Ísafold - 22.05.1915, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
skamma, rægja og ljúga, og umjrarn
alt, að reyna að vckja upp óvættinn
gamla, tortrygnina, sem fiestri jram-
fara- og viðreisnar-viðleitni pjóðarinuar
hefir fyr eða siðar á kné komið *).
Að fósturjörðunni héldi áfram að
blæða, þar sem benin stæðu opin
og ekkert væri aðgert, hvað gerði
það.«
.... ... g: cs •• ----
+
Gabriel Adolf Gustafson
prófessor við háskólann 1 Kristjaniu
og forstöðumaður fornmenjasafns há-
skólans, andaðist þar x6. f. m. Hann
var sænskur að ætt, fæddur 8. ágúst
1853; varð eftirmaður A. Loranges
við fornmenjadeild Björgvinjar-safns-
ins, sem umsjónarmaður hennar, en
er Oluf Rygh dó árið 1900 varð
hann eftirmaður hans sem prófessor
í norrænni fornfræði við háskólann
í Kristjaníu. Gustafson framkvæmdi
margar fornmenjarannsóknir bæði í
Svíþjóð og Noregi og hefir ritað um
þær ýmsar merkar greinir. Árið 1906
kom út eftir hann alþýðleg bók um
fornfræði Noregs, sem heitir »Norges
oldtid. Mindesmærker og oldsager«.
Er það ágæt handbók og prýðilega
myndum skipuð; einkar fróðleg fyrir
oss íslendinga líka, þar sem hún
skýrir fyrir oss lifnaðarháttu vorra
eigin forfeðra i Noregi áður sögur
hófust.
Árið 1904 var grafin upp hin
merkilega fimtánsessa, sem kend er
við fundarstaðinn Oseberg. Þeim
uppgrefti og rannsókn stýrði pró-
fessor Gustafson með hinni mestu
snild og næstu árin á eftir vann
hann að því að færa í lag, rann-
saka og rita um þennan stórmerka
fund, sem vafalaust er hinn merk-
asti frá vikingaöldinni (frá því um
árið 800) og einn meðal hinna
merkustu fornleifafunda á Norður-
löndum. Er hér ekki staður til að
fara frekar út i það mál, en hver
sem skoðar nú skip þetta og alt
það er í þvi fanst hlýtur að dást að
því visindalega afreksverki, sem
Gustafson hefir leyst hér af hendi.
Því miður mun honum ekki hafa
enzt aldur til að leggja síðustu hönd
á rit sitt um þenna fund, en þó
mun mega vænta þess að það hafi
verið vel á veg komið og komi senn
húsi Burbanks stendur önnur val-
hnotutrjáröð sem sett var niður fyr-
ir 31 ári. Þau höfðu fengið rúmlega
helmingi lengri tíma til að vaxa en
trén hinumegin við stíginn. Þau
voru 20 fet á hæð og bolur þeirra
6—8 þumlungar að þvermáli. Þessi
tré heyra til gamla tímanum, en
trén hinumegin við stíginn heyra til
framförum nútímans. Á 14 árum
uxu þessi tré eins mikið og gömlu
trén á 30 árum. Þessi nýju tré nefnir
Burbank Paradox, en þessi Paradox
er sérstaklega vel fallinn fyrir Cali-
forníuloftslag, þar sem vetrar eru
miklir. Hann vildi því koma sér
upp annari trjátegund, sem væri
eins viðagóð og eins ffjót að vaxa,
sem væri svo harðger að þola hvaða
loftslag sem er, eins og Norðurlanda
brúnvalhnot. Hann tók því innlenda
Californíu brúnvalhnot og Nýju-
Englands brúnvalhnot, framleiddi af
þeim nýjan kynblending, sem hann
nefndi »RoyaU. Þessi tegund hefir
einnig reynst vel.
Það er ekki að eins prýði og feg-
urð að þessum nýju trjám, þau hafa
líka afarmikla hagsmuna þýðingu.
— 12 —
fyrir almennings sjónir, enda eiga
Norðmenn góðati mann til að taka
við af Gustafson og halda þar fram
er hann féll í valinn.
Gustafson kom fornmenjasafninu
fyrir í þeim húsakynnum, sem það
hefir nú, og hlaut almannalof fyrir
hve vel honum tókst það, enda þótt
þau húsakynni séu ekki sem hent-
ugust í alla staði og verði liklega
ekki til langrar frambúðar; eru þau
þó nýtt og fagurt stórhýsi. — En
Norðmenn munu ekki telja eftir sér
lengi að varðveita fornmenjar sínar
í svo góðum húsum, sem bezt verð-
ur á kosið, húsakynnum, sem ekki
spilla kostum kjörgripa þeirra né
fuðrað geta upp á fáeinum klukku-
stundum.
Gustafson var heiðursdoktor við
háskólann i LFppsölum, riddari af
orðu heilags Ólafs konungs, danne-
brogsorðunni og heiðursfylkingunni
frönsku.
Við fráfall hans á norræn forn-
fræði ágætum visindamanni og nor-
rænir vísindamenn dugandi sam-
verkamanni á bak að sjá.
Matthías Þórðarson.
Yerkamenn og verkmannafélög.
Hvað vilja verkamenn ?
Fyrst og fremst gott kaup, hafi-
legan vinnutíma og peningaborgun.
Geta verkamannafélögin hjálpað
verkalýðnum til þess að fá þetta?
]á pað geta pau. Verkameno er-
lendis, sem hafa félagsskap sér hafa
oft þriðjungi til helmingi hærra kaup
en verkamenn í öðrum atvinnugrein-
um, sem ekki hafa félagsskap.
Hvers vegna fæst hærra kaup með
verkalýðsfélögum ? Af pvi félögin
heimta pað. Reynslan er búin að
sýna, að það er til lítils fyrir einn
cg einn verkamann, eða fáa saman,
að fa;a fram á kauphækkun; vinnu-
kaupandinn svarar þeim vanalega því,
að hann standi sig ekki við að borga
hærra kaup, og vilji þeir ekki vinna
fyrir það, megi þeir fara, hann geti
fengið nóga aðra. Reynslan verður
því sú, að menn þora sjaldnast að
fara fram á hærra kaup, eða annað,
þó það sé sanngjarnt, af ótta fyrir
að missa vinnuna. Öðru vísi horfir
málinu við þegar verkamenn hafa
félagsskap með sér, þá krefst félagið
Það er gert ráð fyrir því, að 12
ára gömul tré gefi af sér 300 fet af
timbri, en 1000 fet af timbri kosta
frá 200—700 dollara eftir gæðum.
Ef að bóndi ræktaði brúnvalhnot á
169 ekra landi, þá fengi hann í
uppskeru eftir 12 ár alt að 460,000
dollara eða rúmlega hálfa aðra milj.
kr. fyrir utan ailan utanafgang. Auk
þessa hafa þessir nýju kynblending-
ar borið miklu betri og verðmeiri
hnetur en hin upphaflegu móðurtré.
Síðarnefnda teguudin, Royal, hefir
reynst vel í óblíðu loftslagi, en það
hefir komið fram seinna, að hún er
ekki eins fljót að vaxa eins og sú
fyrri, en miklu fljótari en vanaleg
brúnvalhnot. Eg tel víst að þessi
Royal tegund mundi þrífast vel hér
á íslandi, svo framarlega sem nokkr-
ar útlendar trjátegundir geta þrifist
hér að nokkrum mun eða til lang-
frama. Hún vex vel í Nýja-Eng-
landi, sem er fylki á norðausturströnd
Bandaríkjanna, fyrir sunnan Lárents-
flóann. Út af Nýfundnalandi, sem er
fyrir norðan flóann, mætast tveir
straumar, Gólfstraumurinn að sunnan
en Labrador eða úthafsstraumurinn
— 13 —
í heild sinni hærra kaups fyrir með-
limi sina.
Það er ekki að eins í útlöndum,
heldur einnig hér á landi, að verka-
mannafélögum hefir orðið ágengt.
Fyrir fáum árum fór vinnukaupið á
vetrum á Akureyri niður í 18 aura
um timann fyrir jullorðna karlmenn.
Veturinn sem leið (1914—15) var
lágmarkið 30 aurar, og er það ein-
göngu að þakka Verkamannaj élagi
Akureyrar.
Verkamannafélögin erlendis hafa
verkfallssjóð til þess að grípa til, ef
í hart slær, og mörg þeirra hjálpa
félögum sinum, þegar þeir eru at-
vinnulausir, og hafa sérstakan sjúkra-
sjóð. Verkamannafélag Akureyrar
hefir nú bæði sjúkrasjóð og verkfalls-
sjóð.
Þó það séu lög, að alt vinnukaup
eigi að borgast í peningum, þá er
þó rnikið af daglaunavinnu borg-
að í vörum, já meira að segja i
mörgum kauptúnum eingöngu í
vöruúttekt. Þetta fyrirkomulag er
til stórtjóns fyrir verkalýðinn, því
þó vörurnar séu ekki altaf seldar
með uppsprengdu verði, þá eru þær
samt oftast dýrari en þær mundu
fást fyrir móti peningaborgun. Þessi
vani er einnig á ýmsan annan hátt
til stórskaða, meðal annars af því,
að það gerir flestum ómögulegt að
hafa nokkurt glögt yfirlit yfir fjár-
hag sinn, og verða menn því að
eiga það undir ráðvendni kaupmanns-
ins, hvort reikningarnir eru réttir.
Þessi siður — eða réttara sagt ósið-
ur — að borga vinnu með vörum
(þvert ofan í lögin), ætti því sem
fyrst að leggjast niður. Kaupmenn
segjast tapa á því að hafa þetta
svona, og er einkennilegt að þeir
skuli ekki sjálfir afnema það. Þessi
venja (truck-system kölluð) tíðkaðist
áður erlendis, t. d. í Englandi fyrii
hluta aldarinnar sem leið. En nú
er búið að útrýma henni þar, eins
og holdsveikinni.
Hvað geta verkalýðsfélög gert ef
vinnukaupendur vilja ekki ganga að
skilyrðum þeirra?
Þau geta gert verkfall og hatt að
verzla við pá kaupmenn, sem sýna sig
fjandsamlega i peirra garð.
Og verkalýðurinn getur, hér eins
og erlendis, kosið menn úr sínum
flokki til þess að gæta hagsmuna
sinna í sveita- og bæjarstjórnum og
á Alþingi.
Á þeim stöðum sem verkalýðsfé-
að norðan. Kastast þá kaldi straum-
urinn upp að ströndum Nova Scotia
og suður með ströndum Nýja-Eng-
landsríkjanna og veldur miklum kulda
og óblíðu vormánuðina og fram eftir
sumri. Að því leyti er ekki ósvipað
loftslag þar og hér á landi. Sú uppá-
stunga hefir komið“fram hjá Amer-
íkumönnum, að byggja tröllagarð
austur af Nýfundnalandi, 300 mílur,
eftir brúri sem liggur þar í austur.
Upp á þessari brún er ekki nema
30—50 faðma dýpi en feikna dýpi
fyrir norðan brúnina. Ef þessi hug-
mynd kæmist i framkvæmd, mundi
það breyta og bæta loftslagið á norð-
austurstrcndum Ameríku og víðar,
t. d. á íslandi og Grænlandi.
Burbank hefir framleitt mesta fjölda
af nýjum berjum og ávöxtum, sem
skara langt fram úr hinum uppruna-
legu tegundum, bæði að stærð og
næringargildi. Hann hefir gróður-
sett tómata kvist á kartöflurót, tekið
svo aftur kvist af þessum kynblend-
ing og gróðursett á tómata rót og
fengið út af þessu nýjan og mjög
einkennilegan ávöxt. Einnig hefir
hann komið fram með mikinn fjölda
— 14 —
lög eru, stigur kaupið yfirleitt, og
njóta þeir, sem eru utanfélags, góðs
af á kostnað þeirra, sem eru í félag-
inu. Það er því siðferðisleg skylda
allra verkamanna og verkakvenna að
vera meðlimir, og sem betur fer eru
það fáir meðal veikalýðsins, sem
hafa þann lúalega hugsunarhátt að
láta aðra borga fyrir sig.
»Sameinaðir stöndum vér, sundr-
aðir föllum vér«. Verkakýðsfélög
þurfa því að myndast um alt ísland.
Olafur Friðriksson.
Sigurður Eggerz fyrv. ráðherra
hefir hvað eftir annað verið að senda
ísafold tóninn í Ingólfi. Vór höfum
lítt hirt um það og liggja þar til þær
ástæður fyrst og fremst, að oss er
fremur óljúft að þurfa að taka hörð
um höndum á S. E. vegna góðrar
framkomu hans í vetur. Skal þess og
getið í þessu sambandi, sem raunar er
vitanlegt, að ísafold felst enganveginn
á dóm G. Sv. í síðasta blaði um af-
skifti S. E. af stjórnarskrármálinu í
vetur.
En þar sem S. E. er að bregða ísaf.
um trygðleysi við sig skulum vór því
einu svara, að ef S. E. hefir búist við
því, að ísafold fylgdi sór út í þá vit-
leysu, sem nú er hann að kafna í, þá
fer skörin að færast upp í bekkinn.
Svo rótt sem það var að styðja S. E.
í vetur, er hann einarölega spyrnti við
því, að íslenzk sórmál fengi á sig sam-
málsstimpil, svo óverjandi væri það
nú að styðja hann og fólaga hans, er
þeir, jafnvel að dómiþeirra
þingmanna, er langdjúptæk-
astir voru um fyrirvara i
s u m a r, geisast æstir móti skilmálum,
sem í raun réttri fela f sér alt sem
alþingi ætlaðist til, að fram væri tekið
um leið og stj.skr. væri staðfest.
Það eru S. E., Vog Bjarni og fólagar
þeirra, sem bregðast málstað al-
þingis, ef þeir halda uppteknum hætti.
Fréttaburður til Dana. í danska
blaðinu »Politiken«, stendur svofelt
símskeyti þann 1. maí:
Reykjavík, föstudag (30. apríl).
»Allmargir (adskillige) þingmála-
fundir hafa verið haldnir um landiö í
dag. Sjálfstæðisflokkurinn andmælti
því í einu hljóði í Reykjavík að í nokkru
væri vikið frá aðstöðu alþingis í stjórnar-
skrármálinu.
Skúli Thoroddsen«.
Mikils þykir þeim við þurfa, þversum-
mönnunum, er þeir láta formann Sjálf-
af skrautjurtum með nýjum litum
og angandi ilmi, sem mikil eftirsókn
er eftir i blómgarða. Þessar ilmjurtir
hafa líka sína þýðingu sem verzlun-
arvara. Af þeim er búin til ilm-
kvoða (extract), en fyrir hver 30 gr.
af þessari ilmkvoðu fæst á enskum
markaði 18—26 kr. Einkennilegur
margbreytileiki hefir komið fram á
sumum afbrigðum Burbanks, eins og
valmúu kynblendingunum. Þúsundir
planta eru hver annari ólíkar —
biöðin á öllum sitt með hverri gerð;
hið sama má segja um blómberja
kynblendinginn.
Áður en Burbank fór suður til
Californiu, var hann búinn að fram-
leiða nýja kartöflutegund, sem reynst
hefir ágætlega og gerði uppskeru
Bandaríkjamanna 60 miljónum kr.
meira virði en hún var áður. Síðan
hefir hann gert margar tilraunir með
kartöflur. Hann hefir safnað að sér
kartöflum frá ýmsum löndum, bæði
ræktuðum og óræktuðum. Sumar
af þeim eru býsna einkennilegar;
snák-kartöflur frá Suður-Ameríku, 3
þumlungar á lengd og hálfur þuml-
ungur á þykt. Arisona kartöflur,
— 15 —
Nærsveitamenn
eru vinsamlega beðnir að vitja
Isafoldar í afgreiðsluua, þegar
þeir eru á ferð í bænum, einkurn
Mosfellssveitarmenn og aðrir, sem
flytja mjólk til bæjarins daglega.
Afgreiðslan opin á hverjum virkum
degi kl. 8 á morgnana til k!.. 8 á
kvöldin.
stæðisflokksins skýra Dönum s v o n a
r ó 11 frá fundahöldum og samþykt--
um hér í landi.
--------------------------
Hringleikarnir 'nafa verið mætavel
sóttir, eins og vant er, enda er Hring-
stúlkunum mjög vel sýnt um að skemta
fólki. — Þetta sinni léku þær fjögur
kvöld og hafa með því bætt við álit-
legri fúlgu til hjálpar fátækum berkla-
sjúklingum.
Hór 3kal eigi farið út í að gagn-
rýna leikinn, en svo rnikið má þó
segja, að sjaldan hefir heyrst jafneðli-
legur framburður á leiksviðinu hór eins
og hjá Hringstúlkunum.
Leikendur voru: frúrnar Elín Lax-
dal og Valborg Einarssori, jungfrúrnar
Ása Briem, Guðlaug Jensson, Guðrún
Zoega, Ingileif Zoéga, Kristín Daníels-
dóttir, Kristín Norðmann, Ragna Step-
hensen, Sigríður Björnsdóttir (Jensson-
ar), Sigríður Björnsdóttir (Jónssonar),
Soffía Danielsson og Þórunn Thorsteins-
son. Ennfr. einnkarlm.: ísleifur Briem,
Skipafregn:
V e s t a kom frá Danmörku < fyrra*
kvöld. Meðal farþega frá útlöndum f
Nathan umboðssali. Frá Austfjörðum
komu : G. Björnsson - landlæknir og
Lárus Tómasson bóksali. Frá Vest-
manneyjum: Gunnar Egilson skipa-
miðlari og Siggeir Torfason kaupm.
F 1 ó r a fór noröur um land á mið-
vikudag með fjölda af farþegum, m. a.;
Pál Einarsson bæjarfógeta á Akureyrl.
Hvítasunnnmossur ídómkirkjunni:
Hvítasunnudag kl. 12 síra Jóh. Þork.
---- — 5 — Bj. Jónsson
Annan í hvítas. — 12 — Bj. Jónsson
---- — 5 — Jóh. Þork.
1 Fríkirkjunni: A Hvítasunnudag
messað 1 Fríkirkjunni í Reykjavík kl.
12 á hádegi (sira Ól. Ól.) og kl. 5
síðdegis (síra Har. Níelsson). Altaris-
ganga við hádegis-guðsþjónustuna.
A annan í Hvítasunnu verður mess-
að kl. 12 á hádegi í Fríkirkjunni í
Reykjavík (síra Ól. Ól.) og kl. 6 síðd.
i Frlkirkjunni í Hafnarfirði (síra ÓI. Ól.)
sem enginn mundi trúa að væri
kartöflur; sumar að stærð og útliti
sem rúsínur, svartar, rauðar, brúnar
og ljósar. Kynblendingurinn, er hann
hefir fengið út af öllu þessu safni,
er sagt að þrífist í hvaða jarðvegí
sem er, hafi gott mótstöðuafl móti
sjúkdómum, þoli vel slorma og vel
hæfur að laga sig eftir umhverfinu,
Þessar kartöflur eru sagðar frábrugðn-
ar öðrum kartöflum á bragð, ljúf-
fengari og hafi í .sér mikið sykur
efni. Einnig hefir hann framleitt
eina kartöflutegund, sem hefir 25 af
hundraði meira af línsterkju en vana-
legar kartöflur. En línsterkja er ágæt
verzlunarvara á heimsmarkaðinum.
Mikil eftirspurn er eftir þessum
afbrigðistegundum Burbanks. Árlega
fær hann um 40 þúsundir bréfa, sem
hann þarf að svara. Hann er önn-
um kafinn frá morgni til kvölds og
hefir afmarkaðan tíma fyrir hvert
starf. A kvöldin gefur hann sig við
bókmentum og hlustar á hljómlist.
Margar nýjar trjátegundir hefir Bur-
bank framleitt og sum þeirra þrífast
hvar sem er á hnettinum, eða þar
sem nokkur tré geta á annað borð
— 16 —