Tíminn - 22.01.1944, Side 1
Aukablað
TÍMI1\]\, langardagiim 22. jan. 1944
Aukablað
Björn Har a 1 dsson:
Sókn gegn mæðíveikinni
Umræður.
Sízt er það vonum framar, að
undanfarna mánuði hafa nokkr-
ir menn ritað í blöðin um fram-
tíð sauðfjárræktar á landi hér
og útrýmin'gu fjárpestanna. Má
segja, að ekki lengur hafi þessir
menn orða bundizt um skugga-
legt framtíðarútlit þeirrar at-
vinnugreinar.
Það er nú vitaö og viðurkennt,
að sauðfjárrækt á mæðiveikis-
svæðunum verður ékki rekin
sem atvinnugrein, án miljóna-
styrkja af opinberu fé, og jafn-
vel ekki þrátt fyrir þá. Auk þess
horfir þannig við með verðlag
sauðfjárafurða á erlendum
markaði, að ýmsum þykir tví-
sýnt, að í framtíðinni verði
byggt,á honum, þótt engin fjár-
pest væri. Þeir óvenjulegu tím-
ar, sem nú standa yfir, eru þó
tæplega til þess fallnir að gefa
skýr svör um þá hluti. Því mun
varla tímabært að ákveða að
gefa erlenda markaðinn upp á
bátinn. Á síöustu árum hafa
landsmenn lært að verka kjöt
og fleiri sauðfjárafurðir fyrir
brezkan markað, og hafnar eru
á íslenzka fénu kynbætur, sem
skapa munu meiri vörugæði og
auka álit afurðanna. Ég er ekki
óhræddur um, að vonleysi í þess-
um efnum, sem gripið hefir
suma menn, eigi rót sína að
rekja til þess eymdarástands,
sem sauðfjárræktin er komin í
af völdum fjárpestanna. En
þetta eru tvær málshliðar hvor
annarri fjarskyld. Að vísu er'
ekki annað sýnna en sauðfjár-
ræktin dragist það saman af
völdum pestanna, ef ekki er að
gert, að henni nægi innlendi
kjötmarkaðurinn, þar. næst að
honum verði ekki fullnægt, en
skilyrði til útflutnings geta þrát.t
fyrir það orðið hin sömu eða
betri. Áhugi Runólfs Sveinsson-
ar, skólastjóra á Hvanneyri,fyrir
innflutningi erlendra fjárstofna
til kynblöndunar og hreinrækt-
ar virðist öðrum þræði stafa af
þessu vonleysi. Eina ráðið, sem
hann bendir á, til þess að vinna
móti mæðiveikinni, er sá inn-
flutningur. Hann telur reynslu
Borgfirðinga, sem lengst hafa
búið við mæðiveikt sauðfé, ekki
gefa ástæðu til, að treyst sé á
„sterka stofna“ eða „vaxantíi
viðnám“ fjárins. Það er vissu-
lega nálega hrein getgáta, að
erlendir fjárstofnar þoli mun
betur mæðiveiki en íslenzka
féð, en þó svo reyndist, ef stór-
felldur innflutningur fjár ætti
sér stað og víðtæk kynblöndun
framkvæmd — því að með öðru
móti væri hér ekki um aö ræða
raunhæfa baráttu gegn mæði-
veikinni — þá væri vissulega
teflt í óvissu á margvíslegan
hátt að öðru leyti með slikri
tilraun, eins og Sæmundur Frið-
riksson, Jón H. Þorbergsson og
ýmsir fleiri hafa bent á. Svo
mjög sem í óvissu væri stefnt
með slíkri byltingu á sviði ís-
lenzkrar sauðfjárræktar, þá
væri þó ein afleiðing vís, ef er-
lenda féð reyndist þola veikina
betur en hið íslenzka, og hún er
sú, að íslenzki sauðfjárstofninn
myndi liða undir lok með öllu
— fjárstofninn, sem ísland hefir
alið og mótað frá landnámstíð.
Þótt enn sem komið er fari lít-
ið fyrir skipulegri ræktun á
sauðfé íslands, þá er mótun
þess af' lífsskilyrðum landsins
áreiðanlega svo mikils virði, að
allur samjöfnuður á því og er-
lendum fjárstofnum, sem aldir
eru við mjög ólík lífsskilyrði, er
fullkomlega útilokaður. Þó svo
færi, sem. alveg er óvíst, að
skipti á íslenzka fjárstofninum
og erlendum stofnum dragi að
meira eða minna leyti úr tjóni
af völdum mæðiveikinnar,
mundi sauðfjárræktin sem at-
vinnugrein líða við þau skipti
ómetanlegt tjón. Aö einu leyti
er innflutningur og kynblönd-
un sem ráð við mæðiveiki vissu-
lega athyglisverð tillaga. Hún
er e. t. v. bending um það, sem
koma skal. Nái mæðiveikin að
heltaka allan íslenzka stofninn
og hagi hún sér sem hingað til,
er allt útlit fyrir að þessi fjár-
skipti verði eina úrræðið til að
halda við sauðfjárrækt á ís-
landi. Það væri vissulega hollt
fyrir þá menn, sem ekki geta
fellt sig við fjárskipti á sýktu
og ósýktu fé innlendu, að hug-
leiða þessa fjárskiptatillögu
Runólfs Sveinssonar. Hún er
bending um það, hvar við erum
staddir í baráttunni við mæði-
veikina, bending frá manni,
sem fylgzt hefir með gangi sýk-
innar í því héraði, sem lengsta
reynslu hefir. Sæm. Friðriks-
son, sem tók sér fyrir hendur
að svara R. S., gekk framhjá
þessari athyglisverðu bendingUr
Málsvari sauðfj árveikivarnanna
virðist með þögninni samsinna
þeirri frásögn R. S. um mæði-
veikina í Borgarfjarðarhéraði,
að hún sé enn ekki sýnilega í
rénun. í sömu átt benda skýrsl-
ur dr. Halldórs Pálssonar, hvað
þetta hérað snertir, í riti, sem
atvinnudeild háskólans gaf út s.
1. sumar. Rit þeta skýrir frá at-
hugunum dr. H. P. á ferli borg-
firzku mæðiveikinnar í þeim
sýslum, sem hún hefir farið um.
Athuganir hans eiga að miða að
því að fá svör við tveim spurn-
ingum: 1) hvort sýkin veröi
vægari á hverjum stað eftir því
sem frá líður. 2) hvort fjár-
stofnar séu misnæmir fyrir sýk-
inni. Ályktar höfundur, að
fengin sé vísbending um jákvæð
svör við báðum þesum spurn-
ingum. Sá galli er á riti þessu
og rannsóknunum, að því er
virðist, að svo er að sjá, sem
höfundur hefji starf sitt með
íyrirfram ákveðnum skoðunum
um það, sem hann ætlar að
leita eftir, og að rannsóknirnar
verði afleiðing skoðananna, en
ekki skoðanirnar afleiðing
rannsóknanna, sem ætti þó
betur við.
Til þess að fá jákvætt svar
við fyrri spurningunni gerir
höfundur sér lítið fyrir og slær
striki yfir reynslu Borgfirðinga,
sem ætti þó, af þvi að hún tekur
yfir fleiri ár en annarra héraða,
að vera merkilegust. Hann slær
bví sem sé föstu, að skýrslur úr
því héraði muni vera óábyggi-
legri en úr öðrum héruðum.
Auk þess gengur hann alveg
framhjá ýmsum atriðum, sem
mundu hafa neikvæð áhrif á
niðurstöður hans, t. d. því, að
meðferð á sjúku fé mun hvar-
vetna vera betri þegúr frá líður,
heldur en var á fyrstu árunum
meðan menn þekktu ekki sýk-
ina og voru jafnvel í vafa um,
hvort hún væri komin í fé
þeirra. Þótt meðferðin hafi
engin úrslitaáhrif gagnvart
sýkinni, er reynsla fengin fyrir
bví, að góð meðferð á sjúku fé
tefur fyrir sýkinni, þannig að
færri einstaklingar innan
tveggja ára aldurs verða henni
að bráð, þegar betur er farið
með féð en gert var í fyrstu. Þá
mun það svo, að bændur fylgj-
ast því betur með heilsufari og
útliti fjárins sem þeir kynnast
sýkinni meir. Af þeirri ástæðu
lóga þeir grunuðu fé í fullum
holdum, til þess að komast hjá
tjóni, sem þeir hefðu ekki gert
meðan eftirlitið var minna.
Ekki er ólíklegt, að hið vaxandi
viðnám í unga fénu, sem höf-
undur vill sýna í töflum sínum,
stafi að nokkru, ef ekki öllu
leyti, af þessum ástæðum.
Svar höfundar við síðari
sprtrningunni um misjafnlega
næma fjárstofna virðist byggt
á veikum rökum. Til þess að
unnt sé að gefa svar við slíkri
spurningu, þyrftu óhjákvæmi-
lega að vera fyrir hendi að-
skildir eða hreinræktaðir fjár-
stofnar og þeir margir. Eftir
sögusögn höfundar sjálfs, bæði
í þessu riti og víðar, er ætt-
færsla fjárins mjög í molum hjá
bændum hér á landi. Eftirlit
með tímgun þess eða skipu-
lagning í þeim efnum víðast
hvar harla lítil, en þar sem hún
er fyrir hendi, stefnir skipu-
lagningin að kynblöndun inn-
byrðis í hverjum hreppi og milli
hreppa. Sérstakir hreinir ætt-
stofnar munu því tæplega vera
fyrir hendi hér á landi, og virð-
ist því vanta undirstöðu þess-
ara rannsókna. Til þess samt
sem áður að hafa hér einhverja
undirstöðu, lætur höfundur svo
sem hjörð hvers eiganda eða
heimilis sé ættstofn fyrir sig,
og þar sem reynslan hefir sýnt,
að fjáreigendur hafa orðið fyrir
misjöfnum vanhöldum af völd-
um sýkinnar á undanförnum
árum, telur hann sig hafa fund-
ið sterka og veika kynstofna,
sem hann skiptir í þrjá flokka
(raunar virðist það vera fjár-
eigendurnir, sem hann flokkar),
eftir því, hvernig þeir þola sýk-
ina. Til frekara öryggis slær
höfundur þann varnagla, að á-
gerist sýkin í sterkum stofni,
sém hann svo kallar, beri að
flytja þá hjörð yfir í næmari
flokk. Megi þá gera ráð fyrir,
að veiklunin stafi af._jDVí, að
notaður hafi verið hrútur af
næmari stofni. Með því að
bjargast við svona getgátur og
haga skýrslugerð þar eftir, er
vafalaust hægt að semja línu-
rit og töflur, þar sem sýnd eru
mismunandi vanhöld í I., II. og
III. flokki. Grundvöll virðist
vanta undir þessar rannsóknir.
Þar af leiðandi eru þær lítils
virði. Þeirri spurningu, hvort
það eru ættstofnar fjárins eða
einstaklingarnir, sem þola sýk-
ina misjafnlega, er enn ósvarað.
Rúmið leyfir ekki að tekið sé
fleira hér til athugunar í riti
þessu, þótt ástæða væri til.
Runólfur Sveinsson og Sæ-
mundur Friðriksson hafa deilt
um gagnsemi sauðfjárveiki-
varnanna eins og þær hafa ver-
ið framkvæmdar. Sýndist Sitt
hvorum og-dró til öfga hjá báð-
um. R. S. telur fénu, sem til
beirra hefir farið, að miklu, ef
ekki öllu leyti, á glæ kastað.
Vafalaust er hér ofmælt, því að
sumar varnarráðstafanir hafa
tafið útbreiðslu fjársýkinnar,
a. m. k. í bili. Eins er það í sjálfu
sér fundið fé fyrir bændur, sem
beim hefir verið veitt sem „að-
stoö“ — að vísu tvíeggjuð hjálp,
sem hefir ruglað dómgreind
þeirra um afkomu búskapar
með sýkt sauðfé. Á þann hátt
hefir „aðstoðin" unnið atvinnu-
greininni tjón.
S. F. áætlar tjón bænda af
völdum mæðiveikinnar 10 milj.
kr. meira en orðið er, ef sýkin
hefði útbreiðzt um landið allt,
eins og um þau svæði, sem hún
hefir þegar farið yfir. Að svo
er ekki komið, þakkar hann ráð-
stöfnum sauðfjárveikivarnanna,
stöfunum sauðfjárveikivarn-
anna, sem ekki hafa kostað alls
nema brot af þessum 10 milj. Er
hér furðu langt gengið i vörn-
inni. Það eru Jökulsá á Fjöllum
og Þjórsá,sem eiga heiðurinn af
þvi, að hafa til þessa varið meg-
inhlutann af því fé á íslandi, er
enn er ósýkt af mæðiveiki. Fram
á sumar 1942 varði Jökulsá,
Norður-Þingeyjarsýslu (nema
Kelduhverfi) og allt Austur-
land hjálparlaust að kalla. Ekki
ósvipað mun vera með Þjórsá,
sem varið hefir Rangárvalla-
sýslu og Skaftafellssýslur báðar.
Af því að Ketill Indriðason
vék orðum til mín í grein sinni
í Tímahum s. 1. vetur, vil ég,
þótt seint sé, svara honum með
nokkrum línum. Honum þykir
það furðu djarft af mér og fleir-
um að leggja til, að fórnað verði
tugum milj. til útrýmingar fjár-
pestunum. Hann virðist ekki
gæta þess, að sauðfjárveiki-
varnirnar, eins og þær eru nú
framkvæmdar, kosta sennilega
miljónir króna á hverju ári.
Rökræður um, hvor leiðin, fjár-
skipti eða uppeldi, hafi meiri
kostnað í för með sér, leggur
hann ekki út í. K. I. telur þekk-
ingu manna á útbreiðslu mæði-
veikinnar svo óljósa, að enginn
ábyrgur1) maður þori að halda
því fram, að viss svæði landsins
muni enn ósýkt. Hins vegar víl-
ar hann ekki fyrir sér að halda
því fram, að mæðiveikin muni
réynast „él eitt“. — Allir, sem
um mál þetta fjalla, ættu að
hafa meðvitund um ábyrgð þá,
sem fylgir afskiptum af því.
Hins vegar er óþarfi fyrir þá
') Auðk. hér.
menn, sem halda með hinni svo-
kölluðu uppeldisleið, að setja sig
á háan hest. Enn sem komið er
hafa þeir ekki neitt að bjóða.
Eins og við, sem mælum með
fjárskiptum, hyggjast þeir geta
bent á dugandi leið, en hvorugir
geta nokkur loforð gefið. K. I.
og skoðanabræður hans vilja,
að gefið sé með sauðfjárrækt-
inni af opinberu fé um ófyrir-
sjáanlega framtíð. Hann leggur
til, að bændur hér nyrðra taki
upp nautgriparækt í stað sauð-
fjárræktar, sem rekin verði líka
með meðgjöf. Stefnumunurinn
er greinilegur. Fjárskiptamenn
vilja með stóru átaki skapa sauð
fjárræktinni heilbrigðan grund-
völl, hinir vilja byggja á með-
gjöf, sem eins vel gæti þurft
að standa í áratugi eða manns-
aldra, án þess grundvöllur at-
vinnugreinarinnar batnaði til
muna.
Fjárskipti
Á svæðinu milli Jökulsár á
Fjöllum og Skjálfandafljóts fær-
ist þingeyska mæðiveikin jafnt
og þétt í aukana. Margir bænd-
ur eru nálega sauðlausir orðnir
af völdum hennar, og jafnvel
heilir hreppar. Bændur á þessu
svæði greiddu atkvæði um fjár-
skipti á síðasliðnu vori. Rúm-
lega 80% þeirra, er atkvæðisrétt
höfðu, greiddu atkvæði. Þar af
vildu fjárskipti tæp 64%, en
rúml. 36% greiddu atkvæði á
móti eða skiluðu auðu. í janúar
1942 eða rúmu ári áöur sendi
framkvæmdastjóri sauöfjár-
veikivarnanna skrifleg tilmæli
í alla hreppa á nefndu svæði,
þar sem hann hvetur til al-
mennra fundahalda í hreppun-
um. Þar segir svo: „Á fundum
þessum reyni menn að gera sér
ljóst, hvort stefna beri: 1) að
allsherjar niðurskurði ogfjár-
skiptum á þessu svæði eða 2)
hvort menn vilji heldur reyna að
búa við veikina í fénu og ala upp
fé,') sem kynni að þola hana
betur, með því að fá styrki, sem
veittir yrðu eftir sömu reglum
og á mæðiveikisvæðinu“.1) Fund
ir voru haldnir í öllum hreppum
eins og til var mælst. Svör við
spurningunum voru óákveðin,
en enginn fundur óskaði fjár-
skipta að svo stöddu. Þá voru
uppi háværar raddir um „sterka
stofna“ og „vaxandi viðnám“
einnig í þeim sveitum, er mesta
reynslu höfðu af sýkinni. Rúmu
ári síðar fer atkvæðagreiðslan
fram. Þá er afstaðan stórlega
breytt. Sú atkvæðagreiðsla gef-
ur þó engan veginn réttá hug-
mynd um vilja fjáreigenda í
bessu efni. Áður en atkvæða-
greiðslan fór fram hafði sauð-
fjársjúkdómcnefnd lýst sig and -
víga fjárskiptum og talið þau
lítt framkvæmanleg. Af þeim á-
stæðum munu margir hafa set-
ið hjá við atkvæðagreiðslu. Einu
hugsanlegu leiðina taldi nefnd-
in þá, að fé til skiptanna yrði
tekið á Vestfjörðum. Ýmsum
þótti margt mæla á móti þeirri
framkvæmd, t. d. erfiðir flutn-
ingar og áhættusamir. Þóttust
menn sjá aðra leið æskilegri ein’s
og síðar verður vikið að. Munu
nokkrir, sem fylgjandi voru
fjárskiptum hafa greitt atkvæði
gegn þeim-eða setið hjá af þess-
um sökum. Loks var fjárskipta-
frumvarpið sjálft gallað — ekki
nægileg áherzla lögð á einangr-
un svæðisins, en hins vegar
gengið út frá að fjárskiptin
næðu ekki til eins hreppsins á
svæðinu (Reykdælahrepps). í
þeim hreppi voru gerð fjárskipti
haustið 1941. Hreppurinn var og
er illa einangraður, á köflum
aðeins með einfaldri girðingu
og ótryggu vatnsfalli, enda
munu samgöngur fjár hafa átt
sér stað milli hrepps þessa og
sýkta svæðisins allt í kring á
þessu tímabili. Féð, sem flutt
var í þennan hrepp haustið 1941,
var tekið skammt frá. Þar kom
líka upp mæðiveiki litlu síðar.
Lögin um fjárskipti gera ráð
fyrir, að fjárskipti séu hafin
á jöðrum sýktra svæða, en hér
var byrjað á einum hreppi í
miðri bygg'ð, sem öll var sýkt.
Fjárskiptin í Reykjadal voru því
þann veg framkvæmd, að
fremur ber að líta á þau sem
aðvörun en fyrirmynd. Þrátt
fyrir þetta var það skýrt fram
tekið í áðurnefndu bréfi fram-
kvæmdastjóra sauðfjárveiki-
varnanna, að þessi hreppur
n) Auðkennt í bréfinu.
skyldi undanskilinn, ef til fjár-
skipta kæmi á svæðinu milli
Jökulsár og Skjálfandafljóts.
Fullvíst er, að undanþága
Reykjadals fældi marga gætna
menn frá því að greiða fjár-
skiptunum atkvæði,- sem þó voru
beim fylgjandi. Þótt það sé við-
urkennt, að fjárskipti séu ekki
annað en tilraun þess að út-
rýma mæðiveikinni, þá skiptir
öllu máli, að engin snurða komi
á framkvæmd slíkrar tilraunar.
Sízt af öllu mætti hefja þá til-
raun með fyrirsjáanlega en við-
ráðanlega áhættu á samvizk-
unni.
Ýmsum kann að þykja litlu til
bess fórnandi að bjarga frá
fyrirsjáanlegu hruni þeirri at-
vinnugrein, sem sveitafólkið
milli Jökulsár og Skjálfanda-
fljóts er nálega einskorðað við,
en hér er meira í veði en fram-
tíð þessa fólks. Þótt Jökulsá á
Fjöllum sé frá nátturunnar
hendi einhver öruggasta varnar-
lína á landinu og hafi stöðvað
útbreiðslu mæðiveikinnar hing-
að til,þá þorir enginn að treysta
dví, að svo verði um alla íram-
tíð. Og berist sýkin austur yfir
Jökulsá, þá er allt Austurland
í veði. Það er þó bezt fallið til
sauðfjárræktar allra fjórðunga
landsins, en jafnframt mest
einskorðað við þá atvinnugrein.
Eins og áður er að vikið, þykir
mörgum hér einna ófýsilegast
af því, sem um er að velja, að
fá fé til fjárskipta af Vestfjörð-
um. í fyrsta lagi af því, að Vest-
firðir eru einangraðir aðeins
með girðingum, en reynsla sú,
sem fengin er af slíkri einangr-
un, er ekki ávallt góð (Snæ-
fellsnes, Heggstaðanes o. fl.). í
öðru lagi eru flutningar á fé
þaðan austur í Þingeyjarsýslu
dýrir og harla torveldir og að
líkindum óframkvæmanlegir
vegna skipaskorts, nema þá í
smáum stíl. Loks er það álit
ýmsra manna og styðst það við
reynslu, að fé, sem flutt er
milli héraða, þar sem staðhætt-
ir eru ólíkir, farnast ekki vel,
nema flutt sé frá rýrari land-
kostum til betri, eða af svæði
hirðingjafyrirkomulags til bú-
ræktar. Bezt af öllu mun þó véra
að flytja fé milli staða með sem
líkust skilyrði.
Möguleikar eru til þess, að fá
fé handa Þingeyingum af tveim
ósýktum svæðum öðrum en
Vestfjörðum, bæði austan Jök-
ulsár á Fjöllum og einnig af
Suðausturlandi. Fé úr Skafta-
fellssýslum er • hægt að reka
norður yfir Sprengisand, að vísu
varla lömb, heldur rúmlega árs-
gamalt fé, sem rekið yrði norð-
ur í júlí eða ágúst. Leiðin yfir
Sprengisand er að vísu löng,
en er talin greiðfær og hagar
nægir. Fé var rekið þessa leið
fyrir 25 árum og gekk rekstur-
inn ágætlega. í hópnum voru
bæði lömb og fullorðið fé, ær og
hrútar. Reyndist sjö daga rekst-
ur milli byggða. Þetta var í byrj-
un september. Líklegt er, að slík-
ur rekstur yrði mun ódýrari en
fjárflutningar á skipum frá
Vestfjörðum. Skaftafellssýslur
eru vafalaust öruggasta svæði
landsins fyrir mæðiveiki. Hugs-
anlegt væri, að ársgamalt fé
kynni að leita í átt til uppeldis-
stöðva sinna. Við því mætti sjá
með því að setja það í þá
hreppa, sem hafa afgirt heiða-
lönd.
Ef fé til umræddra fjárskipta
væri fengið austan Jökulsár á
Fjöllum, yrði framkvæmd fjár-
skiptanna leikur einn miðað við
aðra möguleika. Þaðan fengist
fé líkt að kyngæðum því fé, sem
fargað yrði, og við nálega sömu
skilyrði alið. Ótti við mæðiveiki
á þessu svæði virðist orðinn á-
stæðulaus, a. m. k. má telja fé
þaðan álitlegra, hvað þetta
snertir, en af Vestfjörðum.
Það er kunnugt, að forráða-
menn sauðfjárveikivarnanna
hafa af ótta við garnaveiki verið
mótfallnir því, að fé yrði fengið
til fjárskiptanna austan yfir
Jökulsá á Fjöllum. Það er þó
löngu ljóst orðið, að garnaveiki
sú, er þeir fyrir nokkrum árum
töldu útbreidda um alla Norður-
Þingeyjarsýslu austan Jökulsár
og víðar, var ímyndun ein;
sömuleiðis, að kvilli sá, sem gert
hefir vart við sig í fáum bæj-
um í Vopnafirði, í Breiðdal og
grennd, er fráleitt hvað skað-
semi snertir líkur garnaveiki,
eftir því sem dr. Halldór Páls-
son lýsir henni,1) enda útbreið-
ist kvilli þessi lítið eða ekkert
í Vopnafirði, þrátt fyrir það þótt
ekkert hafi verið gert tiLþess í
seinni tíð að hindra útbreiðslu
hans. En jafnvel þótt gengið
væri út frá því, að þarna væri
raunveruleg garnaveiki, þá virð-
ist nýfengin reynsla fyrir því, að
sú sýki getur borizt á annan
hátt en með samgöngum fjár.
Það er fullyrt, að garnaveiki
hafi borizt austur yfir Þjórsá
með mönnum, en ekki fé. Gegn
slíkri sýki eru engar varnarlín-
ur einhlítar. Loks má geta þess
að garnaveikin, sem upp kom í
Hjaltadal fyrir nokrum árum,
hefir þrátt fyrir síendurtekna
niðurskurði, breiðzt út jafnt og
bétt. Síðast í haust kemur hún
fram í Svarfaðardal. Þaðan get-
ur hún borist hindrunarlaust um
Eyjafjörð og Þingeyjarsýslu
austur að Skjálfandafljóti og
einnig inn á hið fyrirhugaða
fjárskiptasvæði, ef varnir við
fljótið verða ekki bættar frá
því, sem nú eru. Að öllu þessu
athuguðu liggur nærri að líta
á andstöðu forráðamanna gegn
fjárflutningi vestur yfir Jökulsá
frá stöðvum fjarlægum Vopna-
firði sem firru eina. Miðað við
mæðiveikina er hinn staðbundni
fjárkvilli í Vopnafirði það lítil-
fjörlegur, að ekki virðist ná
nokkurri átt að láta hann loka
auðveldustu leiðinni til útrým-
ingar sýkinni. Sú tíð er skammt
undan, að garnaveiki herji fjár-
skiptasvæðið að vestan, finnist
ekki lækning við henni eða a.
m. k. ráð til að fýlgjast með út-
breiðslu hennar.
Forráðamenn sauðfjárveiki-
varnanna sýnast tilneyddir að
breyta skoðunum sínum á
heilsufari og sýkingu fjár aust-
an Jökulsár. Reynslan hefir
gengið á móti skoðunum þeirra
á þeim efnum. Sauðfjársjúk-
dómanefnd verður að leyfa, að
fé sé tekið austan Jökulsár til
fjárskiptanna. Geri hún það
ekki, stendur hún í vegi fyrir
viðreisn sauðfjárræktarinnar í
einu bezta fjárræktarhéraði
landsins. Henni er ætlað allt
annað hlutverk. Nefndin hefir
slæma aðstöðu í þessu efni,
?akir fjarlægðar og ókunnug-
leika, en það er þó engin afsök-
un, ef hún' lætur sem vind um
syru þjóta vilja og skoðanir hér-
aðsbúa. Betur færi á því, að
hún leiddi þau öfl, er til við-
reisnar stefna, heldur en vera
hemil á þeim.
Vera má, að sauðfjársjúk-
dómanefnd líti svo á, að alda
sú, sem risin er hér nyrðra,
muni brátt lækka af sjálfu sér,
að bændur hér nyrðra sætti sig
við „ræktun“ mæðiveikinnar,
eins og útlit er fyrir, að gerzt
hafi sunnan lands og vestan.
Svo mun þó ekki fara. Með
hverju misseri sem líður fjölgar
beim mönnum, er sjá, að „rækt-
unin“ stefnir til héraðsauðnar,
bví að hér skortir skilyrði til
annars konar ' atvinnurekstrar
en sauðfjárræktar, eins og allir
skilja, sem til þ'ekkja. Það mun
ekki heldur takast að fá bænd-
ur hér til að sættast á sambúð
við mæðiveikina á sama hátt og
bændur fyrir sunnan og vestan.
Meðan nágrannarnir austan
Tökulsár búa við heilbrigt fé,
hafa bændur hér það fyrir aug-
unum í næstu sveit, sem bænd-
ur á mæðiveikisvæðinu eru hætt
ir að reikna með sem veruleika:
heilbrigðan, íslenzkan fjárstofn.
Skipti á heilbrigða fénu og hinu
sjúka'eru sýnilega allt of auð-
veld til þess að vaxa mönnum
í augum.
Ég hefi áður skrifað um það,
hvernig fjávskiptasvæðið ætti
að einangra að vestan. Það
verður bezt gert með girð-
ingu með Skjálfandafljóti að
vestan og fjárlausu svæði
vestan fljótsins. Efni til þeirrar
girðingar er nægilegt fyrir
hendi í nýlega lögðum en aló-
börfum fjárpestargirðingum i
Þingéyjarsýslu. Segja má, að
uógur tími sé til þess að ræða
um framhald fjárskipta vestm’
á bóginn. Þau munu koma af
(Framh. á 3. siðu)
1) í yfirlitsgrein, um fjár-
pestirnar, er ég birti í Tímanum
vorið 1942, taldi ég garnaveikina
skæðasta „að sögn“ og aðal-
heimkynni hennar á Austur-
landi. Þennan fróðleik sótti ég
þá til dr. H. P. og frajnkvæmda-
stj óra sauðfj árveikivarnanna.