Tíminn - 08.01.1944, Page 3

2. hlað
7
FIMMTUGUR
Helgi Kristjánsson
kjötmaftsmaður, Húsavík
Helgi Kristjánsson, kjötmats-
maður í Húsavík, varð fimmt-
ugur 30. okt. s. 1. Hann fæddist
að Hólakoti í Reykjadal í Suður-
Þingeyjarsýslu. Foreldrar hans
voru Kristján Hjálmarsson
bóndi þar og Ólína Guðmunds-
dóttir kona hans. Þau áttu mörg
börn, voru fátæk og urðu að láta
Helga frá sér, þegar hann var
9 ára gamall. Ekki lenti hann
samt á hrakningi, því frá 11 ara
aldri ólst hann upp hjá hinum
landskunnu bændum Agli og
Jóhannesi Sigurjónssonum á
Laxamýri. Á þessu stórbýli lærði
Helgi að vinna vel og hefir hann
kunnað það síðan.
Þegar Helgi var tvítugur, fór
hann til Noregs, en eftir eitt ár
hélt hann aftur heimleiðis, því
að hann er maður átthagaelsk-
ur. Árið 1922 gekk hann að eiga
Þuríði Sigtryggsdóttur frá
Jarlsstöðum í Aðaldal og hóf
búskap á Húsabakka í sömu
sveit. Eftir fjögur ár missti hann
konu sína og hefir verið ekkju-
maður síðan. Tvö börn eignaðist
hann með konu sinni, Sigríði
og Hrein. Er Sigríður nú gift
kona í Húsavík, en Hreinn er
námsmaður að Laugarvatni.
Strax og frysting kjöts til út-
flutnings hófst hér norðan
lands fór- Helgi að kynna sér
hana og mat á kjöti til fryst-
ingar. Haustið 1931 gerðist hann
kjötmatsmaður við slátur- og
frystihús Kaupfélags Þingey-
inga í Húsavík og hefir verið
það síðan. Hefir hann þótt
vandlátur matsmaður, enda
urðu innleggendur í K. Þ. ekki
varir breytingar við „hið stranga
gæðamat“, sem fyrirskipað var
í haust sem leið og virðist hafa
valdið breytingum allvíða. Helgi
hafði að undanförnu metið inn-
legg þeirra eftir eins ströngum
reglum. Ber þetta mati hans
gott vitni.
Helgi er bókhneigður maður,
vaskur til verka, ósérhlífinn og
hjálpsamur, drengur góður og
vinsæll. Á afmælisdaginn tók
margur hlýtt í hönd honum.
Barst honum fjöldi heillaóska-
skeyta i bundnu og óbundnu
máli; þar á meðal þetta:
„Byrjað er ögn að héla
þitt hár.
En hvað er að fást um það?
Þinn hugur er stæltur,
handleggur knár
— og hjartað á réttum stað.
Syngi þér minningar
ljúflingslag.
— Á laufblaði siglum
við Rín. —
Verði þér allt til yndis í dag
og árin, sem bíða þín.“
Þann dag stofnaði Helgi sjóð
til minningar um konu sina. Af-
henti hann konum í Aðaldal,
— ættarsveit hennar, — sjóðinn
til eignar og umráða samkvæmt
velgerðri skipulagsskrá.
Ekki er úr leið að geta þess,
til viðbótar áðurnefndum mann-
kostum Helga Kristjánssonar,
að hann e’r eindreginn sam-
vinnumaður og Framsóknar-
maður — og fer aldrei dult með
það. K. K.
Samsæfti
Hinn 10. des. síðastliðinn
héldu Lónsmenn í Austur-
Skaftafellssýslu frú Ragnhildi
Guðmundsdóttur ljósmóður í
Svínhólum, heiðurssamsæti, en
hún varð 64 ára þann dag. Var
henni afhendur vandaður hæg-
indastóll frá sveitungum, og
nokkur peningaupphæð frá
Lónsmönnum, sem búsettir eru
á Höfn í Hornafirði, og fylgdu
þessu beztu afmælisóskir.
Allmargt fólk kom saman í
Svínhólum þennan dag, og var
Ragnhildi þakkað 26 ára heilla-
drjúgt ljósmóðurstarf, og henni
og manni hennar, Þorleifi
Bjarnasyni bónda, þökkuð sú
mikla gestrisni og greiðasemi,
er þau hafa sýnt í nær 40 ár,
sem þau hafa búið í Svínhólum,
en bærinn stendur við þjóðveg-
inn vestan Lónsheiðar og hefir
löngum ^verið áningarstaður
flestra þeirra, sem yfir heiðina
hafa farið.
Nú hefir Ragnhildur látið af
ljósmóðurstörfum og við þeim
tekið ungfrú Ragna Stefáns-
dóttir í Hlíð.
Húsfreyjur sveitarinnar sáu
þarna um veitingar og skemmti
fólk sér við ræðuhöld, spil, söng
og samræður langt fram á nótt.
S. J.
Áski*iftar£|ald Tínians
utan Rvíkur og Hafnarfjarðar
er kr. 30.00 árgangurinn.
Vinnið ötullet/a ft/rir
Timann.
Útbreiðið Tímann!
Bandaríkjunum mun verðbólg-
unni væntanlega haldið í skefj-
um og ekki gefinn laus taum-
urinn.
Verkalaun munu verða hærri
og verkamannasamböndin
munu eflast. Stjórnmálaáhrif
þeirra munu eflast, en mörgum
starfsvenjum þeirra mun
breytt, — sumum af frjálsum
vilja, öðrum með reglugerðúm
af hendi fylkja — eða ríkis-
stjórnar. Samvinnuverzlun mun
færast í vöxt og samsala í heil-
um iðngreinum tekin upp.
Heilbrigðisráðstafanir munu
verða auknar og endurbættar.
Sjúkrahús verða stækkuð. Tala
þeirra, er starfa að félagsmál-
um, mun að líkindum vaxa til
muna.
Skattar hljóta að halda á-
fram að vera háir um mörg ár,
hvaða stjórnmálaflokkur sem
með völdin fer, til þes að rísa
undir ríkisskuldum, er nema um
250 biljónum dollara. En þegar
eftir stríðið. Miklum birgðum
ar lækkaðir til þess að ýta und-
ir framtak og viðskipti, og
skapa þannig miljónum manna
atvinnu þegar í stað.
Milliríkjaverzlun mun að
miklu leyti undir eftirliti og
rekin með fjárhagslegri aðstoð
ríkisstjórnanna um langt skeið
eftir stríðlð. Miklum birgðum
hráefna, sem nú eru tepptar
vegna stríðsins, mun verða
dreift og deilt út undir eftirliti,
til þess að eyðileggja ekki mark-
aðinn. Mikil eftirspurn mun
verða eftir skipakosti á lang-
leiðum.
Menn munu finna hjá sér
hvöt til þess að starfa og
„græða“. Hvötin til að græða
mun herða á mönnum á marg-
an hátt til að framleiða áhöld
og aðra hluti, er daglega mega
að haldi koma. Iðnrekendur
eru nú þegar farnir að hugsa
fyrir aukinni framleiðslu en
minni álagningu eða hagnaði
á hvern einstakan hlut, — betri
dreifingaraðferð, meiri atvinnu
handa fleiri mönnum, meiri
tekjum í hendur almennings,
meiri kaupgetu, betri lífsafkomu
og lifnaðarháttum.
Efnahagslega mun verða
betra að lifa í heimi hér, —
eftir stríðið. Andlega gæti það
orðið betra, ef við fyrirhugum
og vinnum að því, að svo megi
verða.
TfMIl\]\, laMgardagimt 8. jjan. 1944
Upp frá áþján
FRAMHALD
Dag einn flugu þau tíðindi eins og eldur í sinu um öll þræla-
úhverfin, að eitthvað mikilfenglegt ætti að gerast heima í „hús-
inu“ næsta morgun. Engu mannsbarni kom dúr á auga þessa
nótt. Allir vöktu og biðu hins mikla dags. Árla morguns kom
sendiboði út á ekrurnar og skipaði öllum þrælunum að koma
heim að „húsinu“ og hlýða þar á boðskap, sem fluttur yrði.
Móðir Bookers leiddi börn sín við hönd sér í hópi márgra ann-
arra svartra mæðra af ekrunni.
Húsbóndinn og allt skyldulið hans stóð úti á svölunum, og
?að var miklu fremur hryggð en reiði eða gremja, sem skein
úr svip bess. Ef til vill tók það sér nær, þegar allt kom til alls,
að eiga nú að skilja við þetta fólk, sem hafði svo lengi lotið
stjórn þess, heldur en að missa eign sína.
Ókunnugur maður, foringi úr her Norðanmanna, ávarpaði
fólkið og las síðan þá tilskipun Bandaríkjastjórnar, að allir
ófrjálsir menn skyldu leystir úr ánauð. Síðan tilkynnti hann
Svertingjunum, sem þarna voru saman komnir, að þeir væru
frjálsir menn, sem heimilt væri að fara hvert sem þeir vildu
og takast þau störf á hendur, er þá fýsti. /
Móðir Bookers stóð hjá börnum sínum, er þessi orð voru
sögð. Skyndilega laut hún niður að þeim, kyssti þau marga
kossa á munn og kinnar og enni. Tárin streymdu úr augum
hennar. Hún hafði loks lifað þá stund, sem hún hafði svo oft
beðið herra himins og jarðar að láta yfir sig koma. Börnin
hennar voru frjálst fólk.
Fagnaðarópin kváðu við, þegar liðsforinginn hafði lokið máli
sínu. Gleði Svertingjanna var engri beiskju blandin á þessari
stund. Enginn maður lét í ljós neina óvild í garð fyrri húsbænda
sinna og eigenda. En fagnaðarlætin urðu undarlega skammvinn.
Fólkið var ekki fyrr komið heim í kofa sína en það vaknaði til
íhugandi og talsvert uggandi vitundar um þá ábyrgð, er hlaut
að fylgja nýfengnu frelsi. Þetta fólk var eins og tíu eða tólf ára
gömul börn, er allt í einu væru svipt forsjá og ættu sjálf að sjá
sér farborða. Hvernig átti það að afla sér lífsviðurværis, skapa
sér heimili, ala upp börn sín og mennta þau og leiða sjálft sig
til einhvers þroska og viðurkenningar í lífinu?
Og það var alls ekki að undra, þótt fagnaðarlátunum linnti
skyndilega andspænis þessum alvarlegu vandamálum. Fáir höfðu
áður gert sér grein fyrir þessu. Það var ekki sízt fyrir gamla
fólkið, sjötuga og jafnvel áttræða öldunga, að skuggalega horfði.
Frelsi hafði það að sönnu öðlazt, en það var gamalt og lúið,
og þess var lítil von, að það gæti séð sér farborða meðal ókunn-
ugs fólks, auk þess sem næsta erfitt veittist að rífa sig upp úr
því umhverfi, er það hafði svo lengi vanizt. Það leið því ekki á
löngu, unz elztu þrælarnir fóru að laumast heim að „húsinu“,
og nú var erindið að ræða við fyrri eigendur sína um framtíð-
ina. Var ekki skárst að vera kyrr? Margir voru feimnir og all-
óframfærnir fyrst, en það liðkaðist um málbeinið og djörfungin
jókst, ef ekki var ólíklega tekið undir málaumleitanina. Þegar
hinir fyrstu höfðu fengið góð erindislok, fóru fleiri að dæmi
þeirra.
En svo voru auðvitað aðrir, og þeir voru margir, sem fremur
kusu að notfæra sér frelsið en sitja um kyrrt í gömlu kofunum. í
þeim hópi var flest ungt fólk og ævintýragjarnt, er hugði lífið
og gæfuna blasa við sér með hið nýja frelsi í aðra hönd. Því mið-
ur hafa þær djörfu vonir ekki rætzt sem skyldi. Lögin ein eru
ekki þess megnug að veita fólki frjálsræði og lifshamingju, þótt
góð séu og réttlát. Þar þarf meira til.
Það fór líka svo, að þótt margt leysingja streymdi fyrst í stað
frá ekrunum til þess að njóta sætleika frelsisins á öðrum stöð-
um, leið ekki á mjög löngu, unz margir þeirra hurfu aftur til
fyrri heimkynna sinna og tóku þar upp þá vinnu, er þeir höfðu
vanizt og kunnu helzt til og oft í þjónustu fyrri húsbænda
sinna, ef þeir höfðu þá ekki flosnað upp i róti ófriðarins.
Móðir Bookers hafði verið gift. Maður hennar var þræll á
ekru einni í grendinni. En ekki var það oft, að hann átti þess
kost að sjá konu sína, stundum jafnvel aðeins einu sinni á ári
— um jólin.
Hann undi þrældómnum illa og hafði flúið frá húsbændum
sínum, er her Norðanmanna nálgaðist, líkt og margir fleiri
gerðu, sloppið heill á húfi úr mörgum mannraunum og hættum,
er mættu flóttamanninum við hvert fótmál, og var nú setztur
að í litlum bæ í Vestur-Virginíu, skammt frá Charleston.. Þar
vann hann að saltbrennslu.
Þegar Svertingjarnir höfðu verið lýstir frjálsir, gerði hann
konu sinni, móður Bookers, orð og bað hana að flytja búferlum
til sín. Hún tók því pjönkur sínar og lagði fótgangandi af stað
með börn sín. En leiðin var löng og lá yfir sjálfan Allegheny-
íjallgarðinn. í margar vikur héldu þau áfram vestur á bóginn,
fótsár og langþreytt, og áttu oftast náttstað undir berum himni.
Fábreyttan og nauman matinn elduðu þau á útihlóðum og höfðu
mosa og sprek til eldsneytis. En loks komust þau þó til fyr-
irheitna landsins.
Ekki var þó nýja heimilið miklu glæsilegra heldur en gamla
hreysið hafði verið. Þorpið, sem þau settust að í, hét Malden.
íbúarnir voru bæði hvítir og svartir og allt þar á milli, og drykkju-
skapur, spilafíkn, ófriður og áflog var þar hversdagsbrauð. Allir
unnu þorpsbúar á einhvern hátt við saltbrennsluna, og ekki
voru margir dagar liðnir, er Booker og bróðir hans voru einnig
byrjaðir að starfa við saltbrennslu. Þar komst hann fyrst í kynni
við bókmerki, því að salttunnur þær, sem stjúpfaðir hans fyllti,
voru merktar með tölustafnum 18. Hann var fljótur að læra að
þekkja þá, hvar sem hann sá þá, og það leið meira að segja
ekki á löngu unz hann gat líka skrifað þá, þótt hann hefði
enga hugmynd um neina aðra tölustafi eða bókleg tákn.
Booker hafði ávallt langað mjög til þess að læra að lesa.
Sem smábarn hafði honum fundizt líf sitt hljóta að verða ein-
hvers virði, ef hann aðeins gæti lesið blöð og bækur, hversu aumt
sem það yrði að öðru leyti. Þau mæðginin höfðu ekki lengi verið
í nýja heimkynninu í Vestur-Virginíu, þegar hann bað móður
sína að kaupa sér einhverja bók. Og gamla konan varð við þess-
ari bón drengsins sins. Einhvern veginn tókst henni að komast
yfir gamalt stafrófskver, er hún færði syni sínum að gjöf. Þótt
hún væri sjálf gersneydd allri bókþekkingu, lék henni mjög
hugur á, að börn sín hæfust upp úr niðurlægingu fáfræðinnar,
þroskuðu gáfur sínar og öðluðust nokkra menntun. Hún rétti
börnum sínum því fúslega hjálparhönd í þessum sökum, eftir
því sem hún gat, og geta hennar á þessum vettvangi var furðu-
mikil, miðað við erfiða aðstöðu.
Booker tók stafrófskverinu tveim höndum og sat yfir því öllum
stundum, þegar tóm gafst frá saltbrennslunni. En erfiðleikar
Samband ísl. samvinnufélaga.
Viðskipti yðar við kaupfélag'ið efla hag þess og
yðar sjálfra.
r-
7
P A L
Rœstiduft —
Notiti
O P A L rœstiduft
er fyrir nokkru komið &
markaðinn og hefir þegar
lilotið hið mesta lofsorð, því
vel er til þess vandað á allan
hátt. Opal ræstiduft hefir
alla þá kosti, er ræstiduft
þarf að hafa, — það hreinsar
án þess að rispa, er mjög
drjúgt, og er nothæft á allar
tegundir þúsáhalda og eld-
húsáhalda.
Reykjavík. Sími 1249 Simnefni: Sláturfélag.
Reykhús. — Frysftiiiús.
l\iðnrsnðnverksmiðja. — Bjúgnagerð.
Framleiðir og selur í heildsölu og smásölu: NiOur-
soOið kjöt og fiskmeti, fjölbreytt úrval. Bjúgu og alls-
konar áskurð á brauO, mest og bezt úrval á landinu.
Hangikjöt, ávallt nýreykt, viðurkennt fyrir gæði.
FrosiO Jcjöt allskonar, fryst og geymt í vélfrystihúsi, eftir
fyllstu nútímakröfum.
Verðskrár sendar eftir óskum, og pantanir afgreíddar
um allt land.
Fgg frá GggjasölneiuDlagl Reykiavíknr.
4ÚTBREIBIÐ TIMANN
rwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww'w'*

♦
þeir, sem hann átti við að stríða, voru ærið miklir. Þárna í þorp-
inu var enginn Svertingi, sem kynni að lesa og gæti kennt hon-
um að stafa, og hvítan mann þorði hann ekki að biðja slíkrar
bónar. En þótt sukksamt væri í Malden og mörgu áfátt um hátt-
semi og hugarfar, vaknaði þó þar brátt öflug hreyfing um að
stofna skóla, þar sem svörtu fólki yrði kennt að lesa og skrifa.
Eftir langa mæðu tókst að fá Svertingja einn frá Óhió, sem verið
hafði hermaður, til þess að veita hinum fyrirhugaða skóla for-
stöðu. Hvert Svertingjaheimili skyldi leggja ofurlítið að mörkum
til þess að greiða kennaralaunin og mat skyldi hann snæða til
skiptis í kofunum í þorpinu. Fátæklega var að vísu til skólans
stofnað, en hann komst þó á laggirnar.
Þetta var fyrsti Svertingjaskólinn í þessu héraði. Enginn var
of ungur og enginn of gamall til þess að stunda nám í honum.
Fólkið þusti þar saman, og hinni einlægu, heitu löngun þess til
þess að nema og fræðast verður ekki með orðum lýst. Jafnskjótt
og nægt kennaralið fékkst, var kennt þar frá því árla á morgn-
ana þar til síðla á kvöldin. Fimmtugt og sextugt fólk, karlar og
kerlingar, grúfði sig yfir stafrófskverin fram á rauðanótt, rýndi
og spurði, stafaði og stautaði og kvað að. Heitasta ósk þessa gamla
fólks var sú að geta lesið ritninguna áður en það dæi.
Það léetur að líkum, að Booker var einn af þeim, er fyrstir vildu
ráðast til námsins. En hér var sú hindrun í vegi, að stjúpfaðir
hans vildi ekki leyfa honum að hætta Vinnunni við saltbrennslu
og gefa sig að náminu af alhug. Honum fannst fjölskyldunni
ekki veita af kaupi hans. Móðir hans reyndi að hugga hann og
hughreysta og fékk því um síðir framgengt, að hann var tekinn
í kvöldskólann.
Það kom fljótt í ljós, að hann var afburðagóður námsmaður.
Þótt kennslustundirnar væru fáar og strjálar, sóttist honum
námið vel, og þegar fram í sótti, gat fóstri hans ekki staðið
í vegi fyrir því, að hann byrjaði nám í dagskólanum. En þó var
það því skilyrði háð, að hann færi á fætur klukkan fjögur á
nóttunni og ynni- í fimm klukkustundir áður en hann færi í
skólann. En hann gerði þetta með glöðu geði og rækti hvort
tveggja vel, starf sitt og námið, þótt hugur hans væri allur við
hið síðarnefnda.