Tíminn - 12.02.1944, Síða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
FRAMSÓKN ARPLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720,
RITST JÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Símar 2353 og 437C.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKET-.7TOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323.
28. árg.
Reykjavík, laugardagiiui 12. febr.
1941
16. blað
Hextán byggðahverfi
með S15 ii.v| iiiii hýlum
Merkíleg álitsgjörð Búnaðarfélags íslands
Búnaðarfélag íslands hefir nýlega samið ítarlega
álitsgerð um myndun sextán byggðahverfa í sveitum
landsins. Álitsgerðin hefir verið send milliþinganefnd
Búnaðarþingsins í skipulagsmálum landbúnaðarins, og
milliþinganefndinni, er Alþingi kaus í fyrra til að gera
áætlun um verklegar framkæmdir eftir stríðið. Áður
hafði Alþingi falið Búnaðarfélaginu rannsókn á því, hvar
væru heppilegust skilyrði til ræktunar með tilliti til
aukins þéttbýlis og stofnunar byggðahverfa fyrir augum.
Þeir Steingrímur Steinþórsson og Pálmi Einarsson hafa
unnið að samningu álitsgerðar þessarar af hálfu Bún-
aðarfélagsins. Það liggur í augum uppi, að hún er
byggð á bráðabirgðaathugun, og þyrfti vitanlega að
framkvæma rækilega rannsókn (mælingar o. fl.) áður
en til framkvæmda kæmi. Samkæmt tillögu Framsókn-
armanna fól Alþingi Nýbýlastjórninni að annast ítar-
legri rannsókn þessara mála.
Erlent yfirlit:
Framtíð Ný-
íundnaíands
Framtíð Nýfundnalands hefir
oft verið á dagskrá seinustu
mánuðina. Styrjöldin hefir ekki
aðeins opnað augu manna fyrir
hinni miklu hernaðarlegu þýð-
ingu landsins síðan flugvélarn-
ar komu til sögunnar. Hún hef-
ir einnig aukið athygli manna
á því, að Nýfundnaland býr yf-
ir miklum ónotuðum atvinnu-
skilyrðum. Fiskveiðar geta stór-
um eflzt þar og landbúnaður
einnig. Ýms verðmæt efni hafa
og fundizt þar í jörðu, m. a.
kol, en ekki hefir verið hirt um
hagnýtingu þeirra til þessa.
Telja ýmsir, að Nýfundnaland
eigi mjög mikil námuauðæfi.
Nýfundnaland er fyrstá ný-
lenda Breta. Enskir sjófarend-
ur komu þangað fyrst 1497, en
formlega komst landið ekki
undir yfirráð Breta fyrr en í
byrjun 18. aldar. Á næstu ára-
tugum voru talsverðir fólks-
flutningar til landsins, aðallega
frá Skotlandi. Um miðja 19. öld
fengu íbúarnir þar talsverða
sjálfstjórn og eftir seinustu
heimsstyrjöld var Nýfundna-
land viðurkennt brezkt sam-
veldisland með sömu réttindum
og Ástralía, Nýja-Sjáland, Kan-
áda og Suður-Afríka.
Sjálfstæði Nýfundnalands átti
þó ekki að haldast lengi. Ný-
fundnalandsmenn höfðu tekið
verulegan þátt í heimsstyrjöld-:
inni og safnað þá skuldum, m.
a. vegna hernaðarþarfa. Fjár-
málastjórn þeirra var ekki
heldur sem viturlegust fyrstu
árin eftir styrjöldina. Það var
samt fjárhagskreppan, er hófst
um 1930, er reið baggamuninn.
Fiskveiðarnar eru aðalatvinnu-
vegur landsins og kom verðfall-
ið og markaðsleysið eigi síður
hart við Nýfundnalandsmenn
en íslendinga. Fór svo að lok-
um, að Nýfundnalandsmenn
báðu Breta ásjár, og gengust
aftur undir það að verða brezk
nýlenda. Þingi þeirra og stjórn
var vikið til hliðar og öll völd
lögð í hendur brezka landstjór-
ans, er nýtur ráðuneytis sex
manna ráðs, sem er að hálfu
leyti skipað af Bretum og að
hálfu leyti af Nýfundnalands-
mönnum. Samkomulag var um,
að Nýfundnaland skyldi aftur
öðlast full réttindi sem sam-
veldisland, þegar það gæti sjálft
annast fjárreiður sínar.
Nýfundnalandsmenn létu sér
(Framh. á 4. síðu.)
Seinustu iréttir
Rússar halda áfram sókninni
í Dnjeprbugðunni og nálgast
óðum Krivoi Rog og Kherson.
Á Leningradvígstöðvunum sækja
þeir einnig fram og stefna til
Luga úr mörgum áttum.
Stjórn Badoglios hefir nú tek-
ið við völdum í þeim héruðum
Ítalíu, sem Bandamenn hafa
tekið. Hingað til hefir sérstök
herstjórn, Amgot, annast
stjórnina.
Á landgöngusvæði. Banda-
manna fyrir sunnan Róm hafa
Þjóðverjar mikla gagnsókn í
undirbúnin'gi og er búizt við
stórkostlegum orustum þar. í
Cassino geisa harðar orustur,
án þess að til úrslita dragi.
Amerískar flugvélar gerðu
stórfellda loftárás á Brunswick
í fyrradag og kom til stórkost-
legra loftbardaga. í Brunswick
eru miklar flugvélaverksmiðjur.
Spánverjar hafa gert nýja til-
slökun við Bandamenn. Þeir
hafa afhent Badogliostjórninni
ítölsk skip, er lágu í spönskum
höfnum. Spánverjar voru búnir
að neita að afhenda þau.
Fískveíðaráðstefnan
í London
Áliugamál Ísleiidinga
þokast áleiðls
Frá utanríkismálaráðu-
neytinu hefir blaðinu bor-
izt svohljóðandi frétt:
Á síðastliðnu sumri barst rík-
isstjórninni boð brezku stjórn-
arinnar um að senda íslenzka
fulltrúa á ráðstefnu, er halda
skyldi í London þá um haustið,
til þess að undirbúa þar sam-
komulag þjóða á milli um eftir-
lit með fiskiveiðum í Norður-
Atlantshafi og Norður-íshafi,
svo og um vernd á ungfiski.
íslenzka ríkisstjórnin tók
þessu boði og valdi fulltrúa af
sinni hálfu til þess að sækja
ráðstefnuna, þá 'Stefán Jóh.
Stefánsson alþm. og hæstarétt-
armálaflutningsmann, er var
formaður 'sendinefndarinnar,
Árna Friðriksson fiskifræðing
og Loft Bjarnason útgerðar-
mann.
Ráðstefna þessi var haldin í
London 12,—22. okt. s. 1., að báð-
um dögum meðtöldum, og mætti
þar einnig sem skrifari íslenzku
sendinefndarinnar, Eiríkur
Benedikz, 2. sendiráðsritari við
sendiráð íslands í London.
Ráðstefnuna sóttu fulltrúar
15 ríkja, eða frá íslandi, Belgíu,
Kanada, Danmörku, Frakklandi,
Hollandi, írlandi, Nýfundna-
landi, Noregi, Póllandi, Portú-
gal, Spáni, Svíþjóð, Bretlandi
og Bandaríkjunum.
Aðalverkefni ráðstefnunnar
var að undirbúa nýjar og víð-
tækar reglur um eftirlit það,
er að framan greinir, og ráð-
stafanir í samræmi við það, er
framkvæmt væri af öllum þeim
þjóðum, er gerðust aðilar að
reglum þessum.
Á ráðstefnunni náðist sam-
komulag um frumvarp að ýtar-
legri reglugerð um þessi efni,
og mæltu allir fulltrúar með
því við ríkisstjórnir sínar, að
reglugerð þessi yrði endanlega
samþykkt í höfuðatriðum á
nýrri ráðstefnu, er gert er ráð
fyrir að halda að stríði loknu.
Þar og þá mun og frá því geng-
ið, á hvern hátt einstök ríki ger-
ast aðilar að reglum þessum.
Áður en íslenzka sendinefnd-
in sótti ráðstefnu þessa, fól rík-
isstjórnin henni, í samráði við
sjávarútvegsnefndir Alþingis,
sérstaklega að athuga á hvern
hátt unnt væri eða tiltækilegt
að koma á framfæri þeim ósk-
um, að íslenzk fiskiveiðaland-
helgislína yrði viðurkennd 4
sjómílur og að Faxaflói yrði að
verulegu leyti friðaður.
Á ráðstefnunni komu reglur
um lándhelgislínu til athugun-
ar, og í frumvarpi því, er þar
var lagt fyrir í upphafi, var gert
ráð fyrir þriggja mílna land-
(Framh. á 4. síðu)
LOFTÁRÁS á
Seyðisfijörð
Laust fyrir hádegi á fimmtu-
dag vörpuðu þrjár þýzkar flug-
vélar niffur sprengjum á Seyffis-
firði.
Allar sprengingarnar lentu í
sjó og varð ekkert tjón af þeim
á íslenzkum mönnum effa
mannvirkjum.
Hús hvarvetna í kaupstaffn-
um léku á reiffiskjálfi, er
sprengingar urffu, en vatnssúl-
ur stóffu hátt i loft upp, þar
sem sprengjurnar komu niffur.
Setuliffiff á Seyðisfirði hóf
skothríff á flugvélarnar, sem
sneru þegar til hafs, er þær
höfffu varpað niffur sprengjun-
um, og er taliff, að ein þeirra
hafi laskazt, svo að vanséff er,
hvort hún hafi komizt til bæki-
stöffva sinna.
Álitsgerð Búnaðarfélagsins er
fjórþætt:
í fyrsta lagi fjallar hún um
stofnun byggðahverfa. Eru
gerðar tillögur um stofnun 16
byggðahverfa víðsvegar um
landið.
í öðru lagi fjallar hún um
stóraukna ræktun við sex
kauptún landsins.
í þriðja lagi fjallar hún um
stofnun byggðahverfa á jarð-
hitasvæðum.
í fjórða lagi fjallar hún um
skiptingu ýmsra stærri ríkis-
jarða í tvö eða fleiri býli.
Af þessum fjórum þáttum,
hefir fyrsta þættinum verið
gerð langsamlega rækilegust
skil.
Á þeim svæðum, þar sem gert
er ráð fyrir hinum sextán
byggðarhverfum, eru nú 120
býli. Þeim er ætlað að haldast,
en gert er ráð fyrir að 315 ný
býli bætist við og yrðu þá alls
435 býli á þessum svæðum. Auk
þess er gert ráð fyrir, að í hverju
byggðahverfi geti orðið nokkur
smábýli fyrir þá, sem jafnframt
stunduðu aðra atvinnu en land-
búnað, t. d. bílstjórar og smiðir.
Gera mætti ráð fyrir því, að
ýms iðnaður rísi upp í þessum
hverfum.
Gert er ráð fyrir að stærstu
byggðahverfin verði í Holtum,
Leirár- og Melasveitum, Torfa-
lækjarhreppi, Reykjahverfi og
Ölfushreppi. Hin hverfin eru
fyrirhuguð í Skilamannahreppi,
Andakílshreppi, Álftaneshreppi,
Staðarsveit, Miðdalahreppi,
Saurbæ j arhreppi, Seiluhr eppi,
Ljósavatnshreppi, Valla- og
Eyðahreppum og Nesjahreppi.
Byggðahverfi geta vitanlega
risið víðar upp, þótt enn hafi
ekki verið gerð áætlun fyrir þau
víðar.
í álitsgerðinni er ekkert vikið
að tilhögun byggðahverfa, enda
henni ekki ætlað að fjalla um
það. En telja má víst, að ríkið
verði að eignast landið, þar sem
byggðahverfin verða og síðan
verði það að sjá um ræktunina
og koma býlunum svo á legg, að
búreksturinn verði ekki ofvax-
inn hinum fyrstu ábúendum.
Gera mætti ráð fyrir meiri sam-
vinnu bænda í byggðahverfun-
um en nú tíðkast almennt í
sveitum.
í álitsgerðinni er ítarleg áætl-
un um heildarræktunarkostnað
þeirra 435 býla, sem gert er ráð
fyrir að verði í áðurgreindum
byggðahverfum.
í álitsgerðinni er eins og áður
segir, gerðar tillögur um stór-
aukna ræktun við sex kauptún,
Akranes, Skagaströnd, Hofsós,
Húsavík, Þórshöfn og Höfn í
Hornafirði. Fólksfjöldi þessara
kauptúna er nú 4034 manns, en
gert er ráð fyrir, að hin aukna
ræktun geti fullnægt þörfum
10.500 manns, sem ekki er fjar-
stætt að ætla að geti búið þar,
ef önnur atvinnuskilyrði eru
aukin á hliðstæðan hátt.
Þá er, eins og áður segir, yfir-
lit í álitsgerðinni um nokkrar
opinberar jarðeignir víða um
land, þar sem gera má ráð fyr-
ir fjölgun býla, þótt stærri
byggðahverfi geti ekki risið þar
upp. En vitanlega verður að
halda áfram að fjölga býlum
með fleiri móti en byggða-
hverfum einum, þar sem heppi-
leg skilyrði eru fyrir hendi.
í álitsgerðinni er bent á það,
að árlega muni þurfa að reisa
90—100 nýbýli í sveitunum, ef
þær eiga að taka á móti þeirri
fólksaukningu, er þar verður.
Samkvæmt svipuðum útreikn-
Útsæðiskartöfilur
næsta vor
Vegna hins mikla uppskeru-
I brests á kartöflum síðasta
haust, mun verða mikil vöntun
á innlendu útsæði á komandi
vori víðasthvar á landinu, en
sérstaklega austan lands og
norðan.
Á Suðurlandi, að meðtöldu
Akranesi og Austur-Skafta-
fellssýslu, var hins vegar nokk-
ur uppskera, þótt víða væri með
lélegra eða lélegasta móti og
munu ýmsar sveitir þar hafa
útsæði fyrir sig, en aðrar eitt-
hvað fram yfir það, er þær gætu
miðlað öðrum. Er æskilegt og
nauðsynlegt fyrir alla, sem kar-
töflur ætla að rækta á kom-
andi sumri, að útvega sér inn-
lent útsæði eftir því sem unnt
er, en að öðrum kosti erlent.
Vitanlega þarf ekki að brýna
það fyrir garðræktarmönn-
um, að það er fyrir flesta hluti
heppilegra, og í rauninni sjálf-
sagt, að nota innlent útsæði,
þótt hið útlenda sé fáanlegt,
geti komið að góðum notum og
borið mikinn árangur, ef heppn-
in er með.
Ættu nú Búnaðarfélög víðs
vegar um land eða kaupfélögin,
að hafa forgöngu um útvegun
útsæðis handa þeim er það
,vanta og eftir því leita. Má það
ekki úr hömlu dragast mikið
lengur en orðið er, að hefjast
um það handa. — Þeir, sem
innlendar kartöflur eiga, not-
hæfar til útsæðis, ættu að
kaupa erlendar kartöflur til
neyzlu, í stað hinna innlendu,
svo að þær kæmu sem flestum
að notum til sáningar.
Sökum þeirrar hættu sem á
því er, að skortur verði inn-
lends útsæðis, hefir Grænmet-
isverzlun ríkisins gert ráðstaf-
anir um kaup á erlendu útsæði,
sem væntanlega tekst að fá til
landsins nægilega snemma. Eru
það tvö afbrigði — Eyvindur og
Stóriskoti — sem keypt verða í
þessu skyni.
Er þess óskað, að þeir aðilar,
sem aðstöðu hafa til þess að
taka á móti pöntunum frá ein-
staklingum, syo sem búnaöarfé-
lög og verzlanir, geri það nú
þegar og sendi kaupbeiðnir sín-
ar hið fyrsta til Grænmetis-
verzlunarinnar. J. fv.
Esju hlekkíst á
Esju hlekktist á, er hún var
að leggja af stað frá Bildudal
á miðvikudagsmorgun. Rakst
stýri skipsins í marbakkann og
skemmdist mjög.
Súðin fór vestur til þess að
fylgja Esju til Reykjavíkur, en
er skipin voru nýlögð af stað
frá Bíldudal, spilltist veður, svo
að eigi þótti hættandi á ferða-
lagið. Fór Esja til Patreksfjarð-
ar, en Súðin hélt til Reykjavík-
ur með farþegana.
Flokksþings-
réttindi S. U. F.
Vegna línuruglings í tilkynn-
ingu frá miðstjórninni í næst-
síðasta blaði) skal tekið fram,
að réttindi F. U. F. til sóknar
á flokksþingið eru þessi, sam-
kvæmt 10. gr. flokkslaganna:
„Félög ungra Framsóknar-
manna eiga rétt til fulltrúa á
flokksþingi, eins fyrir hverja
Á við&vangi
UPPHAFSMAÐURINN.
Það er nú upplýst, að Egill
Thorarensen hefir fengið hug-
mynd sína um stofnun nýs
flokks, er berðist fyrir „eigna-
rétti og athafnafrelsi“, að láni
hjá Jón Pálmasyni. Skýrir Jón
frá því í seinasta blaði ísafold-
ar, að hann sé upphafsmaður-
inn að þessari hugmynd.
Jón segir þar, að tillaga Egils
sé eiginlega samhljóða grein,
sem hann ritaði í ísafold í
haust, þar sem hann.hvatti til,
að allir, sem væru fylgjandi
eignarrétti og athafnafrelsi
væru í einum og sama flokki.
Það skipti litlu máli, hvort hann
héti Sjálfstæðisflokkur eða eitt-
hvað annað.
Jafnframt því, sem Jón þakk-
ar Agli fyrir þessar góðu undir-
tektir, lýsir hann ánægju sinni
yfir nýja Bóndanum og væntir
þess, að „af honum verði nokk-
urt gagn“. Annað hljóð var í
Jóni, þegar gamli Bóndinn var
á ferðinni i haust. Honum var
líka ætlað að svara óhróðri
reykvísku dagblaðanna um
bændur og afurðir þeirra.
FRAMSÓKN OG ÍHALD.
Sú hugmynd þeirra Jóns
Pálmasonar og Egils Thoraren-
sen, að menn eigi að vera í ein-
um og sama flokki, ef þeir að-
hyllast einkaeign og athafna-
frelsi, verður því aðeins fram-
kvæmd, að öll framsókn og um-
bótaviðleitni sé lögð á hilluna.
Ef þeir afturhaldssömustu fá
ekki að ráða, klofnar fylkingin.
Þetta er gömul og ný reynsla
í öllum löndum. Þeir, sem að-
hyllast einkaeign og athafna-
frelsi, eru í öllum lýðræðislönd-
um skiptir í tvo eða fleiri flokka.
Það er vegna þess, að þessir
menn eru misjafnlega fram-
sæknir og umbótasinnaðir. Þeir
frjálslyndu og framsæknu vilja
setja auðsöfnun og yfirgangi
auðhringa og auðkónga meiri
takmörk til almenningsheilla
en hinir afturhaldssömu. Sumir
trúa á aukna samvinnu, aðrir
telja samkeppnina bezta. Þess-
vegna skiptast þeir í flokka.
Ef þessi flokkaskipting ætti
að hverfa, gæti það því aðeins
orðið, að unnið yrði á þeim
grundvelli, er afturhaldið sætti
sig við. Það er ekki óeðlilegt,
þótt Jón Pálmason vilji vinna
á slíkum grundvelli. En hvernig
það hefir tekizt að fá Egil Thor-
arensen á sömu skoðun er ann-
að mál.
ALLT ER BETRA EN
„UNDANHALDIГ.
Eftir að sett voru lögin frá
1918, er nokkurn veginn tryggðu
íslendingum fullt stjórnfrelsi og
athafnafrelsi í þeirra eigin
landi, og auk þess áttu að
tryggja fullan skilnað við Dani,
hófst á íslandi meira umbóta-
tímabil en áður þekkist í sögu
landsins. Þá var Framsóknar-
flokkurinn nýlega stofnaður og
litlu síðar íhaldsflokíkurinn.
Áttu. þessir flokkar, sem vitað
var, oft í hörðum deilum, og
ekki sízt um kosningar.
Einn glæsilegasti og snjallasti
baráttumaður hinna fram-
sæknu, fann þá upp hið fræga
hnittiyrði um andstæðinga
sína í íhaldinu: „allt er betra en
íhaldið“.
Síðar var íhaldsheitið lagt
niður, vegna óvinsælda hjá
þjóðinni. — Nú vill enginn leng-
ur láta kenna sig við íhaldið.
En öðru, sem er enn þá óvin-
sælla en íhaldið, skaut upp á s.
1. sumri, en það er „undanhald-
ið“. — Nú kveður við um borg
og byggð á íslandi: „allt er betra
en undanhaldiff“: s.
þrjá tugi atkvæðisbærra félags-
manna.
Þó má fámennara félag senda
1 fulltrúa á flokksþing, ef það
fullnægir skilyrðum þeim, er
sett eru um flokksfélög í 3. gr.“
(Framh. á 4. síðu)
Yfiirfioringi Bandaríkjaflotans
Á myndinni sést Ernest J King, yfirforingi alls Bandarikjaflotans, rœða
við braziliska flotaforingja, en hann var nýlega í heimsókn þar syðra.