Morgunblaðið - 06.09.1991, Blaðsíða 1

64 SIÐUR B/C/D
SOVÉTRÍKIN LÖGÐ NIÐ-
UR í NÚVERANDIMYND
Ný stjórnskipan í gildi þar til gengið
verður frá nýjum sambandssáttmála
Moskvu. Reuter.
SOVÉSKA fulltrúaþingið afnam í gær rúmlega sjö áratuga
gamla stjórnskipan Sovétríkjanna og lagði grunninn að nýju,
laustengdu ríkjasambandi, sem lýðveldin eru sjálfráð um að
ganga í. Þannig heyrir Samband sósíalískra Sovétlýðvelda nú
sögunni til en það hafði þegar tekið að liðast í sundur eftir
misheppnað valdarán harðlínukommúnista í ágúst. Þingið
reyndi hins vegar að afstýra algjörri sundrun Sovétríkjanna
með því að samþykkja nýjar valdastofnanir, sem fá það hlut-
verk að undirbúa stofnun nýs „Sambands fullvalda ríkja“. Þar
hafa leiðtogar lýðveldanna bæði tögl og hagldir.
Reuter
Míkhaíl Gorbatsjov Sovétforseti og þingmenn á fulltrúaþingi Sovétríkjanna fagna að loknum sögulegum
fundi í gær. Þingið afnam sjö áratuga gamla stjórnskipan Sovétríkjanna og lagði grunninn að nýju,
laustengdu ríkjasambandi.
Júgóslavía:
Harðir bardagar stefna
friðarráðstefnu í hættu
Belgrad, Zagreb, Páfagarði. Reuter.
Reuter
Króatískur þjóðvarðliði kannar verksummerki eftir árás Serba á
verslun í bænum Sunja í Króatíu.
„Við hverfum nú frá miklu
flokksveldi og höldum inn í algjör-
lega nýtt tímabil," sagði Alexander
Vladíslavlev, einn af umbótasinnun-
um á fulltrúaþinginu sigri hrósandi
eftir að ný stjórnskipan til bráða-
birgða hafði verið samþykkt. „Það
eru lýðveldin sem hafa skapað þetta
nýja og gjörbreytta land.“
Þetta fékkst þó ekki samþykkt
fyrr en Míkhaíl Gorbatsjov Sovét-
forseti hafði sett þinginu úrslita-
kosti. Tillaga hans og leiðtoga tíu
lýðvelda, þar á meðal Borís Jeltsíns
Rússlandsforseta, um nýja stjórn-
skipan hafði verið felld í þremur
atkvæðagreiðslum og náði ekki
fram að ganga fyrr en Gorbatsjov
brýndi raustina og sagði: „Ef við
getum ekki komið okkur saman um
þetta leggur þingið niður störf.“
Hann fyrirskipaði síðan að tillög-
urnar skyldu bornar undir atkvæði
í fjórða sinn og þær fengu þá loks-
ins stuðning tilskilins meirihluta.
Samþykktin verður til þess að
Svíþjóð:
Rætt á ný um
kjarnorku-
vopnalaus
Norðurlönd
Stokkhólmi. Reuter.
PIERRE Schori, aðstoðarut-
anríkisráðherra Svíþjóðar,
sagði í gær að sjálfstæði
Eystrasaltsríkjanna yrði til
þess að hið gamla baráttumál
Svíþjóðar um kjarnorku-
vopnalaus Norðurlönd fengi
byr undir báða vængi á ný.
Schori sagði að sovésk yfir-
völd hefðu gefið afdráttarlausar
yfirlýsingar um að Eystrasalts-
ríkin myndu ekki fá að halda
þeim sovésku kjai’norkuflaug-
um, sem þar væru, ef ríkin hlytu
fullt sjálfstæði.
Hann sagði að Sten Ander-
son, utanríkisráðherra Svíþjóð-
ar, myndi taka málið upp að
nýju er hann héldi til Moskvu
þann 10. september nk., en þá
mun hann m.a. eiga fund með
Borís Pankín, nýskipuðum ut-
anríkisráðherra Sovétríkjanna.
stjórn flestra málaflokka færist frá
miðstjórnarvaldinu í Kreml til þeirra
lýðvelda sem vilja einhvers konar
samband við Moskvuvaldið.
Tillögurnar voru samþykktar í
tveimur hlutum. Annars vegar féllst
þingið með miklum meirihluta á
ályktun, þar sem það lagði blessun
sína yfir stofnun nýs ríkjasam-
bands. Þar sagði ennfremur að
hveiju lýðveldi væri í sjálfsvald sett
hversu náin tengsl þess við sam-
bandið yrði. Síðan samþykkti þingið
lög, sem nema úr gildi megnið af
stjórnarskrá Sovétríkjanna og
kveða á um þrískipta stjórnskipan
til bráðabirgða. Þijár valdastofnan-
ir fara með völdin í landinu þar til
nýr sambandssáttmáli verður undir-
ritaður: þingið, þ.e. Æðsta ráðið,
skipað fulltrúum sem lýðveldin til-
nefna, Ríkisráðið, þar sem Gorb-
atsjov og leiðtogar lýðveldanna eiga
sæti, og efnahagsnefnd, með aðild
allra lýðveldanna. Stefnt er að því
að sambandssáttmálinn verði undir-
ritaður innan nokkurra mánaða.
Harðlínukommúnistar urðu fyrir
fleiri áföllum' í gær. Anatolíj Sobtsj-
ak, borgarstjóri Leníngrad og um-
bótasinni, gerði það til að mynda
að tillögu sinni að lík Leníns yrði
flutt úr grafhýsinu á Rauða torginu
í Moskvu og grafið í kirkjugarði í
Leníngrad. Þá vék Gorbatsjov
þekktum harðlínukommúnista, Bor-
ís Gromov hershöfðingja, úr emb-
ætti aðstoðarinnanríkisráðherra.
Gromov hafði látið þau orð falla
fyrir valdaránið að aðeins sovéski
herinn gæti afstýrt stjórnleysi í
landinu.
Fulltrúaþingið samþykkti enn-
fremur að sovéski herinn yrði sam-
einaður undir eina stjórn eftir stofn-
un nýs ríkjasambands. Síðar hafði
fréttastofan TASS eftir æðsta yfir-
manni hersins, Vladímír Lobov, að
stjórn sovéska kjarnorkuheraflans
yrði að vera áfram í höndum vald-
hafa í Kreml þrátt fyrir aukin völd
leiðtoga lýðveldanna.
Efnahagur Sovétríkjanna er
einnig að hruni kominn. Júrí Lúzhk-
ov, sem fer með efnahagstengsl við
útlönd í nýskipaðri efnahagsnefnd,
sagði í gær að matvælaskortur
blasti við í gjörvöllu landinu og
búast mætti við hungursneyð ef
matvæli bærust ekki bráðlega frá
Vesturlöndum.
Sjá fréttir á bls. 20 og for-
ystugrein á miðopnu.
SERBNESKIR skæruliðar gerðu
harðar árásir á króatiska bæi í
gær og þar með dró úr likunum
á því að haldin verði ráðstefna
um frið í Júgóslavíu á vegum
Evrópubandalagsins (EB). Króat-
ar höfnuðu í gær tillögu forsætis-
ráðs Júgóslavíu um að landa-
mærum yrði breytt til að binda
enda á bardagana og sóru að
berjast „til síðasta blóðdropa".
Bærinn Vukovar nötraði með
fárra mínútna millibili þegar
sprengjuárásir voru gerðar á hann.
Að sögn króatískra fjölmiðla voru
einnig gerðar árásir á Osijek og
aðra bæi í Slavóniu-héraði í austur-
hluta Króatíu, sem serbneskir
skæruliðar og sambandsherinn
girtu af á miðvikudag. Yfirvöld í
Króatíu sögðu að minnsta kosti átta
lögreglumenn og þjóðvarðliða og
sjö borgara hafa fallið í gær og í
fyrradag. Þeir sögðu að vopnahléið,
sem tók gildi á mánudag, hefði
verið brotið 61 sinni.
Carrington lávarður, fyrrverandi
utanríkisráðherra Bretlands og
framkvæmdastjóri Atlantshafs-
bandalagsins, er hefur umsjón með
fyrirhugaðri friðarráðstefnu EB
sem halda á í Haag á laugardag,
sagði í viðtali við breska útvarpið
BBC í gær að viðræður gætu að-
eins hafist ef bardögunum linnir.
Sendimaður á vegum EB, Henri
Wijnaendts frá Hollandi, ferðaðist
í gæ» um átakasvæðin í Króatíu til
að reyna að koma í veg fyrir frek-
ari bárdaga. Hann varaði við því
að þolinmæði EB væri senn á þrot-
um.
Tillaga forsætisráðs Júgóslavíu
var greinilega sett fram með það í
huga að gera serbneska minnihlut-
anum í Króatíu kleift að vera áfram
hluti af Júgóslavíu þótt Króatía
yrði sjálfstætt ríki. Branko Salaj,
upplýsingaráðherra Króatíu, sagði
að landamæri Króatíu væru
„óbreytanleg". Forsætisráðið lagði
til að hinar ýmsu þjóðir, sem búa
í Júgóslavíu, yrðu sjálfráðar um
hvort þær yrðu áfram hluti af ríkja-
sambandinu eða stofnuðu
sjálfstæð ríki.