Morgunblaðið - 03.09.1991, Blaðsíða 1

72 SIÐUR B
STOFNAÐ 1913
198. tbl. 79. árg.
ÞRIÐJUDAGUR 3. SEPTEMBER 1991
Prentsmiðja Morgunblaðsins
Bandaríkin viðurkenna sjálfstæði
Eystrasaltsríkjanna:
Langbesta vörnin
gegn allri áreitni
- segir Landsbergis forseti Litháens
Vilníus, Kennenbunkport. Reuter.
GEORGE Bush Bandaríkjaforseti tilkynnti í gær að Bandarikin viður-
kenndu sjálfstæði Eystrasaltsríkjanna og væru reiðubúin að hefja nú
þegar viðræður við ríkisstjórnir þeirra um að taka upp stjórnmálasam-
band við þau.
Mörg ríki heimsins hafa viður-
kennt sjálfstæði Eystrasaltsríkj-
anna, eftir að Island tók upp stjórn-
málasamband við þau 26. ágúst.
Þegar Bush var inntur eftir því hvort
Bandaríkin væru ekki seint á ferð-
inni með viðurkenningu miðað við
önnur ríki svaraði hann: „Þegar sag-
an er skráð mun enginn muna eftir
því að Bandaríkin voru tveimur sól-
arhringum á eftir íslandi." Hann
sagði að yfirlýsing Míkhaíls Gorb-
atsjovs Sovétleiðtoga á sunnudag
þess efnis, að hann myndi ekki
standa í vegi fyrir því að Eystrasalts-
Svíþjóð:
Smáflokkur í
oddaaðstöðu?
Stokkhólmi. Frá Erik Liden, fréttaritara
Morgunblaðsins.
Jafnaðarmannaflokkurinn er í
sókn og það saxast stöðugt á
forskot borgaralegu flokkanna
fjögurra í Svíþjóð, ef marka má
nýjustu skoðanakannanir.
Samkvæmt skoðanakönnun, sem
gerð var 23. — 29. ágúst, fá borg-
aralegu flokkarnir aðeins þremur
þingsætum meira en jafnaðarmenn
og Vinstriflokkurinn. Bæti vinstri-
flokkarnir við sig nokkrum þing-
sætum kemst flokkurinn Nýtt lýð-
ræði í oddaaðstöðu og hefur það í
hendi sér hvort vinstri- eða hægri-
stjórn verður mynduð eftir þing-
kosningarnar 15. september. Nýtt
lýðræði fengi 6% fýlgi ef kosið yrði
nú, samkvæmt könnuninni.
ríkin öðluðust sjálfstæði hefði gert
honum kleift að taka þessa ákvörð-
un. „Ég held að sú staðreynd að við
höfum beðið þar til nú hafi ekki ein-
ungis mætt skilningi af hans hálfu
[Gorbatsjovs], heldur hafi það verið
honum mjög að skapi, og vonandi
öðrum í Sovétríkjunum."
Forsetar Eystrasaltsríkjanna hafa
fagnað þessu og sagt að þetta sé
mjög mikilvægt fyrir þau. Vytautas
Landsbergis, forseti Litháens sem
er nú í heimsókn í Ungvetjalandi,
sagði í gær að viðurkenning Banda-
ríkjanna myndi „veita okkur bestu
og fullkomnustu vömina gegn allri
mögulegri áreitni".
Ungverska þingið samþykkti í
gær einróma að taka aftur upp
stjórnmálasamband við Eystrasalts-
löndin, en meira en fjórir áratugir
eru liðnir frá því að stjórnmálasam-
band þjóðanna rofnaði.
Major heimsækir Kína
Reuter
John Major, forsætisráðherra Bretlands, er í opinberri heimsókn í Kína um þessar mundir. Hann er fyrsti
vestræni leiðtoginn sem fer í slíka heimsókn eftir að atburðirnir á torgi hins himneska friðar áttu sér stað í
júní 1989. Á myndinni sést hann kanna heiðursvörð ásamt Li Peng, forsætisráðherra Kína, skömmu eftir
komuna til Peking.
Sjá nánar frétt á bls. 28.
Fulltrúaþing Sovétríkjanna:
Tillögur um umfangsmiklar
breytingar á stjórnskipan
Moskvu, Tiraspol, Karachi. Reuter.
MÍKHAIL Gorbatsjov Sovétfor-1
seti og leiðtogar tíu Sovétlýðvelda
lögðu í gær fyrir æðsta löggjafar-
þing landsins tillögur um að
stokka rækilega upp stjórnskipan
landsins til að koma í veg fyrir
að Sovétríkin leysist endanlega
upp í frumeiningar sínar. Nursult-
an Nazarbajev, forseti Kazakhst-
ans, las tillögurnar upp á fulltrúa-
Vopnahléið rofið á
fyrsta degi í Króatíu
ZUrich. Frá Önnu Bjarnadóttur, fréttaritara Morgunblaðsins.
SVEITIR Serba í búningi varasveita júgóslavneska sambandshersins
réðust með offorsi út úr herbúðum í bænum Petrinja í Króatíu í gær
eftir að fulltrúar allra sambandsríkja gömlu Júgóslavíu skrifuðu und-
ir samning um vopnahlé fyrir tilstilli Evrópubandalagsins. Þær skutu
úr skriðdrekum og virtust vilja valda sem mestu tjóni að sögn heimild-
armanns Morgunblaðsins, Miljenkos Stuhne, í iðnaðarborginni Sisak,
rúma 10 km frá Petrii\ja. „Sveitirnar skutu á kjötvinnsluverksmiðjuna
og kveiktu í henni, á lögreglustöðina, kaþólsku kirkjuna og einnig
var skotið í átt að stálverksmiðju og olíuhreinsunarstöð við Sisak.
A.m.k. tveir féllu.“
Petrinja er tæpa 60 km sunnan
við Zagreb, höfuðborg Króatíu. Um
15.000 manns búa í bænum en hann
er í norðuijaðri svæðisins Banija þar
sem Serbar hafa tekið hvert þorpið
á fætur öðru á undanförnum vikum
og mánuðum. Sjúkrabílar komast
ekki á milli borgarinnar Sisak og
Petrinja til að sækja særða og fallna
þannig að erfitt er að gera sér grein
fyrir manntjóni. 50 blaðamenn sem
voru að skoða herbúðirnar komast
ekki leiðar sinnar. Samkvæmt óstað-
festum heimildum bauðst herinn til
að aka þeim til Sisak en varnarsveit-
imar króatísku neituðu því af ótta
við að það yrðu ekki blaðamenn sem
kæmu heldur vopnaðir Serbar.
Stuhne segir að stór hluti íbúa
Petrinja hafi flúið að undanförnu
vegna ófriðarástandsins á svæðinu.
Ibúar Sisak, sem eru um 50.000
talsins, eru hins vegar flestir um
kyrrt. „Margir Serbar .sem starfa
fyrir herinn eru farnir,“ sagði
Stuhne. Hann sagði að varnarsveitir
Króatíu stæðu vörð um borgina en
íbúar hennar voru hvattir til að leita
hælis í loftvarnabyrgjum í gær.
„Leiðtogar Serba í Belgrað urðu að
samþykkja vopnahléið í andstöðu við
vilja hersins af því að annars hefðu
nágrannaríki okkar viðurkennt sjálf-
stæði Slóveníu og Króatíu umsvifa-
laust," sagði Stuhne. „En hendur
Serba hér í Banija og á öðrum ófrið-
arsvæðum Króatíu eru blóði drifnar
og þeir gefast ekki upp fyrr en þeir
hafa valdið sem mestu tjóni. Herinn
starfar leynt eða ljóst með þeim og
hefur þegar rofið vopnahléið gróf-
lega. Króatía þarf nú að fá loftvarna-
byssur tafarlaust erlendis frá svo
að hún geti varist."
Sjá frétt á bls 30.
þingi landsins, þar sem yfir 2.000
fulltrúar-eiga sæti. Tillögurnar
gera ráð fyrir að núgildandi
sljórnarskrá verði afnumin og tvö
ráð og ein nefnd verði sett á lag-
girnar til að fara með öll mál
Sovétríkjanna á meðan verið er
að semja nýja. Þá er gert er ráð
fyrir því að hvert lýðveldi sem
ákveður að vera áfram í ríkjasam-
bandinu ákveði sjálft skilyrðin
fyrir aðild sinni. Þetta virðist
óhjákvæmilega hafa í för með sér
að Sovétríkin verði að laustengdu
ríkjasambandi fullvalda ríkja.
Fulltrúaþingið kemur saman
tvisvar á ári og það kýs Æðsta ráð-
ið sem er eiginlegt löggjafarþing
Sovétríkjanna. Nýju tillögurnar virt-
ust koma flestum á fulltrúaþinginu
á óvart. Þegar eftir að Nazarbajev
hafði lesið þær upp var gert hlé á
störfum þingsins til þess að fulltrú-
arnir gætu rætt þær sín á milli. Um
200 harðlínumenn sátu sem fastast
fyrst um sinn og virtust forviða.
Umbótasinnar tóku tillögunum vel
og sagði Edúard Shevardnadze, fyrr-
um utanríkisráðherra, að þær væru
„góð byrjun". Borís Pankín utanrík-
isráðherra tók í sama streng.
Einn fulltrúanna, Alexander Obol-
enskíj, setti sig mjög á móti tillögun-
um og krafðist þess að Gorbatsjov
segði af sér. „Við verðum að hætta
að koma fram við stjórnarskrána
eins og vændiskonu og breyta henni
eftir geðþótta hvaða leiðtoga sem
er,“ sagði hann.
Fulltrúar allra lýðveldanna lýstu
yfir stuðningi við tillögurnar, þótt
sumir tækju fram að það breytti
ekki því að lýðveldin sæktust eftir
fullum pólitískum aðskilnaði frá Sov-
étríkjunum. Átta af fimmtán Sovét-
lýðveldum hafa lýst yfír sjálfstæði
eftir valdaránið og tvö höfðu gert
það áður.
Gorbatsjov sagði að það væri á
dagskrá þingsins að fjalla um sjáif-
stæði Eystrasaltsríkjanna, en það
mál hefði flækst af því að önnur
lýðveldi hefðu lýst yfir sjálfstæði.
Fyrsta degi fulltrúaþingsins lauk
án þess að gengið væri til atkvæða
um þessi tvö meginmál, sjálfstæði
Eystrasaltsríkjanna og róttækar
stjórnarskrárbreytingar.
íbúar Dnestr-héraðs í Moldóvu,
sem eru að mestu rússneskumæl-
andi, lýstu í gær yfir sjálfstæði frá
Moldóvu, sem virðist vera að tengj-
ast Rúmeníu æ sterkari böndum eft-
ir sjálfstæðisyfirlýsinguna í síðustu
viku. Hið sama gerðu íbúar Nag-
orno-Karabakh-héraðs þegar þeir
lýstu yfir sjálfstæði frá Ánneníu,
að sögn útvarpsins í Moskvu, íbúarn-
ir nefndu hið nýja lýðveldi Armeníu-
lýðveldið Nagorno-Karabakh. Músl-
ímar sem eru í útlegð frá Sovétríkj-
unum í Pakistan brenndu í gær sov-
éska fánann og kröfðust þess að
íslamskt ríki yrði stofnað í Sovétlýð-
veldinu Úzbekistan.
Sjá fréttir á bls. 27 og 28.