Tíminn - 23.03.1943, Blaðsíða 3

34. hlað
TÍMINN, þrigjadagiim 33. marz 1943
135
Pálmi Hannesson:
Mar^eir Jónsson
Ogmundarstödum
Enn um Hallgrímskirkju
Margeir Jónsson, bóndi að
Ögmundarstöðum í Skagafirði,
andaðist að heimili sínu þann
1. þ. mán., og er þar á bak að
sjá gildum bónda, merkum
fræðimanni og mætum dreng.
Hann fæddist að Ögmundar-
stööum 15. okt. 1889 og ólst þar
upp hjá foreldrum sínum: Jóni
Björnssyni, hreppstjóra, og
konu hans, Kristínu Steins-
dóttur, bónda í Stóru-Gröf,
Vigfússonar, og stóðu að honum
veigamiklar bændaættir skag-
firzkar öllum megin. Snemma
þótti Margeir námgjarn og
gerhugull, einkum á íslenzku
og sögufræði. Fýsti hann mjög
að ganga skólaveg, en mátti því
ekki við koma, fór þá í Hóla-
skóla, en síðan kennaraskól-
ann og lauk þaðan kennara-
prófi vorið 1911. Eftir það
stundaði hann barnakennslu og
unglinga á vetrum, en vann
foreldrum sínum á sumrum til
ársins 1918. Þá kvæntist hann
fyrri konu sinni, Helgu Páls-
dóttur, Friðrikssonar, og reisti
bú á Ögmundarstöðum, fyrst
hálflendunni, en síðar allri
jörðinni, er föður hans leið. Bjó
hann þar síðan, ekki allstórt,
en vel, bætti jörðina mjög að
töðum og húsum, enda stund-
aði hann "búskapinn af alúð
meðan heilsan entist og þó raun
lengur, allt til dauðadags. Árið
1919 missti Margeir fyrri konu
sína, eftir rúmlega árs sambúð,
en kvæntist aftur árið 1925
Helgu Óskarsdóttur, Þorsteins-
sonar, mikilli dugnaðar- og
myndarkonu, er lifir mann sinn.
Eignuðust þau 4 efnileg börn,
en eftir fyrri konuna átti hann
son, Friðrik, er lauk stúdents-'
prófi í Reykjavík vorið 1941,
góðan pilt og hinn mannvæn-
legasta. Vorið 1934 veiktist Mar-
geir fyrir brjósti og varð að
dveljast langdvölum á Kiúst-
neshæli næstu árin, komst þó
síðar til sæmilegrar heilsu, en
varð aldrei albata. Nú settist
lungnabólga að þessu meini
og dró hann til dauða, mjög
fyrir aldur fram.
Jafnan sýslaði Margeir við
fræðslustörf með búskapnum,
hvenær sem tími vannst til frá
öðrum störfum, og lagði við þau
mikla rækt. En er heilsan brást,
urðu tómstundirnár fleiri en
áður, og þær notaði hann til
hlítar. Reit hann þá bókina,
Bómullar- og kornkaupmenn
þurfa mjög á veðurfregnum að
halda. Eitt hveitifirma taldi sig
hafa grætt 300 þús. dollara á
einu ári með því að haga kaup-
um sínum og sölum eftir veður-
fregnum Kricks.
Félag, sem ræktar „jólatré“ í
Kanada og á Nýfundnalandi
skipti við Krick. Trén eru ekki
höggvin fyrr en þau hafa feng-
ið fyrsta harða frostakaflann
að vetrinum, og síðan eru þau
látin liggja 1—2 daga á jörðinni
áður en þeim er komið undir
þak. Mikil snjókoma þessa daga
veldur bæði erfiðleikum og
kostnaði. Á tímabilinu okt.—
des. 1940 spöruðu ráðleggingar
Kricks þessu félagi slíkt stórfé,
að það sendi honum þakkar-
skeyti og endurnýjaði samninga
við hann. Þegar skeytið kom,
bar svo við að Arnold hershöfð-
ingi var staddur í skrifstofu
Kricks. — Þóttu honum þetta
næsta furðulegt, að maður, sem
sæti vestur í Kaliforníu gæti
sagt fyrir veður á Nýfundna-
landi með 5 daga fyrirvara.
„Heyrðu Krick“, sagði hann,
„Þetta vil ég fá handa flug-
hernum“.
Þannig atvikaðist það, að
Krick gerðist ráðunautur flug-
hersins og kennari í veðurspám
fyrir herforingja. En eftir 7.
des. -urðu veðurfregnir hernað-
arleyndarmál og varð Krick þá
að hætta að birta leiðbeiningar
sínar.
Eins og sakir standa, velur
Krick veðrið til hernaðarfram-
kvæmda. Einkum nýtur flug-
herinn góðs af reynslu hans og
þekkingu. Frá Washington er
öllum herjum Bandaríkjanna
erlendis gert aðvart um veður-
skilyrði með viku fyrirvara.
Frá miðöldum í Skagafirði, og
munu flestir játa, að þar hafi
vandasömu efni verið gerð góð
skil. Auk þess dró hann að sér
margvíslegan fróðleik um ætt-
fræði og mannfræði, en mestan
hug lagði hann þó á söfnun ör-
nefna og annarra heimilda um
staðfræði, enda varð hann þar
ótrúlega mikið ágengt. Dró
hann víða efnið að og átti
geysimikil örnefnasöfn, einkum
þó frá Skagafirði og nálægum
héröðum. Nú síðast vann hann
að skrásetningu örnefna á veg-
um Örnefnanefndar. Það starf
leysti hann af hendi með þeirri
alúð og nákvæmni, sem honum
var gefin umfram flesta menn
aðra.
Margeir heitinn var í hærra
lagi á vöxt, vel farinn og allra
manna prúðastur í framkomu
og háttum, kíminn hokkuð í
kunningjahóp, en tillögugóður
um öll mál, vinfastur og vina-
margur. Sjúkdóm sinn bar hann
með hóglátri karlmennsku, lét
hann þroska sig, en ekki beygja,
var jafnan glaður í bragði og
léttur í máli, síhugsandi og sí-
starfandi, en sá þó glöggt, hvert
stefndi.
Mikill skaði er í missi slíkra
manna frá mörgum störfum
hálfunnum. Hitt ber þó að líta
og þakka, sem unnið er, og mun
Margeir Jónsson jafnan verða
talinn í hópi hinna merkustu
fræðimanna í íslenzkri bænda-
stétt.
FiskístoSninn og
styrjöldin
— Alit fræðimanna —
Dr. E. S. Russel, forstjóri
fiskirannsóknastofu landbún-
aðar- og fiskveiðaráðuneytis-
ins, hélt nýlega fyrirlestur í
Konunglega Listvinafélaginu í
London (Royal Society of Arts)
um botnvörpuveiðar og fiski-
mergð („Trawling and the
stock of fish“). Mr. R. S. Hud-
son, landbúnaðar- og fiskiveiða-
ráðherra, var fundarstjóri, en
viðstaddir voru ýmsir menn,
sem standa framarlega í út-
gerðarmálum, bæði úr hópi
embættismanna og útgerðar-
manna. Einnig voru þarna full-
trúar frá Norðmönnum og ís-
lendingum, og öðrum framandi
þjóðum, er sérstakan áhuga
hafa fyrir botnvörpuveiðum.
Dr. Russel rakti sögu botn-
vörpuveiðanna frá upphafi, og
sýndi með tölum og línuritum
fram á áhrif þeirra á fisk-
mergðina. Verða þessar tölur,
sem íslenzkir fræðimenn munu
hafa aðgang að á annan hátt,
ekki raktar hér, en aðeins bent
á eitt atriði, sem fyrirlesarinn
lagði sérstaka áherzlu á: hve
fiskmergðin jókst, eftir að mið-
in höfðu fengið hvíld í síðasta
ófriði. Dr. Russel kvað nú svo
komið, einkum í Norðursjó og
jafnvel að nokkru á íslands-
miðum, að aukin og-bætt veiði-
tæki þýddu ekki aukinn afla,
heldur þvert á móti, vegna þess,
að gengið væri á stofninn og
fiskurinn veiddur of ungur.
Eftir ófriðinn mætti ganga út
frá því vísu, að fiskmergðin
hefði aukizt aftur, og„ nú væri
að vara sig á því að lenda i
sömu villunni og síðast. Það yrði
að gera ráðstafanir til þess að
vernda stofninn. Fyrir ófriðinn
hafi fyrstu sporin verið stigin
um möskvastærð, og alþjóða-
samþykkt verið gerð um það
atriði. Þetta væri nauðsynlegt,
og rétt að ganga lengra á þeirri
braut, en það þyrfti að gera
frekari ráðstafanir um tak-
markanir á veiðunum.
Mr. Hudson skýrði frá því, að
þetta mál væri til athugunar
hjá brezku stjórninni, og hefðu
viðræður farið fram milli hen-
ar og þeirra bandamanna-
stjórna, sem hlut ættu að máli,
um nýjar og strangari sam-
þykktir.
Nokkrar umræður fófu fram
á eftir, þar sem ýmsir útgerð-
armenn tóku til máls, m. a. Mr.
F. Parkes, frá Boston Deep Sea,
sem ýmsir íslendingar þekkja.
(Framh. af 2. slOu)
Hallgrímssafnaðar í Reykjavik.
Til að auka starfsfjörið og
framkvæmdasemina átti mál-
ið að leggjast undir almenna
prestastefnu. Samhliða þessum
miklu nefndargerðum átti að
hætta við byggingu Hallgríms-
kirkju. í stað þess átti bæjar-
stjórn Reykjavíkur að leggja
söfnuðinum til lóð, og sóknar-
nefnd aö byggja þar eins konar
vöruskemmu fyrir það fé, sem
búið var að gefa til Hallgríms-
kirkju. í þessari vöruskemmu
áttu séra Jakob Jónsson og séra
Sigurbjörn Einarsson að messa
og framkvæma helgiathafnir
fyrir stærsta söfnuð á íslandi
þangað til hin nýja nefnd með
öllum próföstum landsins og
sýnodos höfðu skapað glæsilega
safnaðarkirkj u handa Hall-
grímssókn Rvíkur. Þegar þar
var komið, ætlaðist V. S. til að
bæjarsjóður Reykjavíkur leggði
í hina tilvonandi kirkju álíka
fjárhæð og þá, sem söfnuðurinn
leggði málið fyrirhugaða pakk-
húsi safnaðarins.
V.
Ráðagerð V. S. er allmerkileg
að ýmsu leyti, en m. a. af því að
hún bregður birtu yfir getuleysi
íslenzka höfuðstaðarbúa að
eignast byggingar til almennrar
þarfa og til að prýða bæinn,
V. S. fer fram á við sóknar-
nefndina, að hún bregðist
skyldustörfum sínum, afhendi
framkvæmdir sínar i hendur
ófæddrar loftkastalanefndar,
rjúfi sáttmála við ríkið og húsa-
meistara landsins, um ákveðna
byggingaframkvæmd, og freista
að lokka sóknarnefndina til að
eyða fé Hallgrímskirkju í ó-
merkilega skúrbyggingu. Aldrei
hefir eyðilegging neinnar kirkju-
byggingar verið betur skipulögð
en með því að eyða byggingar-
fénu til óviðkomandi mála og
fela framkvæmdina óviðkomandi
mönnum. Fulltrúar í loftkast-
alanefnd V. S. ættu að vera 11,
prófastar og aðstoðarmenn
þeirra samtals um 40, og yfir
100 prestar á sýnodos. Hér áttu
sannarlega við orð Gröndals um
ómögulegleikann á því, að allir
menn í tiltekinni sýslu gætu
sameinazt um að smíða eitt línu-
skip.
Sóknarnefndin hafnaði loft-
kastalasmíði V. S. Málið kom fyr-
ir bæjarstjórn. Þá var kommún-
istum beitt fyrir vagninn, og
þeir látnír standa fyrir stöðvun
þess máls, að stærsti söfnuður
landsins mætti nota sína eigin
peninga til að byrja að gera
skýli yfir kirkju og helgistörf
sinna kirkjulausu presta.
Vitað er, að kommúnistar vilja-
gera kirkjulífi landsins allan
þann skaða, sem þeir megna. í
fjárveitinganefnd beittu fulltrú-
ar þeirra sér gegn því að ríkið
hjálpaði tveim söfnuðum, öðr-
um í Húnaþingi, en hinum á
Snæfellsn^si til að endurbyggja
kirkjur sem fuku. Það þurfti
sterka „Sjálfstæðismenn“ i rit-
stjórn Mbl. til að nota kommún-
ista í bæjarstjórn til að tryggja
það, að hálf Reykjavík hefði
enga sóknarkirkju. Við þessi á-
tök í bæjarstjórn stóð ein kona,
frú Soffía Ingvarsdóttir, á heil-
brigðum grundvelli í málinu
með Guðmundi Ásbjörnssyni og
Bjarna Benediktssyni borgar-
stjóra.
VI.
Þeir menn, sem stóðu að þess-
um fjandskap við málstað
Reykjavíkur, voru þrír bygging-
armenn, Sigurður Guðmunds-
son, Einar Sveinsson og Gunn-
laugur Halldórsson. Þeir bera
sára kinn eftir mikinn mót-
gang um atvinnu í sambandi við
kirkjubyggingar, einkum Sig-
urður Guðmundsson. Mun hann
hafa tekið þátt í samkeppni um
Saurbæjar- og Akureyrarkirkju,
og má vera að hinir tveir hafi
þar verið, annarhvor eða báðir.
Dómnefnd dæmdi allar teikn-
ingar, sem komu, bæði Saur-
Var tekið vel í ræðu Dr. Rus-
sell’s, og frá útgerðarmanna
hálfu einkum bent á nauðsyn
þess að ganga fast eftir því að
útlendingar hlýddu ákvæðun-
um um möskvastærð á sama
hátt og það væri heimtað af
Bretum.
bæjar- og Akureyrarkirkju, ó-
nothæfar með öllu. Hafa les-
endur Tímans séð fjórar af
þessum teikningum og geta
myndað sér skoðanir af þeim
sýnishornum. Tveim teikning-
um hafði verið skilað aftur frá
Saurbæ, til höfundanna. Ég
skoraði á þá að birta þær teikn-
ingar, en þeir færðust undan, og
látast hafa týnt þeim. Lítið
hefir höfundunum þótt varið i
þessar teikningar, ef þeir hafa
ekki geymt eftirrit. Vita þetta
allir, og að ástæðan til að teikn-
ingarnar voru sagðar týndar
var sú, að það var ekki álitið að
baráttan við Hallgrímskirkju
yrði léttari ef „úrvalsverkin" frá
Saurbæ kæmu fyrir almenn-
ingssjónir. Einn af dómnefnd-
armönnum lét svo um mælt, um
Saurbæjarkirkju S. G., að hún
hefði verið líkust fjárhúsi með
hlöðu. Nálega engir veggir, en
hátt ris, og þá að líkindum
gengið inn í þakið.
Sigurður Guðmundsson, Ein-
ar Sveinsson og Gunnlaugur
Halldórsson vildu gjarnan rök-
ræða málið opinberlega, meira
en þeir höfðu gert, en félags-
bræður þeirra bönnuðu þeim að
birta nokkuð um málið á á-
byrgð félagsins. Hafði E. S.
skrifað nokkuð um Hallgríms-
kirkju í Mbl. og rekur þar
hver staðleysan aðra.. Kom þá í
ljós, að hann vissi ekki einu
sinni stærðarhlutföll á Hall-
grímskirkju og leikhúsinu ekki
hversu talað mál og söng-
ur er flutt með nýtízku
tækjum um stóra kirkju,
ekki um hlutfallið milli tölu
sóknarmanna og kirkjustærðar
eins og þau eru víðasthvar í
borgum nálægra landa. Kom
fram sérstakur viðvaningsbrag-
ur á öllu, sem þeir félagar létu
frá sér fara í rituðu máli. Þann-
ig kunnu- þeir ekki að undirrita
plögg sín með embættisnöfnum
félagsstjórnarinnar, heldur
settu merki undir, eins og þeir
hefðu fengið mannfélagsmennt-
un sína hjá englunum uppi í
bláloftum tilverunnar.
VII.
Valtýr Stefánsson hefir orðið
íyrir því óhappi að beita sér,
á móti þvi, eftir því sem hann
hafði krafta til, að Sundhöllin,
leikhúsið og Arnarhvoll yrðu
byggð og fullger. Ekki skorti
V. S. vitsmuni til að sjá að hanp
hafði rangt fyrir sér í öllum
þessum tilfellum og að bærinn
hefði orðið enn fáiækari og;
ömurlegri ef stefna hans hefði
endanlega ráðið. Um leikhúsið
eru nú allir samdóma, að það sé
bæjarskömm og þjóðartjón að
stöðva byggingu þess. Sú lexía
ætti að geta verið holl leiðbein-
ing þeim bæjarfulltrúum, sem
gerðu sitt til að stöðva kirkju-
býggingu HallgHmssafnaðar í
bæjarstjórn Reykjavíkur.
Andófsliðinu í kirkjubygg-
ingarmálinu má skipta í þrennt.
Fyrst eru fáeinir byggingar-
meistarar, sem eru mæddir yfir
ósigrum sínum uaa Saurbæjar-
kirkju og Akureyrarkirkju, þar
sem húsameistara tókst að
leysa vandann, eftir að verk
keppendanna voru dæmd ónot-
hæf. Þeir vita, að ef þeim tekst
nú að stöðva Hallgrímskirkju,
þá verður engin kirkja, sem
nafn er gefandi, byggð í þeirra
tíð, því að þá er sundrað öll-
um þeirra heilstyptu samtök-
um, sem nú vinna að málinu.
Sjálfir geta þeir þess vegna
aldrei fengið þær 200 þús. krón-
ur, sem þeir reikna með að ein-
hver þeirra ætti að geta fengið,
ef húsameistari ríkisins leysti
ekki verkið í lágt launuðum
vinnutíma sínum. Sjálfir geta
þeir aldrei grætt á eyðileggingu
málsins. Þeir geta því aðeins
fengið þá ánægju að hindra að
Hallgrímssöfnuður fái kirkju, og
bærinn stórbyggingu, sem bregð-
ur lífblæ yfir hinn eyðilega
kassastíl viðvaninganna í húsa-
gerðarlist. Önnur liðsveitin
eru áróðursmenn kommúnista.
Flokkur þeirra vill engar kirkj-
ur og enn síður sannan kristin-
dóm. Þriðji aðilinn eru menn
eins og Valtýr Stefánsson. Þess-
ir menn hafa ráðið miklu um
stjórn bæjarins fram á síðustu
tima. Þeir hafa haft lítinn
metnað fyrir bæinn. Þeim hefir
fundizt nóg að einstaka sóma-
(Framh. á 4. slOu)
Samband ísl. samvinnufélagu.
Hafið eftirfarandi i huga!
Tekjuafgangi kaupfélags er úthlutað til félags-
manna í hlutfalli við viðskipti þeirra.
Blautsápa
frá sápuverksmiðjimni Sjöfn er almennt við*
urkennd fyrir gæði. Flestar húsmæðnr nota
Sjafnar-blautsápu
Úrvals hangikjöt
af þingeyskum sauðum
— nýreykt —
fæst í öllum helztu matvörubúðum bæjarins.
Heildsöluafgreiðsla i
| 1080
símum: 2678
| 4241
Nt BÓK:
Ha^fræði
eftir Guðlaug Rósinkranz,
er komín út og Sæst í bókaverzlunum
Bókin er í 15 köflum: Lífsnauðsynjar, þarfir. — Framleiðslan.
— Náttúran og jarðrentan. — Vinna og vinnulaun. — Féð og
fjárrentan. — Tækni og skipulag. — Verzlun og viðskipti. —
Verzlunarstefnur. — Peningar. — Erlendur gjaldeyrir. — Bank-
ar og starfsemi þeirra. — Hagsveiflur. — Félagsmál. — Fram-
leiðslumagn og fólksfjölgun.
Þetta er gagnleg bók fyrir alla þá, sem vilja kynna sér þjóð-
félagsmál eða taka þátt í þeim.
Sýmngarskálinn
Kirkjustræti 12u
verður tii leigu frá 1. maí n. k. fyrir fundar-
höld og ýmiskonar félagsstarfsemi. IXánari
npplýsingar gefur Karl Bjarnason brunavörð-
ur, Bjarkargötu 14, sími 36°7.

ÍTSÖLISTAIHU TÍ5IMS t BEYKJAVÍK
Verzluninn Vitinn, Lauganesvegi 52 ................. simi 2260
Þorsteinsbúð, Hringbraut 61.......................... — 2803
Flöskubúðin, Bergstaðastræti 10 ...................... — 5395
Leifskaffi, Skólavörðustíg 3 ......................... — 2139
Bókaskemman, Laugaveg 20 B..........................
Bókabúð KRON, Alþýðuhúsinu ........................... _ 5325
Söluturninn, Hverfisgötu ............................. — 4175
Sælgætisbúðin Kolasundi ............................
Verzlunin Ægir, Grófinni............................
Bókaverzlun Finns Einarssonar, Austurstræti 1 ........ — 1336
Bókastöð Eimreiðarinnar, Aðalstræti 6 ................ — 3158
Ólafur R. Ólafs, Vesturgötu 16 ....................... — 1754
Konfektgerðin Fjóla, Vesturgötu 29 ................... — 1916
Jafet Sigurðsson, Bræðraborgarstíg 29 ................ — 4040
■**' r'*” - <•
Gleymið ekkí að borga
Tímann.