Morgunblaðið - 05.05.1970, Blaðsíða 1

Miklum áfanga náð: Vígsla Búrfellsvirkjunar og álversins
MIKLUM áfanga var náð á íslandi um
helgina með vígslu hins nýja orkuvers
við Búrfell og vígslu iðjuvers islenzka
Álfélagsins í Straumsvik, fyrsta stór-
iðjuvers á íslandi. Við Búrfell ræsti for-
seti íslands, dr. Kristján Eldjárn, afl-
vélar Búrfells í lok vígsluræðu sinnar
á laugardag. En á sunnudag lagði dr.
Bjarni Benediktsson forsætisráðherra
homsteininn að steypuskála álversins og
Jóhann Hafstein, iðnaðarmátaráðherra
flutti vígsluræðuna.
Við báðar þessar vígslnathafnir var
fjöldi virðulegra gesta, forseti íslands
og forsetafrú, íslenzkir ráðherrar og
frúr þeirra, fulltrúar erlendra ríkja á ts-
landi, alþingismenn, borgarstjóri, for-
ustumenn í orkumálum, stjóm álfélagsins
og fjöldi erlendra gesta, m.a. viðskipta-
málaráðherra Dana og fyrrum efna-
hagsmálaráðherra Sviss, svo og fulltrú-
ar lánastofnana og annarra, sem þátt
hafa átt i þessum miklu framkvæmd-
um.
Vígsluathöfnin við Búrfell hófst kl.
1.30 e.h. á laugardag. Gestir voru um
600 talsins. Höfðu þeir ekið úr Reykja-
vík um morguninn og snætt hádegis-
verð í boði Landsvirkjunar í Ámesi,
hinu nýja glæsilega félagsheimili Gnúp-
verja. Þar bauð Steinþór Gestsson, al-
þingismaður og bóndi á Hæli gesti vel-
komna í Gnúpverjahrepp og lýstilands
háttum. Og Eiríkur Briem, framkvæmda
stjóri Landsvirkjunar lýsti framkvæmd
um við Búrfell.
Vígsluathöfnin sjálf fór fram í stöðv-
arhúsinu við Búrfell. Þar fluttu ávörp
Jóhannes Nordal, stjómarformaður
Landsvirkjunar og fyrir hönd eigenda
orkuversins, Jóhann Hafstein iðnaðar-
málaráðherra og Geir Hallgrímsson, borg
arstjóri, auk forseta Islands sem flutti
vígsluræðuna. Eru allar ræðumar birt-
ar hér í blaðinu. Að ræðum loknum
lék Lúðrasveit Reykjavíkur þjóðsöng-
inn. Og að svo búnu ræsti forseti afl-
vélamar og þungur gnýr barst að eyr-
um gesta, er vatn Þjórsár tók að snúa
hverflum þessa mikla orkuvers.
Þá skoðuðu gestir mannvirkin við Búr-
fell og í Þjórsá undir leiðsögn Lands-
virkjunarmanna. Og á heimleið var kom
ið við í Félagsheimilinu Amesi, þar sem
bomar voru fram veitingar.
Aliðjuver Islenzka Álfélagsins var
vígt við hátíðlega athöfn á sunnudag.
Forsætisráðherra, dr. Bjarni Benedikts-
son lagði hornstein að verksmiðjunni
og iðnaðarráðherra Jóhann Hafstein
lýsti álverið formlega tekið til starfa.
Um 700 manns vom viðstaddir vígslu-
athöfnina, sem fram fór í steypuskálan-
um. Viðstödd vora forsetahjónin, herra
Kristján Eldjám og frú Halldóra Ingólfs
dóttir, ríkisstjóm og aðrir gestir, erlend
ir og innlendir.
Halldór H. Jónsson las upp texta bók- m
fellsins, sem fór í hornsteininn og dr.
Bjami Benediktsson lagði hann. Að
þeirri athöfn lokinni söng Karlakórinn
Fóstbræður lag undir stjóm Ragnars
Björnssonar. Þvi næst flutti Jóhann Haf
stein iðnaðarráðherra vígsluræðuna. Að
henni lokinni vora flutt þrjú ávörp.
Fyrstur talaði Jóhannes Nordal, formað-
ur stjórnar Landsvirkjunar, þá Stefán
Jónsson, forseti bæjarstjórnar Hafnar-
fjarðar og Emanuel R. Meyer, stjómar-
formaður Alusuisse. Ræður og erindi
þessara fjögurra síðastnefndu eru birt-
ar í heild í Mbl. í dag. Ræðumenn kynnti
Ragnar Halldórsson forstjóri tSALs.
Fyrir og eftir athöfnina lék Lúðra-
sveit Hafnarfjarðar undir stjórn Hans
Ploders.
Herra KRISTJAN ELDJARN: Þjóð-
in hefur endurheimt Þjórsárdal.
Orkuverið sögulega táknrænt
Vígsludagur orbiuversins milkfla
sem kenmt er við Búrfelil er
söguleg stund, sem fer ekki fram
hjá neinum. Sú sögulega stund
hefir hins vegar liðið fram hjá
í þögn, þegar íslendingur gerði
sér í fyrsta sinn ljóst, að jökul-
VÖtnin, siem frá örófi allda höfðu
fallið lausbeizluð til sjávar, heft
farir manna um landið, og vald-
ið einu saman tjóni á lífi og eign
um landsmanna, mundi mega
hemja og temja til þjónustu við
lífið, svo að ekkert annað afl í
náttúrunnar ríki á landi voru
kæmist þar í hálfkvist við.
Frá þeirri stundu og til dags-
ins í dag, þegar hugsýnin blas-
ir við sem áþreifanleg stað-
reynd, er ekki ýkja langt, ekki
einu sinni á mælikvarða hinnar
stuttu sögu mannabyggðar í
þessu landi. Það minnir á, að
ekki er alltaf allt sem sýnist um
landsgæði og náttúruauðlegð. fs
land er oft kallað snautt land
af náttúrugæðum, en á þessari
stundu veit þó enginn nema sitt-
hvað sem enginn gefur gaum
nú, verði til auðlegðar talið þeg-
ar tímar líða. Það er rétt og
sjálfsagt að halda fram þeirri
stefnu, sem nú er hafin, að leita
með vakandi athygli og nútíma-
legum rannsóknum alílis þess, seim
náttúra landsins kann að bera
í skauti sínu og verða má til að
efla hag þjóðarinnar með skyn-
samlegri nýtingu. Um leið ber að
glæða þá vitund, sem vöknuð
er, að oss beri að fara vel með
landið, græða gömul sár þesis og
Herra Kristján Eldjám
valda ekki nýjum í hugsunar-
leysi. Allir ættu að geta verið
sammála um að þetta tvennt verð
ur að haldast í hendur, nýting
náttúrugæðanna til þjónustu við
landsfólkið, og tillitið til fegurð
ar, hreinleika og fjölbreytni
landsins. Ef árekstrar verða
milli þessara tveggja sjónar-
miða, og þeir munu alltaf verða,
er engin leið önnur en að at-
huga alla málavöxtu af sann-
girni og víðsýni og taka síðan
stefnu í samræmi við þá athug-
un.
Það er áhrifamikið og sögu-
lega táknrænt, að þetta mikla
orkuver skuli hafa risið einmitt
hér í Þjórsárdal. Svo má að orði
kveða, að á mörkunum milli
byggðar og óbyggðar í þessu
landi hafa lengi staðið átök
milli lífs og dauða og ýmsum
veitt betur í aldanna rás. Á hag
stæðum skeiðum hefur byggðin
sótt inn til landsins, en hörfað
aftur undan, þegar harðnaði í
áxi. Þetta hefu'r verið eins og víg
lína, sem sveiflast fram og aftur
eftir því hvor betur má hverju
sinni. Af menjum þessara átaka,
menjum náttúruafla og manna-
vistar er hægt að ráða í mikla
sögu af lífskjörum og lífsbar-
áttu þjóðarinnar í landinu þess-
ar ellefu aldir, sem hún hefur
búið hér. Þegar öll dæmi eru
dregin saman, kemur í ljós, að
þjóðin hefur misst úr hendi sér
nær þriðjung þess gróins lands,
sem hún tók við í öndverðu.
Hún hefur hörfað úr mörgu því
vígi, sem eitt sinn dugði henni
vel til sóknar og vamar í lífs-
ins þágu.
Eitt af þessum vígjum var
Þjórsárdalur. Þegar menn komu
fyrst til íslands og könnuðu
landið, skyggnir á gæði þess
undir bú, var þessi dalur grasi
og skógi vaxinn og það miklu
lengra inn til lands en þar sem
nú stöndum vér. Þeir sem hing-
að komu í landskönnún hafa
horft yfir dalinn og sagt eitt-
hvað álíkt því sem haft er eft-
ir einum hinna fomu manna, sem
hugðist festa bú í hinum nýja
heimi fyrir vestan hafið: Hér er
fagurt, og hér vildi ég bæ minn
reisa.
Og bæir risu upp hver á fæt-
ur öðrum, við rætur fjalla, og
urðu heil sveit. Einn þessara
fornu bænda kom hingað þar
þar sem vér erum í dag, og
efndi til bæjargerðar þar sem
kallað var að Sámsstöðum,
ónafngreindur maður í sögunni,
um h.ann vitum vér ekki annað
en það, að hann var einn þeirra
sem stofnuðu til mannlífs í þessu
landi, reisti bæ sæmilegan og
valdi honum fagran stað. Hér
hefur verið mikið land og gott
en landnámsmanninn hér undir
Sámsstaðamúla hefur ekki grun
að, hve skamma hríð sú
dýrð skyldi standa. Hann vissi
ekki að hann reisti bæ sinn á
sjálfri víglínunni. Landið þoldi
búsetuna illa. Ágangur mannsins
og kvikfjár hans hefur eytt
landkostum hraðar en náttúran ’’
megnaði að bæta jafnharðan hér
uppi undir hálendi landsins. Og
um það bil tveimur öldum eftir
landnám hafa svo orðið snögg
þáttaskil, þegar eldgos með
miklu öskufalli dundi yfir
byggðina, flæmdi bændur á
brott og greiddi götuna fyrir
uppblástur og sandfok. Auðnar-
öflin hrifsuðu aftur til sín það
land, sem um sinn hafði veitt
nokkrum landsins börnum líf og
skjól.
Og langar aldir liðu. Skömmu
fyrir síðastliðin aldamót kom
skáld og fræðimaður hingað að
Sámsstöðum til þess að rann-
saka bæjarrústirnar, sem hér
getur enn að líta við hliðina á
orkuverinu nýja. Þessi maður sá
hvernig hér hafði verið háttað
húsum, hann fann eldstæðið
lága, þar sem bóndinn og
skyldulið hans hafði ornað sér
i vetrarkulda og hann fann
steinkoluna, sem lýst hafði
heimamönnum í vetrarmyrkri.
Og allt umhverfis sá hann hvít-
an eyðisandinn þar sem eitt sinn
hafði verið gróið tún. Og hann
hugsaði sitt um örlög landsins
og þjóðarinnar. Annað skáld
>