Tíminn - 19.02.1944, Qupperneq 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
! EDDUHUSI, Llndargötu 9 A.
Símar 2363 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMT.
! OG AUGLÝSINGASKF.3T _ OFA:
! EDDUHUSI, Lindargötu 9 A.
! Síml 2323.
28. árg.
Reykjavík, laugardaginu 19. febr. 1944
19. blað
Erleut yfirlit:
Þann 28. september 1939 var
birt í Moskvu svohljóðandi yfir-
lýsing, undirrituð af Ribbentrop
og Molotoff:
„Þar sem stjórnir Þýzka-
lands og Sovét-Rússlands
hafa í dag undirritað sátt-
mála, er leysir endanlega öll
viðfangsefni í sambandi við
hrun pólska ríkisins, og hafa
með því lagt varanlega undir-
stöðu friðar í Austur-Evrópu,
lýsa þær yfir því sameigin-
lega áliti, að það væri öllum
þjóðum í hag, að styrjöld
þeirri, er nú stendur yfir
milli Þýzkalands annars veg-
ar og Englands og Frakk-
lands hins vegar, verði hætt.
Þess vegna munu bæði rík-
in sameiginlega — og ef þarf
með samkomulagi við viri-
veitt ríki, stuðla að því, að
þetta mark náist sem fyrst.
En verði tilraunir beggja
ríkisstjórna árangurslausar,
þá er með því sýnt, að Eng-
land og Frakkland bera
ábyrgð á framhaldi styrjald-
arinnar — og haldi styrjöldin
áfram, munu stjórnir Þýzka-
lands og Sovétríkjanna ráðg-
ast um nauðsynlegar ráð-
stafanir.“
Þannig var hljóðið í valda-
mönnum Rússa fyrir 4y2 ári síð-
an. Þá var ekki hrópað hátt um
stríð gegn nazismanum, heldur
voru Bretar og Frakkar ásak-
aðir fyrir að hætta ekki styrj-
öldinni. Frjálst og fullvalda Pól-
land var og lýst endanlega úr
sögunni.
Á þeim 4i/2 ári, sem liðið hefir
síðan, hefir margt breyzt. Rúsrf-
ar og Þjóðverjar eru ekki leng-
ur bandamenn. Þeir hafa háð
baráttu upp á líf og dauða um
langa hríð. Nú hvetja þeir
Bandamenn til styrjaldarinnar
gegn nazismanum, en ekki til
sáttar. Og nú birta þeir hátíð-
legar yfirlýsingar um, að þeir
óski innilega eftir endurreisn
frjáls og fullvalda Póllands.
En þótt Rússar hafi þannig,
a. m. k. í bili, horfið frá yfir-
lýsingum sínum frá 1939 um
endanlega lausn ríkjaskipunar í
Austur-Evrópu, er þó engan veg-
inn komið samkomulag milli
þeirra og Pólverja. Sambúð
þeirra er líkleg til að verða eitt
mesta vandamál Bandamanna á
næstu árum.
Allar líkur benda til þess, að
Rússar ætli að halda fast við
þá kröfu, að sá hluti Póllands,
sem þeir innlimuðu 1939, verði
óaðskiljanlegur hluti Rússa-
veldis i framtíðinni.
Það land, sem Rússar tóku af
Pólverjum 1939, var rúmlega
helmingur Póllands, eins og það
var þá, og þar bjó rúmur þriðj-
ungur af íbúum alls landsins.
Hér er því um meira en lítið
þrætuepli að ræða.
Rússar styðja kröfur sínar
með því, að þennan landshluta
byggi aðallega Ukraínumenn og
Hvít-Rússar. Sannleikurinn mun
hins vegar sá, að næsta erfitt
er að greina á milli þjóðernis
á þessum slóðum, því að þjóð-
flokkarnir hafa blandast mjög
á liðnum öldum, og ekkert ör-
uggt manntal eftir þjóðerni því
til. Sú röksemd Pólverja er aft-
ur á móti þung á metunum, að
þessir landshlutar hafa lotið
Póllandi um aldaraðir eða allt
til svokallaðrar „þriðju skipt-
ingar Póllands" um 1800, og
hafa því menning og venjur
fólks á þessum stöðum mjög
mótast af pólskum áhrifum.
Hvít-Rússar og Ukraínumenn í
þessum landshlutum eiga því
(Framh. á 4. slðu)
F
Island leggur
5-6 miljón kr.
líl UNRRA
Eins og skýrt hefir verið frá
hér í blaðinu, eru fjárframlög
til UNRRA í tvennu lagi, annars
vegar þátttaka í beinum rekstr-
arkostnaði og hins vegar þátt-
taka í kostnaði vegna hjálpar-
starfseminnar.
Samkvæmt tilkynningu, sem
utanríkismálaráðuneytið hefir
sent blöðunum, var hlutur ís-
lands í rekstrarkostnaðinum
fyrir síðari árshelming 1943 og
allt árið 1944 greiddur aðalfram-
kvæmdastjóra UNRRA í desem-
bermánuði síðastl. Nam hann
50 þús. dollurum.
Jafnframt var aðalfram-
kvæmdastjóranum send fyrsta
afborgun af framlagi íslands til
hjálparstatrfseminnar, að upp-
hæð 50 þús. dollarar, og var ís-
land fyrsta ríkið, er það gerði.
Vakti það töluverða athygli í
Bandaríkjunum að minnsta
þátttökuríkið skyldi verða fyrst
til að inna þessa greiðslu af
hendi, og var skrifað lofsamlega
um ísland í því sambandi.
Framlagið til hjálparstarf-
seminnar er aðeins greitt af
þeim ríkjum, er eigi hafa orðið
fyrir innrás. Var ákveðið að
leggja til að þessi ríki greiddu
í sameiginlegan sjóð, í eitt
skipti fyrir öll, einn af hundraði
af þjóðartekjunum miðað við
tímabilið frá 1. júlí 1942 til 30.
júní 1943.
Enn hefir ekki verið reiknað
út til fullnustu, hve hátt þetta
framlag íslands verður, þar sem
fyrst nú er farið að safna áreið-
anlegum skýrslum um þjóðar-
tekjur íslendinga. Hins vegar
mun gizkað á, að þetta framlag
íslands komi til að nema 5.6
milj. króna.
Tíllögur sjómanna
um öryggismálm
Siðastl. sunnudag var haldinn
sameiginlegur fulltrúafundur
stéttafélaga sjómanna í Reykja-
vík og Hafnarfirði. Á fundinum
voru gerðar fjölmargar álykt-
anir um bætt eftirlit með skip-
um og þeim ýmist beint til ríkis-
stjórnarinnar, skipaskoðunar-
stjóra, útgerðarmanna og sjó-
manna sjálfra.
Þessar samþykktir sjómanna
eru ljóst merki þess, að eftirlit
með breytingum skipa, skipa-
smiðum og hleðslu skipa hefir
verið stórum ábótavant. Verður
að vænta þess að hlutaðeigend-
ur, og þá ekki sízt hinir opin-
beru aðilar, verði fullkomlega við
kröfum sjómanna um aukið ör-
ýggi-
Scínustu erl. fréttir
Rússar telja sig nú hafa ger-
sigrað þýzka liðið, er þeir kró-
uðu inni í Dnjeprbugðunni.
Telja þeir manntjón Þjóðverja
um 80 þús, manns, þar af aðeins
11 þús. fanga.
Stærsta loftárásin á Berlín
til þessa var gerð aðfaranótt 16.
þ. m. Varpað var niður 2700
smál. af sprengjum. Tjón er
talið gífurlegt.
Helsingfors hefir orðið fyrir
stórfelldum loftárásum Rússa
undanfarið.
Truk, eitt kunnasta eyvirki
Japana, hefir orðið fyrir stór-
felldum árásum flota og flug-
hers Bandaríkjanna. Japanir
segja frá landgöngu á eyjunni.
Deílur Rússa
og Pólverja
Þjóðræknisfélag Vestur-ís-
lendingatuttuguogfimm ára
Hina næstu daga verða hátíðahöld mikil meðal íslend- |
inga vestan hafs, og er til þeirra stofnað af tilefni þess,
að Þjóðræknisfélag íslendinga í Vesturheimi er tuttugu og !
fimm ára. Er herra biskupinn Sigurgeir Sigurðsson fulltrúi |
heima-íslendinga á hátíðar-ársþinginu, í boði félagsins.
Þjóðræknisfélagið var stofn-
að eftir heimsstyrjöldina fyrri,
þegar allt samband milli íslend-
inga vestra og heimaþjóðarinn-
ar var mjög að rofna, og ís-
lenzk þjóðerniseinkenni í bráð-
ari hættu en nokkurn tíma áð-
ur. Má segja, að það hafi haf- ,
izt á legg, þá er mest lá við, og
verður starf þess íslandi og ís-
lendingum til gagns og sæmdar
vart fullmetið.
Ótrauðasti baráttumaður fé-
lagsins frá upphafi var dr.
Rögnvaldur Pétursson í Winni-
peg, sem jafnframt var löngum
forseti þess. Átti hann allra
manna ríkastan þátt í því að
gera það að svo sterkri, um-
fanksmikilli og ágætri stofnun,
sem það hefir orðið, þrátt fyrir
styr þann, er stóð um það
manna meðal fyrstu árin. Verö-
ur þó ekki rakin hér sú bar-
áttusaga dr. Rögnvaldar né ann-
arra þeirra ágætismanna, sem
hafið hafa Þjóðræknisfélagið
til vegs og sæmdar og helgað
krafta sína málum þess að meira
eða minna leyti.
Mál þau, sem Þjóðræknisfé-
lagið hefir haft með höndum,
e_ru mörg og merkileg. Það hefir
verið sjálfkjörið til meðalgöngu
um margvísleg menningarskipti
íslendinga vestan hafs og aust-
an. Það hefir gefið út Tímarit
Þjóðræknisfélagsins, sem er
eitthinna virðulegustu og beztu
tímarita á íslenzku, ritað af
hinum fremstu rithöfundum
beggja megin hafsins. Það hefir
haldið uppi skólum, þar sem ís-
Pófesssor RICHARD BECK, dr. phil.,
forseti Þjóðrœknisfélagsins.
lenzka er kennd, og fyrir áhrif
þess og atbeina var samþykkt
það lagaákvæðið að í sumum
ríkisskólum í Manitóba skyldu
þau börn, sem þess óskuðu, eiga
kost á íslenzkunámi. Er þetta
ákvæði einstætt og mjög merki-
legt, því að annars er aðeins
kennd enska og franska í rík-
isskólum í Kanada.
Jafnframt hefir Þjóðræknis-
félagið einnig haldið uppi um-
fangsmikilli söngkennslu og
jafnan haft á að skipa hinum
færustu mönnum í þessu efni
— fyrst þeim Brynjólfi Þorláks-
syni organista og Björgvini Guð-
mundssyni tópskáldi, en síðar
Ragnari H. Ragnars píanóleik-
ara.
Framlðg ríkissjóðs til kaupa
á fiskiskípum
í fjárlögum þessa árs er ríkisstjórninni heimilað aff verja úr
Framkvæmdasjóði ríkisins allt að 5 miljónum króna til bygglng-
ar fiskiskipa samkvæmt reglum, er Alþingi setur.
í samræmi við þetta hefir milliþinganefndin í sjávarútvegs-
málum samið frv. um stuffning við nýbyggingu fiskiskipa og hefir
atvinnumálaráðherra lagt það fyrir Alþingi.
Aðalefni frv. er á þessa leið:
Fé því, sem veitt er úr fram-
kvæmdasjóði ríkisins til smíði
fiskiskipa, skal leggja í sjóð, er
nefnist styrktar- og lánasjóður
fiskiskipa. Fé úr honum skal
verja svo sem segir í lögum þess-
um, annað hvort sem beinum
styrkjum eða vaxtalausum lán-
um til skipakaupa.
Enginn ge.tur fengið styrk né
lán samkvæmt lögum þessum
nema skip séu srníðuð sam-
kvæmt teikningu, er atvinnu-
málaráðuneytið hefir samþykkt
og Fiskifélag íslands hefir mælt
með og vél keypt í skipið með
samþykki ráðuneytisins. Smíði
skipanna fari fram undir eftir-
liti þeirra, er atvinnumálaráðu-
neytið ákveður.
Þegar styrkur eða vaxtalaust
lán eru veitt, skulu að öðru
jöfnu sitja fyrir útgerðarmenn,
sjómenn, félög sjómanna og út-
gerðarmanna, er stundað hafa
útgerð eða fiskveiðar sem aðal-
starf, enn fremur bæjar- eða
sveitarfélög, sem láta smíða skip
til atvinnuaukningar í bænum
eða hreppsfélaginu. Við ákvörð-
un um styrkveitingu eða lán-
veitingu skal taka tillit til efna-
hags umsækjanda.
Upphæð styrks má ekki vera
hærri en 75000 kr. á skip, og má
styrkurinn ekki nema meiru en
25% af byggingarkostnaði skips-
ins.
Lán verða aðeins veitt gegn 2.
eða 3. veðrétti. Mega þau að
viðbættum lánum með betri
veðrétti ekki nema meiru en
85% af byggingarkostnaði skips,
þó aldrei hærri en 100 þús. kr.
Lánið sé vaxtalaust til 10—15
ára og greiðist með jöfnum 'af-
borgunum.
Sala á bát, sem styrk hefir
hlotið eða vaxtalaust lán §am-
kvæmt lögum þessum er óheim-
il nema atvinnumálaráðuneyt-
ið hafi ritað samþykki sitt á af-
salið og jafnframt ákveðjð,
hvort styrkurinn eða lánið eða
hluti þar af skuli endurgreið-
ast.
Sé verðmæti báta, þegar sala
fer fram, jafnmikið eða meira
en kostnaðarverð, skal endur-
greiða styrkinn að fullu. Að
Má af þessu marka, að það er
ekki lítið, sem Þjóðræknisfé-
lagið hefir fengið áorkað til
viðhalds íslenzkri tungu vestan
hafs.
Þjóðhátíðarárið hafði félagið,
að beiðni íslenzku ríkisstjórnar-
inar, með höndum undirbúning
að heimför Vestur-íslendinga
og þátttöku þeirra í hátíðahöld-
unum, og var þáverandi forseti
Þjóðræknisfélagsins, séra Jónas
A. Sigurðsson, aðalræðumaður
Vestur-íslendinga á Þingvöllum.
Margra annarra merkra þátta
í starfi Þjóðrækfiisfélagsins
mætti geta. Er þar meðal ann-
ars, að það hefir verið ómetan-
legur málsvari íslendinga vest-
an hafs og haldið uppi stór-
gagnlegri kynningu á íslenzkri
menningu, bæði i Kanada og
Bandaríkjunum. Ekki sizt hefir
það staðið á verði gagnvart
okkar annars góðu frændþjóð-
um, sem ekki sjaldan vilja eigna
sér margt það sem íslenzkt er
og frami þykir að. Mun viður-
kenning Bandaríkjanna á ís-
lenzku þjóðerni Leifs heppna
með myndastyttugjöfinni 1930
ekki sízt eiga rót sína að rekja
til þess, hve ágætlega Þjóð-
ræknisfélagið og einstakir menn
innan þess hafa haldið á ís-
lenzkum málstað.
Þjóðræknisfélagið á traustar
rætur í flestum helztu byggð-
um íslendinga í Vesturheimi,
og er Þjóðræknisstarf deildar
félagsins þar ekki veigaminnsti
þátturinn í störfum þess. Enn
sem fyrr nýtur það góðrar og ó-
trauðrar forustu hinna beztu
manna, sem eiga þökk allrar
heimaþjóðarinnar fyrir fórn-
fúst starf sitt í þágu íslenzkrar
þjóðmenningar. Er nú forseti
þess dr. phil. Richard Beck, pró-
fessor við háskólann í Grand
Forks, í Norður-Dakóta, vara-
forseti séra Valdemar J. Eylands
í Winnipeg, skrifari Jón J. Bíld-
feld kaupsýslumaður í Winnipeg,
varaskrifari frú E. P. Jónsson í
Winnipeg, féhirðir Ásmundur
P. Jóhannsson fasteignasali í
Winnipeg, varaféhirðir S. E.
Björnsson læknir í Ái’borg í
Manitóba, fjármálaritari Guð-
mann Levy í Winnipeg, varafjár-
málaritari Sveinn Thorvaldsson
kaupmaður við íslendingafljót
og skjalavörður Ólafur Péturs-
son í Winnipeg.
Gervöll heimaþjóðin sendir
þeim og öðrum íslendingum
vestan hafs, er gengið hafa fram
fyrir skjöldu íslandi og íslenzkri
menningu til vegsauka, fölskva-
lausar þakkarkveðjur og árnað-
aróskir á tuttugu og fimm ára af
mæli Þjóðræknisfélags íslend-
inga í Vesturheimi.
öðrum kosti skal endurgreiða
mismuninn á verðmæti bátsins,
miðað við verð þegar selt er,
og þeirrar fjárhæðar, sem upp-
haflega var fyrir bátinn goldin
af eiganda sjálfum. Sé verð-
mætið minna en upphaflega var
fyrir bátinn goldið af eiganda
að frádreginni styrktarupphæð,
skal eigi krefjast endurgreiðslu
á styrknum.
Nú óskar eigandi skips, er
styrk eða lán hefir hlotið sam-
kvæmt lögum þessum, að selja
það, og skal þá hlutáðeigandi
sveitarfélag hafa forkaupsrétt
að skipinu að öðru jöfnu.
Nú er skipi, sem styrkur eða
lán hefir verið veitt til sam-
kvæmt lögum þessum, eigi hald,-
ið út til fiskveiða, eða skipið
hefir verið tekið til annarra af-
nota meira en 6 mánuði, og
Sexfugnr:
Jöruodur Brynjólfs-
soo, alþingísmaður
Einn af kunnustu stjórnmála-
mönnum . landsins, Jörundur
Brynjólfsson, verður sextugur
á morgun.
Jörundur er fæddur að Star-
mýri í Álftafirði 20. febr. 1884,
kominn af kunnu bændafólki í
Suður-Múlasýslu og Austur-
Skaftafellssýslu. Hann var með-
al þeirra fyrstu, er lauk námi
við Kennaraskóla íslands, og
var um hríð kennari við barna-
skóla Reykjavíkur. Á þeim ár-
um gaf hann út kennslubók í
reikningi, með öðrum, og náði
hún miklum vinsældum.
Jörundur dróst fljótt inn í fé-
lagslíf í bænum, varð einn af
helztu mönnum ungmennafé-
laganna, mjög framarlega i
samtökum verkamanna og einn
hinna ákveðnustu sjálfstæðis-
manna, er þá áttu lítið skylt við
þá menn, er nú kalla sig því
nafni. Hann var i framboði til
Alþingis í Reykjavík • 1916,
studdur af verkamönnum og
sjálfstæðismönnum, og náði
kosningu meö langhæstri at-
kvæðatölu, þótt á móti væru á-
hrifamiklir valdamenn. Við
næstu kosningar bauð hann sig
ekki fram aftur, enda var 'hann
þá farinn að búa í Úthlíð í
Biskupstungum, en þaðan
fluttist hann skömmu síðar að
Skálholti og hefir búið þar stóru
búi síðan.
Jörundur hafði ekki dvalið
lengi eystra, þegar á hann tóku
að hlaðast ýms trúnaðarstörf.
Árið 1923 bauð hann sig fram
til þings í Árnessýslu fyrir
Framsóknarflokkinn, náði kosn-
ingu, og hefir verið 1. þing-
maður Árnesinga jafnan síðan.
Á þingi hefir Jörundur verið
atkvæðamikill og yrði það langt
mál að gera grein fyrir öllum
störfum hans þar. Forseti neðri
deildar hefir hann verið síðan
1931, að tveimur aukaþingum
undanskildum. Þykir hann
stjórnsamur og réttlátur forseti.
Jörundur hefir starfað í ýms-
um milliþinganefndum. Hann
átti sæti í launamálanefnd
fyrir nokkrum árum og er nú
formaður rafmagnsmálanefnd-
ar. Endurskoðandi Landsreikn-
inga hefir hann verið um nokk-
urt skeið. Fleiri opinberum
trúnaðarstörfum hefir hann
gegnt og gegnir. Heima í sveit
sinni og héraði hafa mörg störf
verið falin. honum, auk þing-
mennskunnar, m. a. hrepp-
stjórn.
Jörundur er manna bezt máli
farinn. Honum er þó eigi gjarnt
að hefja deilur að fyrra bragði.
Hann nýtur jafnt vinsælda
andstæðinga sem samherja,
þótt oft hafi hann reynzt þeim
þungur í skauti. Það er því víst,
að honum munu berast marg-
ar hlýjar kveðjur og óskir á
sextugsafmælinu.
getur þá atvinnumálaráðherra
krafizt endurgreiðslu að fullu á
styrk eða láni að fengnum til-
lögum Fiskifélags íslands og
sveitarstjórnar, þar sem skiplð
er skrásett.