Tíminn - 05.02.1944, Síða 1
(
RITSTJÓRI: S
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON. i
ÚTGEPANDI: )
PRAMSÓKNARPLOKKURINN. S
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f. i
Símar 3948 og 3720. )
IRITST JÓR ASKRIPSTOFUR:
EDDUHUSI, Llndargötu 9A.
Símar 2353 og 4370.
IAFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKEIT~TOFA:
EDDUHUSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323.
28.
árg.
Reykjavík, laugardaginn 5. febr. 1944
13. blað
Erlent yfirlit:
Innrásin á Mars-
halleyjar
Fyrir fám öögum var tilkynnt,
að Bandaríkjamenn hefðu gert
innrás á Marshalleyjar. Innrás
þessi er m. a. að því leyti sögu-
legur atburður, að þetta er í
fyrsta sinn, er Bandamenn gera
tilraun til að leggja undir sig
land, sem laut yfirráðum Jap-
ana fyrir styrjöldina. Má bezt
af því ráða, að það eru Banda-
menn, sem nú eru komnir í sókn,
en Japanir í varnaraðstöðu.
Marshallseyjar eru hér um bil
miðja vegar milli Hawaiieyja og
norðausturstrandar Ástralíu.
Frá Honolulu til næstu Mar-
shallseyjanna eru um 2780 km.
Eyjarnar eru um 32 talsins og
auk þess um 300 kóralrif. Þær
eru dreifðar yfir stórt svæði, en
skiptast þó aðallega í tvo eyja-
klasa (Ratock og Ralik). Allar
eyjarnar eru kóralmyndaðar og
eru hvergi hærri en 10 m. yfir
sjávarmál. Þar eru víða góðir
lendingarstaðir fyrir flota-
flug'vélar og sumstaðar allgóð
lægi fyrir herskip. Vegna kóral-
rifjanna er þó leiðin vandrötuð
inn á þessi skipalægi. íbúarnir
voru taldir um 9 þús., þegar
Japanir fengu eyjarnar, aðal-
lega frumbyggjar. Síðan mun
frumbyggjunum hafa fækkað,
en allmargt Japana hefir verið
flutt þangað. Ummál þeirra
eyja, sem taldar eru byggilegar,
er um 415 ferkm. Margskonar
aldin vaxa á eyjunum, flest þó
aðflutt í seinni tíð. Annar bú-
peningur en svín og hænsni
þekkist þar ekki.
Eyjarnar fundust af enskum
sjófarendum seint á 18. öld, en
þar sem þær voru afskekktar,
var þeim lítill gaumur gefinn
lengi vel. Árið 1885 lýstu Þjóð-
verjar eign sinni á þeim, en
Japanir hertóku þær strax í
upphafi styrjaldarinnar 1914 og
fengu yfirráð sín þar viður-
kennd i Versalasamningunum.
Síðan hafa þeir reynt að halda
sem mestri leynd yfir eyjunum,
útlendingar hafa ekki fengið að
koma þangað og þeirra hefir lítt
verið getið í japönskum blöðum.
Þykir víst, að Japanir hafi kom-
ið sér þar upp fullkomnunj
bækistöðvum fyrir flugher og
flota, m. a. skipakvíum og við-
gerðarstöðvum. Fullvíst þykir,
•að japanski flotinn, sem gerði
hina heimskunnu, en illræmdu
árás á Pearl Harbour 7. des.
1941, hafi haft bækistöðvar sín-
ar á Marshalleyjunum.
Bandaríkjamenn hafa oft gert
miklar loftárásir á stöðvar Jap-
ana á Marshalleyjunum og
unnið Japönum þar mikið tjón.
Eftir að Bandaríkjamenn her-
tóku Gilberteyjar í vetur, var
því spáð, að þeir myndu fljót-
lega ráðast á Marshalleyjar og
er það nú fram komið.
Innrás Bandaríkjamanna á
Gilberteyjar var þeim dýrkeypt
að sögn, enda eru slíkar hern-
(Framh. á 4. siðu)
Seimistu Iréttir
Rússar telja sig hafa unnið
mikinn sigur í Dnjeprbugðunni,
þar sem þeir hafa innikróað
100—150 þús. manna þýzkan
her. — í Póllandi hafa þeir tek-
ið borgirnar Rovno og Lutsk. —
Á Leningradvígstöðvunum held-
ur sókn þeirra áfram. Orustur
eru hafnar um Narva.
Wilhelmshaven varð í fyrri-
nótt fyrir mikilli loftárás ame-
rískra flugvéla.
lÚrslitaorustan um Cassino er
hafin. Er hún mjög hörð, því að
Þjóðverjar hafa búizt vel fyrir.
Á Anziosvæðinu hafa orustur
harðnað.
Breytingarn-!
ar á Þormóðí
Mcrkileg frásögn á
Flskibinginu.
Á Fiskiþinginu, sem ný-
lega er komið saman hér í
bænum, hafa öryggismálin
verið tekin til umræðu og
sérstakri nefnd falið að
fjalla um þau. Framsögu-
maður málsins var Þorvarð-
ur Björnsson hafnsögumað-
ur. Var ræða hans hin at-
hyglisverðasta.
í ræðu sinni minntist hann
m. a. á gömul skip, sem væru
keypt hingað og hér gerðar á
þeim ýmsar varhugaverðar
breytingar. Fer hér á eftir sá
kafli ræðu hans:
„Flest okkar skip eru keypt
gömul frá útlöndum. En hefir
þá um leið og kaupin eru gerð,
verið nægilega athugað hvort
þau uppfylli þær kröfur, sem
okkar aðstæður heimta? Eru
þau byggð til að mæta sömu
skilyrðum um veðurfar og sjó-
sókn sem er hjá okkur, með að
sækja á fjarlæg mið, siglingar
landa á milli um vetur, eftir að
búið er að breyta sumum þeirra
og setja í þau kraftmeiri vélar,
sem reyna óhjákvæmilega meira
á styrkleika skipsins?
Er nokkur ástæða til að efa
að þetta sé ekki allt í bezta lagi,
þar sem við höfum lagaákvæði
um þetta, og þau náttúrlega
framkvæmd undir hinu stranga
eftirliti skipaskoðunarinnar?
Það kemst náttúrlega ekkert
skip á flot ‘ né fær leyfi til að
sigla nema að allar þessar
ströngu kröfur um styrkleika,
viðhald og eftirlit séu uppfyllt-
ar.
Við skulum athuga eitt dæmi:
Gufuskip er keypt frá útlönd-
um, það er byggt úr tré og þá
orðið nær 20 ára gamalt. Það er
byggt til svónefndra rekneta-
veiða. Stutt siglingaleið út á
miðin, farið út að kvöldi, komið
inn að morgni. Með þetta fyrir
augum er skipið byggt og styrk-
leiki byrðings, banda og ann-
arra efniviða skipsins miðast við
þessar ferðir. Yfirbygging yfir
vélarúmi lág og fyrirferðarlítil,
sömuleiðis stýrishús.
Þegar svo skipið kemur hing-
ar er breytt til. Það er ekki látið
stunda sömu siglingar á tak-
mjörkuðu svæði. Nei. Það er gert
að úthafsskipi. Látið si'gla á
milli landa um hávetur, með
fullfermi af ísfiski, en óbreytt
til að byrja með, og var það út
af fyrir sig bót í máli. Nú
kemur í ljós að þetta skip getur
ekki siglt með fisk við þeSsi
skilyrði. Farmurinn of lítill til
að ferðin borgi sig, og meðal
annars er skipið of lengi í ferð-
inni, fer of hægt. En til er ráð
(Framh. á 4. síðu)
Samþykkt lögreglu-
þjóna í lýðveldís-
máiinu
Á aðalfundi lögreglufélags
Reykjavíkur var eftirfarandi
tillaga samþykkt einróma í lýð-
veldismálinu:
„Aðalfundur í lögreglufélagi
Reykjavíkur, haldinn sunnudag-
inn 30. janúar 1944, telur sig
eindregið fylgjandi því, að lýð-
veldi verði stofnað á íslandi
eigi síðar en 17. júní n. k. Tel-
ur fundurinn, að lýðveldi sé hið
fullkomnasta stjórnarfyrir-
komulag og í fyllsta samræmi
við eðli og uppruna íslenzku
þjóðarinnar“.
Ein al stórbyééiné-
umReykjavíkur
#
brennur til ösku
Einn snaður fersl í eldinum
Tfóníð al eldsvoðaoum skipiir milljónum króna
Eitt af stórhýsum Reykjavíkur, Hótel ísland, brann til
kaldra kola aðfaranótt fimmtudags. Alls munu hafa verið
48 menn I húsinu, er eldurinn brauzt út, flestir þeirra í
fastasvefni, og fórst einn þeirra, ungur maður úr Hvera-
gerði, Sveinn Steindórsson að nafni. Er þetta stærsti og
einn voveiflegasti bruni, sem hér hefir orðið síðan árið
1915, að kviknaði í Hótel Reykjavík og fjölmörg hús í Mið-
bænum brunnu.
Tjónið af brunanum er stórkostlegt — nemur miljónum
króna. Var þó mildi mikil, að ekki hlauzt miklu ægilegra
tjón af eldinum.
in við herbergi Sveins, og mun
annar þeirra, er þar bjuggu,
hafa komizt nauðulega út.
Sveinn var ungur dugnaðar-
Mikll vcrðmæíi
brcnna.
í byggingum þéim, sem
brunnu voru til húsa, auk Hó-,ma®ur» settaður austan úr Vest-
tels íslands, Vöruhúsið og ur-Skaptafellssýslu. Hann var
saumastofa og verzlunarbúð kvæntur Ástrúnu Jónsdóttur,
Gefjunar. Varð engu bjargað úr Sigfússonar frá Sauðárkróki.
eldinum, hvorki vörum né pen- Voru þau barnlaus, en aldraða
! móður á hann á lífi í Hvera-
gerði.
mgum.
Fólk hjargast nauðu-
lega.
Flestir, sem bjuggu í gistihús-
inu, sluppu snauðir úr eldinum,
sumir jafnvel á nærklæðum
eiiium. Allmargir náðu eigi að
komast út úr herbergjum sín-
um í tæka tíð, því að gangarnir,
sem voru mjóir, fylltust þegar
reyk og eldi. Stukku fjórir
þeirra út um glugga á stökk-
hlífar, sem slökkviliðið kom
með. Meiddist einn þeirra,
norskur skipstjóri, talsvert á
fallinu og var fluttur í Lands-
spítalann. Lögregluþjónn, sem
varð fyrir manni, er stökk út
af þriðju hæð, meiddist einnig
nokkuð. Einn maður, Guðmund-
ur Þorbjarnarson, bóndi að
Stóra-Hofi á Rangárvöllum, er
bjó á þakhæð hússins, forðaði
sér upp á þakið og renndi sér
niður í björgunarkaðli. Var kað-
allinn helzt til stuttur, og lét
hann sig falla til jarðar um þrjá
metra. Guðmundur er kominn
yfir áttrætt, og þykir hann hafa
sýnt mikinn fræknleik, svo aldr-
aður maður.
Maðnr brennnr inni.
Sveinn Steindórsson frá
Hveragerði, er fórst í eldinum,
bjó á annarri hæð. Vita menn
ekkert til hans, og þykja mestar
líkur til þess, að hann hafi
aldrei komizt úr rúminu. Gestir
voru.í herbergjum beggja meg-
j Starfsstiilka verfSnr
jeldsins vör.
i Eldurinn kom upp í eða við
litið geymsluherbergf* á efstu
hæð hússins, og er ókunnugt
um upptök'hans að öðru leyti.
Varð ein starfsstúlka gistihúss-
ins, Rósa Sigfúsdóttir, hans
fyrst vör. Hafði hún fyrir
nokkru lagzt til svefns í her-
bergi sínu á efstu hæð húss-
: ins, en vaknaði skyndilega og
heyrði snarkið í eldinum. Rauk
| hún þegar til og vakti alla, sem
á þeirri hæð bjuggu, en önnur
1 stúlka, Esther Rósenberg,
hringdi á slökkviliðið. Var þá
klukkan 29 mínútur gengin í
þrjú. Aðrir gerðu viðvart um
eldsvoðann, annars staðar í
húsinu, eftir því sem til vannst.
Tveir menn, Helgi Rósenberg
þjónn og Tómás Hallgrímsson
frá Grímsstöðum á Mýrum, er
var þarna gestkomandi, þustu
upp með tvö handslökkvitæki
og reyndu að ráða niðurlögum
eldsins, en það heppnaðist eigi.
Frábær dugnaður
slökkvisveitauua.
Slökkvisveitir komu skjótt á
vettvang,' bæði íslenzkar og
amerískar. Kom sú íslenzka of-
urlítið fyrr á vettvang, enda
átti hún skemmra að fara. Segir
Pétur Ingimundarson slökkvi-
(Framh. á 4. síðu)
Nordahl Grieg
failínn
Það var opinberlega tilkynnt
í London í gær, að norska skáld-
ið Nordahl Grieg hafi farizt að-
faranótt 3. des. síðastliðinn.
Hann hafði- farið sem frétta-
maður með einni sprengjuflug-
vél Bandamanna, er tók þátt í
loftárás á Berlín þessa nótt, en
kom ekki aftur úr þeim leið-
angri.
Nordahl Grieg var 41 árs að
aldri. Hann gerðist ungur skáld
og rithöfundur og vakti mikla
athygli, því að hann var róttæk-
ur í skoðun og fór lítt troðnar
brautir. Þótt hann ætti til efn-
aðra að telja, var hann alla tíð
mikill alþýðusinni og átti það
aukinn þátt í þeim* styr, er
stundum reis um verk hans.
Honum var í blóð borin mikil
ferðalöngun og ævintýraþrá og
fór liann víða um lönd og aflaði
sér þannig hinnar víðtækustu
þekkingar.
Þegar Þjóðverjar réðust á
Noreg, gekk hann strax í sveit
þmrra, er hárðasta mótstöðu
verttu. Hann tók þátt í orust-
um í Noregi og fylgdist síðan
með þeim hluta hersins, er úr
landi komst. Eftir þessa örlaga
ríku atburði, var hann ekki
lengur byltingar- og alþýðu-
skáldið fyrst og fremst, heldur
stríðsskáld norsku þjóðarinnar,
er lofsöng baráttu hennar,
og hvatti hana til hreysti og af
reksverka. Hann fylgdist með
baráttu hinna frjálsu Norð-
manna víða um heim og var
oftast þar, sem hættan var
mest, til þess að geta sem gerzt
lýst baráttu landa sinna og örv
að þá til dáða. Þessi ómetan
legi þáttur hans í frelsisbar
áttu norsku þjóðarinnar mun
gera nafn hans ódauðlegt í sögu
hennar.
Nordahl Grieg hefir nokkr
um sinnum komið hingað til
lands. Kona hans, Gerd Grieg,
er íslenzkum leiklistarunnend-
um að góðu kunn.
Fiskipfngið
Fiskiþingið kom saman til
fundar hér í bænum síðastlið
inn laugardag og mun standa
nokkurn tíma enn. Aðalmál
þess er framtíðarskipulag
Fiskifélagsins, en auk þess mun
það ræða ýms málefni sjávar-
útvégsins.
Fulltrúar á Fiskiþingi eru:
Fyrir Suðurland: Gísli Sig
hvatsson, Garði, Stefán Frank
lin, Keflavík.
Fyrir Vesturland: Arngrímur
Fr. Bjarnason, ísafirði, Einar
Guðfinnsson, Bolungavík.
Fyrir Norðurland: Magnús
Gamalíelsson, Ólafsfirði, Helgi
Pálsson Akureyri.
Fyrir Austurland: Árni Vil-
hjálmsson, Seyðisfirði og Þórð-
ur Einarsson.
A víðavangi *
SAMEINING BÆNDA.
Það málefni, sem Bóndinn
lætur í veðri vaka, að aðstand-
endur hans beri einkum fyrir
brjósti, er sameining allra
bænda í ein samtök, sem síðan
eigi samvinnu við atvinnurek-
endur í kaupstöðum.
Þetta er vissulega mikilsvert
mál, en það er ekki nóg að
heimta, að menn sameinist,
heldur skiptir mestu að finna
Dann grundvöll, semf menn eigi
að sameinast á.
Það er vissulega gott verk-
efni, að vilja vinna að sam-
einingu bændanna, ef það er
af heilindum gert. En það er
ekki nóg að tala um, að bænd-
ur eigi að sameinast. Aðalmáli
skiptir, um hvað bændur eiga að
sameinast.
Reynslan hefir sýnt, að það
er aðeins ein stefna, sem hægt
er að samfylkja bændum um,
óað er miðflokks- og samvinnu-
stefnan. Hún samrímist bezt
stéttaraðstöðu og hugsunar-
hætti bænda. Þrátt fyrir hinar
hörðustu árásir og hvers kyns á-
róður og illmælgi, hafa alltaf
fleiri og fleiri bændur skipað
sér um merki þessarar stefnu.
Framsóknarflokknum fylgdu
a. m. k. % hlutar bænda-
stéttarinnar í seinustu kosning-
um og síðan hefir fylgi flokksins
meðal bænda tvímælalaust
vaxið. Er þetta óræk sönnun
þess, að stefna flokksins sé öll-
um öðrum liklegri til þess að
safna bændum í eina fylkingu.
Þrátt fyrir það eru ýmsir, sem
iafnan hafa reynt og reyna enn
að halda því fram, að þessi
stefna geti ekki sameinað bænd-
urna. Þeir hrópa: Bændurna
barf að sameina, en hins vegar
verður þeim svarafátt, þegar
beir eru spurðir um álitlegri
leið til að sameina þá.
Menn muna eftir Bænda-
flokknum. Hann átti að sameina
bændur. En á hvaða grundvelli?
Hann hafði nóg slagorð um sam-
einingu, en hann vantaði stefn-
una. Og án stefnu, þótt menn
nefni hana hugsjónarugl eða
öðrum uppnefnum, getur eng-
inn raunhæf sameining átt sér
stað, hvorki stétta eða þjóða.
Bóndinn virðist ætla að fylgja
í slóð „Framsóknar" á sínum
tíma. Hann heimtar samein-
ingu, en bendir ekki á raun-
hæfa leið.
NÝI BÓNDINN.
Á síðastl. hausti hófu nokkur
samvinnufélög bænda útgáfu á
blaði, sem nefndist . Bóndinn.
Tilgangur blaðsins var að svara
ýmsum ■ óhróðri dagblaðanna
um bændur, félagsskap þeirra
og framleiðslu. Var ætlunin, að
blaðið yrði borið í öll hús í bæn-
um og svörin við óhróðri dag-
blaðanna kæmust þannig fyrir
augu sem allra flestra bæjar-
manna.
Þessi tilraun stefndi í fyrstu
í rétta átt og er ekki ósennilegt,
að hún hafi gert nokkurt gagn
til að leiðrétta ýmsan misskiln-
ing bæjarmanna. En innan
skamms tíma tók að bera á því,
að 2—3 af aðstandendum blaðs-
ins höfðu ætlað því annan til-
gang og létu það byrja að troða
illsakir við ýmsa þá menn, sem
bezt héldu uppi vörnum fyrir
bændur,- bæði á Alþingi og ann-
arsstaðar. Sáu þá félögin, sem
að útgáfu blaðsins stóðu, að
þeim eða bændum myndi eng-.
inn hagur að slíkri útgáfu og
ákváðu því að hætta að standa
að útgáfu þessari.
Leið svo nokkur tími, að blað-
(Framh. á 4. síðu)
Fyrir Reykjavík: Benedikt
Sveinsson bókavörður, Óskar
Halldórsson útgerðarmaður,
Þorsteinn Þorsteinsson fyrrv.
skipstjóri og Þorvarður Björns-
|son hafnsögumaður.