglega kl. 5—7.
Talsimi 409.
Hjðrtur Hjartarson yhrdóms-
lögmaður, Bókkl.stíg 10. Sími 28.
Venjul. heima 12^/2—2 og 4—^1/^.
Sjálfstæðisfélagið.
Fundur laugardaginn 31. okt. kl. 9
í Goodtemplarahúsinu.
1. Sveinn alþm. Bjðrnsson
talar (Ameríkuförin o. fl.)
2. Félagsmál.
Allir sjálfstæðismenn velkomnir.
Otna, eldEivélar
og alt sem þar til heyrir
Selur enginn ódýrar og vandaðra en
Kristján I»orgrímsson.
Minningarritið
um Björn Jónsson, fyrra bitidi með
mörgum myndum, er komið út og
fæst í bókaverzlunum. Verð: 1.50.
Kolin í Dufansdal.
Svolátandi tilkynning hefir ísa-
fold borist frá verkfræðingafélaginu:
Að gefnu tilefni samþykti verk-
fræðingafélagið á fundi í gærkveldi
svohljóðandi ályktun:
»Verkfræðingafélag íslands álit-
»ur, eftir framkomnum uplýsing-
»um um kolin frá Dufansdal, að
»svo framarlega sem ráðist er
»frekari rannsókn á kolanámunni,
»þá sé öldungis nauðsynlegt að
»rannsóknin þar á staðnnm sé
»framkvæmd af manni með þekk-
»íngu á brúnkolanámum og ís-
»lenzkum jarðmyndunum«.
Th. C. Krabbe.
K. Zimsen.
Ef svo færi — ?
Sjaldan hefir utanför ráðherra vorra
verið fylgt með meiri eftirvæntingu
en utanför núv. ráðherra í öndverð-
um þessum mánuði.
Sú eftirvænting er skiljanleg, þvi
að hann hafði meðferðis á konungs-
l’und tvö fjöregg íslenzks þjóðarsjálf-
stæðis: stjórnarskrána og ýánann.
Annarstaðar þar sem er þingbund-
in konungsstjórn má því nær ætíð
telja víst, að það sem hið þjóðkjörna
úng vill vera láta, verði einníg stað-
lestur vilji konungsvaldsins.
Hjá oss eru netin svo úr garði
gerð, að þingsins vilji er enn eigi
sjálfsagður til staðfestingar konungs-
valdsins — þó svo atti að vera. Því
er það, að menn þrátt fyrir alt bíða
með óþreyju úrslita þessara tveggja
stórmála i konungsgarði.
Utn fánann er þó það að segja,
að þar þarf ekkert að óttast, þar sem
iegar er fenginn yfirlýstur konungs-
vilji um, að hvað sem öðru líður
fáist þríliti fáninn, önnur tillaga al-
libgis, staðfestur.
LJm stjórnarskrána er að því leyti
öðru máli að gegna, að engin yfir-
ýsing liggur fyrir um þóknun eða
vanþóknun konungsvaldsins á að-
gerðum alþingis í því máli, heldur
að eins sú von núverandi ráðherra,
sbr. ræðu hans í Sam.þingi 3. ágúst,
að konungur gangi að ýyrirvara þeim,
er sjálfsagður þótti samfaia samþykt-
inni.
Enn er ekki kunnugt um afdrif
þessarra mála í utanför ráðherra.
Allii treysta því að konungsvaldið
fari eigi að ganga í bág við þings-
og þjóðar-vilja í þessum málum.
En vér vitum það samt eigi. Eng-
inn vafi er á þvi, að mjög er á þá
sveifina lagst af hálfu sumra mikils-
megandi manna með bræðraþjóð vorri
að láta að vettugi virða alþingisvilj-
ann í öðru eða báðum málunum.
En þeir menn hafa eigi á neinu
öðru að byggja en »hnefaréttar«-
kenningum, og fá því vonandi eigi
áheyrn.
Óhugsandi er það samt ekki að
þingviljinn fái eigi að njóta sín.
Minsta kosti er rétt að hu%sa sér,
að það gæti orðið, þótt allir góðir
íslendingar og allir þeir, sem vinna
vilja að góðu sambandi milli Dan-
merkur og íslands, óski þess af heil-
um hug, að annan veg snúist.
En cý svo ýceri —?
Ef konungsvaldið, fyrir áeggjan
danskra stjórnmálamanna, skyldi eigi
vilja staðfesta stjórnarskrána með fyr-
vara þingsins — þá »reynir á kapp-
ann Tuma«. Það verðum vér að
gera oss ljóst.
Vér verðum allir að gera upp
reikninginn við sjálfa oss: Hvort er
betra að fá stjórnarskrána staðfesta,
með þeim skammrifs-bögli, að upp-
burður mála vorra fyrir konungi sé
ekki lengur viðurkent sérmál, eða fá
hana ekki staðfesta, og halda fast við
að málauppburðurinn sé og eigi jafn-
an að vera sérmál, sem íslendingum
og konungi þeirra einum komi við.
Alþingi síðasta hefir þegar svarað
spurningunni með fyrirvara-samþykt
sinni.
Vér efumst eigi um, að sama verði
svar þjóðarinnar, ef svo færi, mót
öllum vonum, að spurning þessi þyrfti
til hennar kasta að koma.
Heldur að taka staðfestingarsynjun
á stjórnarskránni — en að kaupa
staðfesting með afsali á einum hyrn-
ingarsteininum undir réttindum vor-
um!
Það er orðið búvísindanna fyrsta
boðorð að gera ráð fyrir sem verst-
um vetri, hversu ólíkleg sem koma
lann virðist. — Fylgjum sömu reglu
:i stjórnmála-vísindum vorum út á
við, að kunna að gera ráð fyrir því
versta, svo ekkert komi flatt upp
á oss.
Munum það, að ef svo ýari, sem
gert er ráð fyrir hér að framan, að
íugsanlegt kynni að vera, þótt allir
óski og voni hið gagnstæða — þá
verðum vér að taka því og standa á
eftir sem einn maður!
Mótmæli kaupmanna.
Stjórnin og velferðarnefndin.
Þess var getið í síðasta blaði, að
á þriðjudagskvöld hefði kaupmanna-
félagið í Reykjavík átt fund með sér
og þar verið samþykt mótmæla-álykt-
un út af meðferðinni á Vesturheims-
vörunum.
Ályktunin er á þessa leið:
FUNDARÁLYKTUN.
Að gefnu tilefni teljum vér ráð-
stafanir landsstjórnarinnar á úthlutun
á korn- og sykurbirgðum þeim, er
keyptar hafa verið fyrir landssjóðs
hönd samkv. heimild laga 1. ágúst
þ. á. »um ráðstafanir til þess að
ttyggja landið gegn hættu, sem staf-
að geti af ófriði í Norðurálfuc, vera
óheppilegar og misráðnar.
í fyrsta lagi teljum vér það mis-
ráðið, að selia nú þegar áður greind-
ar vörur, sem alþingi mun hafa ætl-
ast til, að yrðu notaðar sem forða-
búr landsmanna ef í nauðir ræki og
flutningar til landsins teptust um
lengri eða skemri tíma, sem alt af
getur að borið, ef Danmörk lendir
' stríði eða ef sjóorustur hefjast
Norðursjónum — aðal siglingaleið
íslendinga við útlönd. Jafnframt
viljum vér bend.t á, að hætta gæti
stafað af því, að ábyrgðartilfinning
kaupmanna fyrir því, að jafnan væru
fyrirliggjandi nægilegar kornvöru-
birgðir handa viðskiftamönnum, rén-
aði svo, að áður en menn varði
yrði vöruskortur að rreira eða minna
leyti.
í öðru lagi með: Með skírskot-
un til fréttaviðtals »ísafoldar« við
ráðherra íslands (sjá ísafold 41. árg.
tölubl. 36. 2. sept.), þar sem ráð-
herra »leggur mikla áherzlu á, að
vörukaup landssjóðs mættu með
engu móti draga úr framkvæmdum
kaupmanna að útvega landinu vör-
ur«.
Með skfrskotun til þessa og fram-
tíðar velferðar landsmanna, teljum
vér það bezta ráðið að vörurnar væru
geymdar fyrst um sinn og á sínum
tima seldar eingöngu kaupmönnum
og kaupfélögum, og þá jafnframt,
ef þörf þætti, ákveðið hámark út-
söluverðs þeirra. Söluaðferð þá á
vörunum, sem nú er viðhöfð, teljum
vér i fvllsta máta óhæfa og rang-
áta gagnvart kaupmannastétt lands-
ins, sérstaklega með tilliti til ofan-
greindrar hvatningar ráðherrans, að
caupmenn sjái landinu fyrir sem
mestum matvörubirgðum á þessum
ófriðartíma, er vér verðum að álíta
að þeir hafi yfirleitt gert«.
Samskonar ályktun hefir stjórnar-
ráðinu og borist frá kaupmönnum í
Hafnarfirði.
ísafold fann landritara að máli í
gær til þess að heyra hvað stjórnar-
ráðið segði við mótmælum kaup-
manna.
Hann benti fyrst og fremst á, að
jessi mótmæli hefðu átt betur
við miklu fyr, seint í sept., því að
>á hafi verið kunnugt orðið, að þessa
aðferð ætti að hafa við úthlutun var-
anna, sbr. viðtal ísafoldar við ráð-
lerra (blaðið 30. sept.). Ef mót-
mælin hefðu þá komið fram, mundi
rafa verið hægt að taka þau til íhug-
unar, en nú komi þau eftir dúk og
disk.
í öðru lagi benti landritari á, að
ekki hafi verið hægt að geyma vöru-
birgðirnar til langframa, ekkert hús-
næði fáanlegt, sem hentugt væri til
þess. -r
í þriðja lagi kvað landritari rangt
af kaupmönnum að tala um úthlut-
un á sykurbirgðunum, eins og hún
væri þegar framkvæmd. Sykurbirgð-
irnar ókomnar og óráðið hvernig með
þær verði farið.
í fjórða lagi væri það svo sum-
staðar á landinu, t. d. í Dalasýslu,
að þar hefði eina ráðið til þess að
útvega fólki nauðsynjavörur verið að
veita hreppsnefndum hallærislán ti
vörukaupanna, kaupmenn þar og
kaupfélög engar vörur haft og eng-
ar getað útvegað.
í fimta lagi kvaðst landritari og
vilja benda á, að í mótmælum kaup-
manna væri eigi einu orði minst á
velferðarnefndina, svo að þannig
mætti líta á, að hún hefði verið á
annari skoðun en stjórnin. Sann-
leikurinn væri sá, að þessi meðferð
á vörunum væri sameiginleg ráð-
stöfun velferðarnefndarinnar og lands-
stjórnarinnar.
Landritari tók það fram aftur í
viðræðulok, að sér hefði fundist þessi
mótmæli hafa átt að koma fram fyr,
minsta kosti er kunnugt varð um
fyrirætlanir stjórnar og velferðar-
nefndar í þessu efni og raun-
ar helzt í ágústmánuði, þegar verið
var að undirbúa vörukaupin vestan-
hafs.
Ef þá hefði komið fram slík mót-
mæli og yfirlýsing um það, að
kaupmenn treystu sér til að birgja
landið, mundi hið opinbera alls ekki
hafa farið að eiga neitt við þessi
viðskifti.
Vér spurðum að síðustu hversu
gengi salan, og fengum það svar, að
haframjöl væri útselt með öllu og
talsvert gengið á aðrar vörubirgðir.
Afengisbannið
á Rússlandi.
Bréf frá Petrograd.
Boðskapur keisarans.
Undanfarna áratugi hefir öll áfengis-
gerð í Rússlandi verið í höndum stjórn-
arinnar (»áfengiseinokun«). Stjórn-
in hefir svo haft brennivín (vodka)
á boðstólum í hverri sveit, hverjum
kima i öllu Rússaveldi, og ríkissjóð
ur gífurlegar tekjur af þessu brenni-
vínsbralli, en þjóðin ægilegt böl og
bágindi. Önnur áfengisnautn (öl og
vín) hefir ekki verið teljandi, ekkert
á við brennivínssvolgrið.
í fjárlögum Rússa fyrir árið 1913
eru ríkistekjurnar af áfengisverzlun-
inni áætlaðar 50.777.000 rúblur (1
rúbla = 1 kr. 90 aur.).
í sumar, þegar sagt var sundur
friðinum og safnað liði um land alt,
tók Rússastjórn upp það ráð, að
banna alla áfengissölu meðan stæði
á liðsafnaði. Það var ráð sem dugði,
svo vel, að liðsafnaðurinn gekk miklu
greiðar en við var búist.
Fréttamanni enska blaðsins »Daily
Mail« farast þannig orð í bréfi frá
Petrograd (í Daily Mail 21. okt.):
»Liðsafnaði er löngu lokið. Nú
gengur alt sinn gang hér í höfuð-
staðnum (Petrograd), en ekki vana-
ganginn. Áfengisbannið er enn í
gildi. Veitingahúsum er lokað stundu
fyrir lágnætti og bannað alt dufl í
gildaskálum, svo að nú eru allir
gengnir lil hvildar á lágnætti, en
áður var það siðurinn, að þá hófst
jafnan sukk og svall í hverri krá.
Þessi siðaskifti hafa reynst holl í
höfuðstaðnum, og út um sveitir
hafa þau þegar orðið til stórblessun-
ar fyrir alla alþýðu.
Áfengiseinokunin hefir verið feikna
arðsöm fyrir ríkissjóð, en hörmuleg
óhamingja fyrir þjóðina. Drykkju-
skapurinn hefir stórum færst í vöxt,
komið fjölda manna á vonarvöl, svo
skiftir hundruðum þúsunda, og vald-
ið siðspillingu, sorg og mæðu á
heimilum þeirra. En nú horfir öðru
vísi við, síðan ófriðurinn hófst.
Nú er burtu brennivlnið.
í upphafi átti sölubannið ekki að
haldast lengur en stæði á liðsafnað-
inum. En svo mikil heill hlauzt af
banninu, að öllum varð það eitt að
orði: »Burt alt brennivínt. Kven-
þjóðin hóf upp þá raust; karlmenn
tóku undir, fyrst í hálfum hljóðum,
en brátt i fullum róm, þegar það
kom í ljós æ betur og betur, að
brennivínsbannið reyndist undraverð
blessun í búi á hverju heimili. Og
stjórnin gaf fullan gaum að þessum
alþýðuróm; hún feldi þann úrskurð,
að bannið skyldi haldast ófriðinn á
enda. Meðan á styrjöldinni stend-
ur verða útgjöldin það mikil, að
ekki munar öll ósköp um þennan
tekjumissi; hann verður einn liður í
herkostnaðinum.
En nú er orðið auðsætt, að ekki
verður látið þar við lenda. Fjár-
málaráðherrann hefir lofað að ekki