Tíminn - 05.02.1944, Side 3
13. blað
TÍMINN, lawgardagiim 5. febr. 1944
51
Sjóleið og landleið f,a *W»“
Þú manst, að liann
Hvalfjörður áleitinn er,
þótt ást okkar gœti’
liann ei slitið
Þorst. Erl.
Haraldur Böðvarsson skrifar
alllangt mál í Morgunblaðið til
þess að dásama Hvalfjarðarleið-
ina og virðist mestur hluti grein-
arinnar ritaður til að andmæla
greinarstúf, er ég reit í Tímann.
Ég ætla ekki í ritdeilur um þetta
mál og því síður að ég ætli að
fara að titla H. B. með nokkrum
dönskum titlum. Persónulega
skiptir mig engu, hvar fólk fer
vestur eða norður. Allra leiðir
liggja um á Hreðavatni!
En ég er þeirrar skoðunar, að
ekki sé heppilegt, að nú bráð-
lega leggist allar ferðir niður
sjóleiðina. Hefi ég þá sér-
staklega í huga hérað okkar H.
B. og líka Reykvíkinga og lang-
ferðamenn, a. m. k. á ýmsum
tímum árs. Hefi ég rökstutt
þetta nokkuð áður og skal það
ekki endurtekið hér. Séð frá
hagsmunum þjóðarheildarinnar
hefir Hvalfjarðarleiðin verið
fram að þessu hálfgerð ráðleysa.
Hvað heldur H. B. að 50—100
bifreiðar, sem fara með fólk og
vörur fyrir Hvalfjörð frá Akra-
nesi eða Borgarnesi, eyði miklu
meira erlendu verðmæti í ferð-
inni, heldur en skip, sem fer
eina ferð með flutning úr þess-
um bifreiðum? Og auðvitað
verður hið dýra vegaviðhald
eftir því meira, sem umferð á
veginum er meiri. Vegurinn
samt oft ófær o. s. frv.
Það skal viðurkennt, að ég
talaði í rúmum tölum um ferða-
flýtinn, enda hafði aflagast
dálítið í prentun um hann. En
svipað má nú segja um hann
hjá H. B., þar sem hann talar
um að fara að jafnaði á 2 klst.
milli Akraness og Reykjavíkur
og 21/2 klst. frá Reykjavík að
Hvítá. En ég vona að H. B. sé
sammála mér um að engin sér-
stök bjartsýni sé það á þessari
tækninnar öld, þótt gert sé ráð
fyrir að skip fari á >/2 klst. eða
rúml. það milli Reykjavíkur og
Akraness. Og þar sem H. B. dá-
samar ferðir „Fagraness", sem
var talsvert á aðra klst. þessa
leið, þá ætti hann að getá orðið
mér sammála um að farandi
væri með góðu skipi, sem væri
aðeins rúml. hálftíma á leiðinni.
En að slíkum hraða tel ég að
beri að keppa, verði, sjóleiðin
farin að mun í framtíðinni.
Hlutföll á landleið og sjóleið
til Suðurnesja eru ekkert sam-
bærileg við hlutföll á landleið
og sjóleið milli Akraness og
Reykjavíkur. Það gerir hinn óra-
langi krókur inn fyrir Hvalfjörð,
en til Suðurnesja er h. u. b. bein
lína landleiðina. Sjóleiðin er
miklu lengri en landleiðin til
ýmsra staða þar. Væri hægt að
aka beint frá Engey til Akraness
myndi ég gjarnan vilja verða
samferða H. B. í bíl!
Þrátt fyrir skipaskort næst
nú oft í talsvert af mjólk úr
Borgarfirðinum, svo að J. Pá. og
aðrir slíkir fái svolítinn mjólk-
ursopa, þegar vegirnir eru lok-
aðir vegna fannkyngi, ekki síð-
ur í Hvalfirði en annarsstaðar.
Sé gott skip í förum, er þægi-
legt að hafa Borgarfjörð-
inn sem mjólkurforðabúr fyrir
höfuðstaðinn. J. Pá. og aðrir
slíkir segja reyndar að Borg-
firðingar eigi að annast sína
vöruflutninga sjálfir. Hann og
aðrir slíkir hafa nú hingað til
verið fegnir að njóta góðs af
framtaki og félagsskap Borg-
firðinga, heldur en staulast í
ófærð inn fyrir Hvalfjörð, og
enn þá kann það að eiga eftir
að endurtakast.
Lendingin á Akranesi á að
vera eitt atriðið, er mæli á móti
því að nokkurt skip sé í förum
yfir þetta tiltölulega mjóa sund,
sem skilur hina hraðvaxandi
bæi, Akranes og Reykjavík. Ég
hélt að væri mjög áríðandi að
lengja hafnargarðinn á Akra-
nesi og bæta þar höfnina á fleiri
hátt. Eftir því færi mjög aukin
umferð og skipakomur. Eitt
stærsta lífsskilyrðið í hverjum
sjávarbæ hlýtur að vera að hafa
höfn og hafnarmannvirki í sem
bezta lagi. — Nú dásamiar H. B.
bæ sinn fyrir „gott gistihús,
fyrsta flokks kvikmyndahús og
fegursta sjávarpláss landsins.“
En hann vill endilega koma sem
flestum fram hjá þessari dýrð!
Það er auðvitað fallegt í HvaÞ
firði líka. „Þú manst að hanri
Hvalfjörður áleitinn er,“ kvað
skáldið. En a. m. k. þegar aur-
bleytur og snjóskaflar hindra
Hvalfjarðarleiðina vil ég heldur
fara um Borgarnes eða Akra-
nes, jafnvel þótt hverfa ætti til
fortíðarinnar að fara með álíka
skipi og hinu harmaða „Fagra-
nesi“. Ég tala nú ekki um ef
kostur væri á að fara með skipi
framtíðarinnar, sem ég tel að
H. B. og aðrir góðir Akurnesing-
ar og Borgfirðingar, ásamt rík-
inu, ættu að eignast á þessa um-
ræddu sjóleið.
í grein minni í Tímanum
benti ég einmitt á að talsvert
vit væri — síðan útlendingarnir
löguðu veginn — að auka um-
ferð um Hvalfjarðarleiðina.
Mæla ýmsar ástæður með því,
en þó einkum sú, að margir
kjósa fremur að ferðast á landi
heldur en sjó, vegna sjóveiki
eða sjóhræðslu. Úr þeirra hópi
má vænta einhverra radda um
ágæti landleiðarinnar. Og þeir
finna sér ýmsan smásparðatín-
ing máli sínu til stuðnings eins
og t. d. að miklir örðugleikar
séu að komast til skips.og frá
skipi í Reykjavík. En sem auð-
vitað er ósköp álíka og að kom-
ast að og frá langferðabílastöð
í bænum. Þó að slíkir menn fari
landleiðina og margir aðrir, þá
eru hinir og margskonar far-
angur nóg til þess, að skip hafi
mikið að gera sjóleiðina.
En vilji Borgnesingar og Ak-
urnesingar endilega losna við
alla umferð frá sér, þá þeir um
það. V. G.
Hintr yngri rithöf-
undar Svía
(Framh. af 2. siðu)
einn allra bezti núlifandi
sænskra rithöfunda. — Nokkrar
smásögur hans hafa verið þýdd-
ar á íslenzku, þar á meðal tvær,
sem birzt hafa í tímaritinu
,,Dvöl.“
*
%
Harry Martinsson er lítið eitt
yngri en þeir, sem nú hefir ver
ið getið. Hann var alinn upp á
sveit við ill kjör. En hann fór
fljótt að reyna að bjarga sér
upp á eigin spýtur og fór í sigl
ingar. Var hann kyndari í nokk
ur ár á skipum, sem sigldu um
flest heimsins höf. Kom hann
meðal annars hingað til Reykja-
víkur og var hér veðurteptur í
hálfan mánuð um miðjan vet-
ur. Það er því ekki að furða þótt
hann fyndi hér fátt, sem hrifi
hugann. Enda telur hann að
það sé ánægjulegra að lesa um
„Sögueyjuna" heldur en að búa
á henni. Meðan hann var sjó
maður gaf hann út tvær ljá&a
bækur. En ung ljóðskáld eiga
víða erfitt uppdráttar. Bækurn
ar seldust lítið, og hann gekk
um og bauð þær sjálfur til sölu,
til þess að fá eitthvað til þess að
geta lifað. Sjómennskuna gat
hann ekki stundað áfram, þar
eð hann þoldi ekki kyndara-
starfið og varð brjóstveikur.
Hann skrifaði síðar tvær ferða-
bækur, „Kap farvál" og „Resor
utan mál“. Þessar bækur vöktu
athygli fyrir skemmtilega og lif-
andi frásögn og frumlegan og
kröftugan stíl. Margir telja
Martinsson _ mestan stílsnilling
Svía síðan Ágúst Strindberg var
uppi. Hugkvæmni höfundarins
er mikil og lýsingar hinna hvers-
dagslegu atburða verða æfin
týralega lifandi og innihalds
ríkar. Ekkert hefir, svo mér sé
kunnugt, verið þýtt eftir hann,
á íslenzku nema ein smásaga
og ferðalýsing hans frá Ind-
landi, sem kom í Samvinnunni
fyrir nokkrum árum.
Ivar Lo-Johansson er sonur
fátæks hjáleigubónda, sjálf
menntaður og lítt skólagenginn,
en nú einn afkastamesti rithöf
undur Svía. Hann hefir skrifað
hverja skáldsöguna af annarri
og fjalla flestar þeirra um fólk
af hans eigin stétt. Hann hefir
FRAMHALD
Nú rak hver viðurkenningin aðra. Allir vildu keppast um að
votta þessum óvenjulega manni virðingu og sæma hann. Har-
vardháskólinn útnefndi hann heiðursdoktor, og var það í fyrsta
skipti, sem háskóli í Nýja-Englandi heiðraði Svertingja á slíkan
hátt.
Tveim árum síðar kom forseti Bandaríkjanna, sem þá var
Vilhjálmur Mac Kinley, og frú hans, ásamt öllum ráðherrum
Bandaríkjanna, í heiðursheimsókn til Tuskegee. Var þeim fagn-
að þar af viðhöfn mikilli. Forsetinn flutti ræðu af svölum stærsta
skólahússins og ávarpaði síðar Booker Washington sérstaklega
í kirkju stofnunarinna k
*
Eins og ráða má af þessari frásögu áf ævi Bookers, var líf
hans lítt næðissamt. Það var þrotlaust starf. Það var því ekki að
ástæðulausu, að nokkrir vinir hans tóku árið 1899 að safna
handa honum fé til sumarleyfisferðar. Stungu þeir upp á því,
að hann tæki sér ferð á hendur til Norðurálfu. Hann þakkaði
gott boð hinna hugulsömu vina, en kvaðst ekki geta þegið það.
Skólinn mætti ekki við því, að hann væri svo lengi fjarvistum.
Það stóð fyrir dyrum ný fjársöfnun, og hann hafði ekki trú á,
að hún bæri verulegah árangur, nema sín nyti við. En vinir
hans vildu ekki láta slíkt standa í vegi þess, að hann fengi notað
leyfisins. Þeir tóku sig til og fengu því til leiðar komið, að skól-
anum yrði veitt allt það fé, er fyrirhugað hafði verið, að safnað
yrði með samskotum. Þá gat Booker ekki skorazt undan því að
þiggja boðið.
*
Hinn tíunda dag maímánaðar þetta vor steig hann svo á
skipsfjöl ásamt konu sinni.' Ferðinni var heitið til Antwerpen.
Þau hlutu hið ágætasta veður á Atlantshafi, og stigu glöð og
hress á land í Hollandi eftir sjóferðina.
Hið fyrsta, sem þar vakti athygli Bookers, var búnaðurinn:
fjöldi fallegra og þrautræktaðra nautgripa, sem hvarvetna var
á beit, og sánir akrar, hvert sem litið var. Þetta var honum að
skapi. Slíkt hafði hann kosið kynstofni sínum framar öllu öðru.
Hann var sannfærður um, að ekkert væri jafn þroskandi og
göfgandi og jarðyrkja og kvikfjárrækt.
*
Frá Hollandi lagði hann leið sína suður um Belgíu til Parísar.
Þar dvaldi hann um mánaðarskeið. Frakkar báru hann og konu
hans á höndum sér og kepptust um að votta þeim sem mesta
virðingu.
Frá Frakklandi héldu þau yfir Ermarsund og komu til Lund-
úna í júlímánuði. Og ekki voru viðtökurnar síðri þar en í París.
Þar gekk Booker fyrir Viktoríu drottningu, og kynntist hinum
fræga Afrikufara og landkönnuði Hinrik M. Stanley. Tókst með
þeim góð vinátta, enda voru báðir mannvinir miklir og meðal
ágætustu manna veraldarsögunnar.
Síðla sumars héldu svo Bookershjónin aftur vestur um haf,
auðug af björtum endurminningum um komu sína til Norður
álfu og dvölina þar. Áttu þau lengi síðan í bréfaskiptum við
ýmsa þá, sem þau kynntust í Englandi og Frakklandi, og sumir
þeirra komu meira að segja síðar til Tuskegee og kynntust af
sjálfs raun því mikla starfi, sem þar hafði verið leyst af höndum.
*
Booker hafði snemma tekið upp þann sið að efna til fjöl-
mennra Svertingja ráðstefna á ári hverju. Sátu þær löngum
800—1000 manns, og voru þar rædd baráttu- og framtíðarmál
Svertingjanna. Jafnframt voru þar fluttir fyrirlestrar til fræðslu
og hvatningar. Urðu samkomur þessar upphaf mikillar vakning-
ar, og má víða rekja áhrif þeirra.
Sumarið 1900 stofnaði Booker svo allsherjarsamband svartra
kaupsýslumanna og var fyrsta þing þess haldið í Boston. Var
það mjög fjölsótt af iðnrekendum og kaupsýslumönnum úr
hópi blökkumanna.
*
Skólastofnun Bookers hélt áfram að vaxa og dafna í skjóli
hins mikla brautryðjanda. Þegar kom fram yfir aldamót, fóru
einnig aþ sækja hann Svertingjar úr öðrum löndum — Afríku,
Mið-Ameríku, Kúbu, Haiti, Portó Ríkó, Jamaíku og víðar. Rík
issjóður Haitis og Portó Ríkós lögðu meira að segja árlegan
styrk til skólans, gegn því að ungir Svertingjar frá þessum
löndum ættu þar vísa skólavist. Hróður skólans var floginn langt
út fyrir landsteinana, og í Bandaríkj unum sjálfum voru það hin
mestu meðmæli, sem nokkur Svertingi gat lagt á borðið, að hann
hefði stundað nám í Tuskegee. Verður það ekki tölum talað,
hvaða blessun Bandaríkjaþjóðin hefir hlotið af starfi Bookers,
og þaðan af síður, hverju hann áorkaði fyrir kynstofn sinn, er
hann var að stíga fyrsta sporið frá þrældómi og lægingu til frels
is og fremdar.
sannarlega ekki gert neina til-
raun til þess að flýja frá upp-
runa sínum og ætterni, þótt
komizt hafi til vegs og virðingar
fyrir skáldverk sín. Hann gerist
ákveðinn forsvarsmaður þeirrar
stéttar, sem hann er vaxinn upp
úr, hjáleigubændanna. Mesta og
og sennilega merkasta rit hans
er bók hans „Statare" (Hjá-
leigubændur), þar sem hann
lýsir striti, aðstöðu og lífskjör-
um hjáleigubændanna og fjöl-
skyldum þeirra. Hag þessa fólks,
sem alltaf vinnur baki brotnu,
ber lítið úr býtum, nýtur lítils
af lífinu og er litið niður á af
þeim, sem það er að vinna fyrir,
ber hann fyrir brjósti. Þessi lýs-
ing hans er sönn og lifandi, enda
hefir hann hlotið viðurkenningu
fyrir þetta ritverk sitt. — Ekk-
ert er, svo mér sé kunnugt, þýtt
eftir hann á íslenzku.
*
Það, sem er einkennandi fyr-
ir alla þessa ungu rithöfunda, er
að efni skáldverkanna er að
meira eða minna leyti úr ævi
þeirra sjálfra. Þeir tjá sínar til-
finningar og leyndustu hugsan-
ir. Ritverk þeirra eru sökum þess
sönn. Það eru ekki neinar
ímyndaðar hugsanir og athafn
ir, sem þeir láta söguhetjurnar
gera, heldur eru þetta raunhæf
ar lýsingar á eðli, hugarástandi
lífi og kjörum nútímafólks
færðar í listrænan búning.
Óhætt má segja, að skáld-
sagnalistin standi með miklum
blóma meðal Svía nú, enda er
þar geysilega mikið gefið út af
bókum, en ekki síður hér.
ORÐSEMDING
til kaupenda Tímans.
Ef kaupendur Tímans verða
fyrir vanskilum á blaðinu, eru
þeir vinsamlega beðnir að snúa
sér STRAX til
ÞÓRÐAR ÞORSTEINSSONAl
afgreiðslumanns,
i síma 2323, helzt kl. 10—12
hád. eða kl. 3—5 e. hád.
Vinnið ötullega fyrir
Timann.
Samband ísl. samvinnufélaga.
Viðskipti yðar við kaupfélagið efla hag þess og
yðar sjálfra.
O p A ^
Rœstiduft' —
er fyrir nokkru komið á
markaðinn og hefir þegar
hlotið hið mesta lofsorð, því
vel er til þess vandað á allan
hátt. Opal ræstiduft hefir
ala þá kosti, er ræstiduft
þarf að hafa, — það hreinsar
án þess að rispa, er mjög
drjúgt, og er nothæft á allar
tegundir búsáhalda og eld-
húsáhalda.
IVotið
O P A E rœstiduft
Esperantó sem
alpjóðamál
(Framli. af 2. síðu)
(Framh. af 2. síðu)
það útheimtir margra ára erf-
iði að tileinka sér þau til
hlítar. Tungumál hinna ýmsu
þjóða hafa flóknar beygingar-
reglur með fjölda undantekn-
inga, og nemendurnir verða að
sitja tímum saman kófsveittir
við að læra utanbókar beyging-
ar óreglulegra sagna og ann-
arra óreglulegra orða; þau hafa
oft mjög óreglulegan framburð
og úrelta stafsetningu; og þau
hafa viðamikinn og þunglama-
legan orðaforða með óþarflega
miklum orðstofnáfjölda, og er
því oft mjög erfitt fyrir útlend-
inga að læra orðaforða þeirra,
nema að mjög litlu leyti. Til
þess að sem flestir geti tileinkað
sér eitthvert mál, verður það
fyrst og fremst að vera auðlært.
Alþjóðlegt hjálparmál verður að
hafa einfaldar beygingarreglur,
auðveldan og reglulegan fram-
burð og stafsetningu og auð-
lærðan orðaforða með ekki mjög
miklum orðstofnafjölda (undir
flestum kringumstæðum nægir
eitt orð fyrir hvern hlut eða
hugtak). Mál, sem ekki upp-
fyllir það skilyrði að vera auð-
lært, verður aldrei lært af öll-
um mönnum og þjóðum og get-
ur því aldrei orðið alþjóðlegt
hjálparmál. Ein ástæðan fyrir
því, að ekkert þjóðlegt mál (þ.
e. mál, sem talað er sem móður-
mál í ákveðnu landi eða lönd-
um), er nothæft sem alþjóða-
mál, er sú, að þau eru undan-
tekningarlaust öll of erfið til
þess.
Önnur ástæða er sú, að þjóð-
irnar myndu aldrei geta komið
sér saman um, hvaða mál ætti
að útvelja fyrir alþjóðamál, ef
um það væri að ræða að velja
móðurmál ákveðinnar þjóðar
eða' þjóða, þar sem hver myndi
halda fram sínu eigin móður-
máli (a. m. k. allar stórþjóð-
irnar myndu gera það). Þá
vofði líka sú hætta yfir, að sú
þjóð, sem ætti það mál að móð-
urmáli, er útvalið væri fyrir al-
þjóðamál, myndi næstum því
gleypa í sig aðrar þjóðir í menn-
ingarlegum efnum, því að auð-
vitað myndi hún hafa forust-
una á sviði bókmennta og lista
fyrir öðrum þjóðum. Þá er hætt
við, að öfund vaknaði hjá öðr-
um þjóðum, og gæti þannig al-
þjóðamál, sem væri móðurmál
ákveðinnar þjóðar, beinlínis
vakið sundrung í stað samúðar
meðal þjóðanna. Alþjóðamál
verður því óhjákvæmilega að
vera hlutlaust, þ. e. það má ekki
vera séreign neinnar sérstakrar
þjóðar, heldur sameign allra
þjóða.
Þegar fyrir nokkrum öldum
var ýmsum orðið þetta ljóst. Þess
vegna hafa nokkrir einstakling-
ar gert tilraunir til að búa til
ný tungumál, sem uppfylltu
þessi skilyrði og gætu orðið al-
þjóðamál. Aðeins eitt af slík-
um tilbúnum málum hefir hlot-
ið verulega útbreiðslu; það er
Esperanto. Enda er það tví-
mælalaust langfullkomnast af
þeim. Það stendur nær því en
nokkurt annað mál, að geta
orðið almennt, álþjóðlegt hjálp-
armál. Það hefir nú gengið í
gegnum reynslueld 56 ára og
verið notað sem lifandi mál á
öllum sviðum talaðs og ritaðs
máls allan þann tíma.
Kostir Esperantos, sem mæla
með því, að það geti oröið al-
mennt, alþjóðlegt hjálparmál,
eru einkum fólgnir í eftirfar-
andi:
1) Það er hlutlaust.
2) Málfræði þess er einfald-
ari en málfræði nokkurs ann-
ars máls. Engar undantekning-
ar eru til frá málfræðireglun-
um.
3) Stafsetning Esperantos er
mjög auðveld. Hver stafur
táknar aðeins eitt hljóð, og öll
orð eru rituð eftir framburðin-
um.
4) Esperantó er skýrt í fram-
burði og hljómfagurt, áherzl-
an hvílir alltaf á sama stað (á
næstsíðustu samstöfu orðsins).
5) Orðaforði þess er mjög
auðlærður, einkum fyrir Vest-
ur-Evrópumenn. Hann er sam-
settur af alþekktum orðstofn-
um úr Evrópumálunum. Mynda
má á mjög einfaldan hátt næst-
um ótakmarkaðan fjölda orða
úr orðstofnunum — sem eru til-
tölulega fáir — með hjálp for-
skeyta og viðskeyta.
6) Esperanto tjáir hvaða hugs-
un sem er, eins og hinar blóm-
legu bókmenntir þess bera
gleggst vitni um.
Líklegt er, að hvers konar al-
þjóðlegar hreyfingar, sem stefna
að friði og bræðralagi meðal
þjóðanna (Esperantohreyfing-
unni hefir jafnan verið sam-
fara sterk friðarhreyfing), muni
mjög eflast að styrjöldinni lok-
inni, og mun þá áreiðanlega
myndast sterk hreyfing um inn-
leiðing alþjóðlegs hjálnarmáls,
enda munu augu manna al-
(Framh. á 4. síðu)