Tíminn - 22.02.1944, Blaðsíða 1
j RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFANDI:
IFR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Símar 2353 og 4372.
AFGREIÐSLA, INNHEIMT,
OG AUGLÝSINGASKT.:-- : DFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Sími 2323.
28. árg.
Reykjavík, þriðjudagiim 22. felir. 1844
28. Mað
Stfórnayskrármálld á Alpingá;
Forsetinn verður þjóðfciöri
Komnmnistar vilja spílla samheldni pjóðarinnar
í atkvæðagreiðslunni
Störfum nefnda þeirra, er fjalla um skilnaðartillöguna og lýð-
veidisstjórnarskrána á Alþingi, er nú það vel á veg komið, að
vænta má nefndarálita í þessari viku. Mörgum mun hafa þótt
störf nefndanna dragast á langinn, en hér er um vandasöm
mál að ræða, og sá árangur hefir líka náðst, að samkomulag
mun verða um endanlega afgreiðslu mála þessara í þinginu
og að allir flokkar munu fylkja sér um jákvæða þátttöku í þjóð-
aratkvæðagreiðslunni, þótt á milli bæri einstök smærri atriði.
Það mun og víst, að þjóðin fagnar þessum árangri af vinnu-
brögðum nefndanna, því að sú afgreiðsla þessara mála, að þing
og þjóð standi einhuga, mun mælast bezt fyrir hjá öðrum
þjóðum.
Erlont yfjylit:
Eítirmaður
Churchills
Churchill verður sjötugur á
komanda hausti. Hinn hái ald-
ur hans, ásamt veikindum þeim,
sem hafa ásótt hann undanfar-
ið, hefir mjög ýtt undir það um-
tal manna í seinni tíð, hver taki
við forustu íhaldsflokksins, er
Churchill dregur sig í hlé. Að
vísu eru ekki nein sýnileg merki
þess, að Churchill óski að draga
sig í hlé að svo stöddu, en at-
vikin 'geta snúizt á aðra leið, og
þess vegna hafa ýmsar getgát-
ur komizt af stað í þessu sam-
bandi.
Valið á eftirmanni Churchills
verður ekki sizt örlagaríkt fyrir
íhaldsflokkinn. Meðan Chur-
chills nýtur við, er ekki ólíklegt,
að vinsældir hans geti tryggt
flokknum sigur í kosningum.
Slíkt er hins vegar stórum vafa-
samara undir forustu nýs
manns, enda þótt flokkurinn
hafi sterkan þingmeirihluta nú.
Fyrir Bretland í heild og heims-
málin yfirleitt, getur þetta val
líka orðið þýðingarmikið, eink-
um á meðan íhaldsflokkurinn
hefir meirahluta á þingi.
Almennt er álitið, að Chur-
chill sjálfur óski eftir Ánthony
Eden sem eftirmanni sínum og
af flokksbundnum íhaldsmönn-
um er hann sá eini, sem talinn
er geta komið til greina. Því fer
þó fjarri, að fullt samkomulag
sé.um Eden. Þröngsýnir íhalds-
menn telja hann of frjálslynd-
an, bæði í innánríkis- og utan-
ríkismálum. Einnig er reynt
að. finna honum til foráttu, að
hann sé ekki nógu þróttmikill.
Mun það einkum rekja rætur
til þess, að hann hefir sýnt
Churchill mikla hollustu. Hins
vegar benti afsögn hans, þegar
hann gekk úr Chamberlains-
stjórninni, til þess að hann hefði
næga einbeitni og djörfung.
Ýmsir andstæðingar Edens
halda því fram, að Cranborne
lávarður hafi ráðið mestu um
þær gerðir hans.
Þótt Eden hafi þannig and-
stöðu ýmsra flokksmanna sinna,
ekki sízt þeirra, sem miklu ráða
bak við tjöldin, leikur enginn
vafi um það, að hann nýtur
mestrar alþýðuhylli af foringj-
um íhaldsmanna, þegar Chur-
chill er undanskilinn.
Auk Edens eru tveir menn
einkum nefndir til að taka við
af Churchill, en þeir eru báðir
utanflokkamenn. Það eru ráð-
herrarnir Anderson og Woolton.
Hinir afturhaldssömu menn
íhaldsflokksins hafa einkum
auga á Anderson. Hann hefir
(Framh. á 4. síðu)
Semasfu fréttír
í stórárás á herskipalægi
Japana í Truk er floti og flug-
her Bandaríkjamanna gerði
fyrir nokkru, segjast þeir hafa
sökkt 19 skipum, og ef til vill
7 að auki, og eyðilagt rúmlega
200 flugvélar. Meðal skipanna
voru tvö beitiskip, þrír tundur-
spillar og tvö olíuskip. Tjón
Bandai'íkjamanna var lítið. Þeir
segja Japana hafa verið óvið-
búna og líkja þessari árás við
árás Japana á Pe.arl Harbour.
Stórkostlegar loftárásir hafa
verið gerðar undanfarnar næt-
ur á þýzku borgirnar Leipzig,
Stuttgart og Múnchen.
Rússar herða stöðugt sóknina
á Leningradvígstöðvunum. Þeir
hafa tekið Staraya Russa og
sækja hratt til Pskov.
Á Ítalíu hafa Þjóðverjar
haldið uppi stórkostlegum á-
hlaupum á Anziovígstöðvunum,
án verulegs árangurs.
Sala ísl. aiarða
tíl Bretlands
Sama verð á fiskl og
kjöti og í fyrra
Samninganefnd utanríkis-
viðskipta sendi Tímanum á
laugardagskvöld svohljóðandi
tilkynningu:
Samningur milli Bandaríkj-
anna, Bretlands og íslands, um
sölu á þessa árs fiskframleiðslu,
var undirritaður í dag, og er
verðið óbreytt frá því, sem gilti
síðastliðið ár.
Samtímis var undirritaður
samningur um sölu á útflutn-
ingskjöti af framleiðslu ársins
1943 og er verðið sama og fram-
leiðsla ársins 1942 var seld fyrir.
Samningarnir voru undirrit-
aðir fyrir hönd Bandaríkjanna
af R. H. Fiedler forstjóra fiski-
deildar. Foreign Economic Ad-
ministration, fyrir hönd Bret-
lands af F. S. Anderson forstjóra
fiskideildar brezka matvæla-
ráðuneytisins og fyrir hönd ís-
lands af Magnúsi Sigurðssyni,
bankastjóra.
2 íbúðarhús brenaa
Tvö íbúðarhús brunnu aðfara-
nótt föstudagsins síðastl., annað
á Þórshöfn, en hitt í Mosfells-
sveit.
Bærinn Jaðar við Þórshöfn
brann til kaldra kola á 15 mín-
útum. Mun eldurinn hafa kom-
ið upp í torfþekju. Bærinn var
vátryggður, en innanstokks-
munir ekki, en þeir eyðilögð-
ust allir. Bóndinn, er heitir
Guðjón Þórðarson, hefir því orð-
ið fyrir miklu tjóni. Fjós og
hlöðu, er stóðu við bæinn, tókst
að verja fyrir eldinum.
Húsið Ás við Reynisvatn í
Mosfellssveit brann til grunna
á 45 mín. og eyðilögðust allir
innanstokksmunir. Mun hafa
kviknað í fötum, er verið var að
þurrka við eldavél. Húsið var vá-
tryggt, en innanstokksmunir
ekki. Eigandi hússins, Halldór
Guðmundsson og kona hans,
voru ekki heima, er eldurinn
kom upp.
Ný flugvél
Þrír íslendingar, sem nýlega
luku flugnámi í Kanada, hafa
nú fengið flugvél til landsins.
Eru það þeir Alfreð Elíasson,
Kristinn Olsen og Sigurður Ól-
afsson. Keyptu þeir flugvélina
áður en þeir fóru að vestan.
Flugvélin er af Stimsonsgerð,
knúin 450 hestafla vél, ber fjóra
farþega, auk flugmanns, og get-
ur lent jafnt á sjó og landi.
Er þetta önnur flugvélin, sem
nú er eign íslendinga. Flugfé-
lagið á nú aðeins eina flugvél,
stóru landflugvélina.
Inneignír í bðnkum
nema 453,5 mílj. kr.
í seinustu Hagtíðindum er
skýrt frá nokkrum atriðum úr
reikningum bankanna við sein-
ustu árslok. Eru þau hin at-
hyglisverðustu.
Innlögin í bönkunum námu í
árslokin um 453.5 milj. kr., en
voru 353 milj. kr. í árslok 1942.
Hafa þau því aukizt um 105 milj.
kr. á árinu.
Útlán bankanna námu á árs-
lokin 193.7 milj. kr., en voru 173.1
milj. kr. í árslok 1942.
Seðlaveltan nam í árslokin
144.2 milj. kr., en var 108 milj.
kr. í árslok 1942.
Inneignir bankanna í útlönd-
(Framh. á 4. síðu)
Nefndirnar munu hafa gert
talsverðar breytingar, bæði á
skilnaðarlögunum og stjórnar-
skrárfrumvarpinu. Meginbreyt-
ingin mun þó verða sú, að lagt
er til, að forseti verði þjóðkjör-
inn, kosinn einfaldri kosning'u,
þar sem sá, er fl'est fær atkvæði,
nær kjöri. Þó mun lagt til, að
fyrsti forsetinn verði þingkjör-
inn til eins árs, þar sem erfitt
mun þykja að hafa forsetakosn-
ingar á þessu ári.
. Ekki mun tryggt, að þingið
standi saman um allar fyrir-
hugaðar breytingar, eins og t. d.
aðra þeirra, er varðar sam-
komulagið, en slíkur ágreining-
ur er þó svo lítill, að allir þing-
menn munu greiða atkvæði með
skilnaðartillögunni og lýöveldis-
stjórnarskránni i heild og allir
flokkar munu vinna að sam-
þykki beggja við þjóðaratkvæða-
greiðsíuna.
Eins og kunnugt er, höfðu
þingmenn Alþýðuflokksins
nokkra sérstöðu í upphafi
þingsins, þar sem þeir vildu taka
meira tillit til uppsagnará-
kvæða sambandslaganna en
aðrir þingmenn og auk þess gefa
konungi nokkurn frest til af-
sagnar eftir að atkvæðagreiðsl-
unrii væri lokið. Eins og áður
hefir verið lýst, hefir nú náðst
samkomulag milli þeirra og
meirihlutans og er það'á þá leið,
að atkvæðagreiðslan fari fram
eftir 20. maí og að gildistöku-
Þetta hrafl úr rannsóknár-
gerðinni, sem ráðherrann hefir
sent blöðunum, er þó fuílnægj-
andi til þess að upplýsa nokkur
þýðingarmikil atriði.
í fyrsta lagi er það upplýst,
að rpjög stórfelldar breytingar
hafa verið gerðar á skipinu fyrri
hluta ársins 1941. Skrifstofa
dagurinn verði eigi ákveðirin í
sjálfri stjórnarskránni, heldur
verði þinginu heimilað að á-
kveða hann síðar.
Um fyrra atriðið af þessum
tveimur munu allir flokkar
sammála, enda hefði það getað
reynzt hreint óráð að knýja at-
kvæðagreiðsluna fyrr fram.
Um síðara atriðið munu kom-
múnistar ætla að skerast úr leik
í þeim tilgangi að reyna að
herma svik upp á Framsóknar-
flokkinn og Sjálfstæðisflokkinn,
bregða þeim um undanhald og
látast vera þeir einu, er vilja
stofna lýðveldið 17. júní. Telja
kommúnistar, að þeir geti aflað
sér flokkslegra vinsælda með
þessu, því að hitt. veldur þeim
engum áhyggjum, þótt afleið-
ingarnar yrðu þær, ef fylgt væri
stefnu þeirra, að þjóðin yrði
sundruð í atkvæðagreiðslunni
og henni kannske á þann hátt
unnið ómetanlegt tjón.
Hins vegar má það undarlegt
heita, ef þessi leikaraskapur
kommúnista verður þeim ekki
fremur til dómsáfellingar en
framgangs. Þótt Framsóknar-
flokkurinn og Sjálfstæðisflokk-
urinn geri það til samkomulags
að fella gildistökudaginn úr
stjórnarskrárfrumvarpinu, svo
að deilur um hann hafi engin á-
hrif á atkvæðagreiðsluna, hafa
þeir eigi að síður tekið afdrátt-
arlaust fram, að þeir haldi enn
(Framh. á 4. síðu)
Gísla Jónssonar, sem síðar eign-
aðist skipið, tók að sér að gera
teikningar af breytingum þeim,
er gerðar voru, fá þær sam-
þykktar af skipaskoðun ríkisins
og síðan hafa eftirlit með fram-
kvæmd verksins. Skrifstofa
Gísla sendi skipaskoðunarstjóra
(Framh. á 4. síðu)
Sýningin á saSni
Markúsarlvarssonar
Sýningin á listaverkasafni
Markúsar ívarssonar var ~opn-
uð á laugardaginn, að viðstödd-
um fjölda gesta. Er þetta ein
glæsilegasta listsýning, er efnt
hefir verið til hér á landi, enda
þótt ekki rúmaðist í sýningar-
skálanum alveg öll listaverk
Markúsar heitins. Eru eins og
áður hefir verið skýrt frá í Tím-
anum á sýningunni listaverk
eftir yfir þrjátíu helztu lista-
menn íslendinga, undantekn-
ingarlítið hin glæsilegustu verk.
Opnun sýningarinnar hófst
með því, að Guðmundur Ein-
arsson frá Miðdal kvaddi Matt-
híasi Þjóðarsyni hljóðs, en siðan
flutti Matthías stutta ræðu,
minntist Markúsar ívarssonar
og minritist hins frábæra starfs
hans í þágu myndlistarinnar,
rakti síðan í fáum orðum sögu
listasafns ríkisins og minntist
lítillega þróunar íslenzkrar
myndlistar og lýsti að ræðu-
lokum sýninguna opna.
Svo var ráð fyrir gert, að sýn-
ingin verði opin í tíu daga.
Listunnendur í Reykjavík og
hinum næstu byggðum skyldu
ekki láta sér að engu verða
þetta tækifæri til þess að kynn-
ast íslenzkri myndlist.
Kaupdeílan leyst
Samkomulag náðist
í gærkvöldi
Verkfalli því, sem verka-
mannafélagið Dagsbrún hafði
boðað að hefjast skyldi í morg-
un, var aflýst seint í gær-
kvöldi.
Höfðu samninganefnd Dags-
brúnar og umboðsmenn at-
vinnurekenda þá náð samkomu-
lagi um samningsgrundvöll, sem
báðir aðilar geta við unað.
Munu báðir hafa slakað nokk-
uð til.
Samkomulag þetta verður
lagt fyrir Dagsbrúnarfund í
kvöld klukkan átta.
Framfaramál
Húsvíkingfa
Almennur borgarafundur, sem
haldinn var á Húsavík 17. þ. m.
til að ræða ýms framtíðarmál
kauptúnsins, lýsti yfir því, að
það væri mesta nauðsynjamál
þess, að hafnargerð Húsavíkur
yrði lokið sem fyrst. Skoraði
fundurinn á ríkisstjórn að hefj-
ast handa um þessar fram-
kvæmdir strax á næsta sumri.
Ennfremur beindi fundurinn
þeim tilmælum til ríkisstjórnar
og Alþingis að veita styrk til
verksins úr Hafna'rbótasjóði, 300
þús. kr. á þessu og næsta ári,
og ennfremur að tvöfalda tillag
ríkissjóðs á fjárlögum 1945 og
og 1946 frá því, sem nú er.
Þá var skorað á ríkisstjórn-
ina, ef mögulegt reyndist, að
festa þegar kaup á efni í raf-
magnslínu frá Laxárvirkjun-
inni til Húsavíkur, en þingið
hefir- þegar veitt heimild til
þess.
A viðmvmngi
ÁRÁSIR BÓNDANS Á
EYSTEIN JÓNSSON.
Fyrir nokkru ritaði Eysteinn
Jónsson hér í blaðið rökstudda
áskorun til bænda og sjávarút-
végsmanna um að sameinast
um samvinnusteínuna og um-
bótastefnu Framsóknarflokks-
ins.
í tilefni af þessu hefir „sam-
einingar“-blaðið Bóndinn brugð-
ist mjög illa við og ræðst með
dylgjum og illgirnislegum ásök-
unum að Eysteini.
í grein sinni sagði Eysteinn
m. a.:
„Það væri fullkomin þjóð-
arógæfa, ef bændur lands-
ins tækju nú þann kost að móta
öll sín stjórnmálaafskipti við
þrengstu stéttarhagsmuni í stað
þess að líhfa þróttmikla forustu
um umbótastefnu í landsmálum,
svo sem langsamlega megiri-
þorri þeirra hefir haft í 25 ár
undir merki samvinnustefnunn-
ar og Framsóknarflbkksins."
Þessi ummæli þolir Bóndinn
eklci. Út af þessu spyr hann E.
J. þannig:
„Álítur E. J. það „þjóðar-
ógæfu“, að bændur landsins
sameinist innbyrðis og taki
hondum saman við útvegsmenn
og aðra framleiðendur til að
reisa atvinnulífið úr rústum og
verjast ásókn kommúnista?“
Finnst mönnum ekki „drengi-
lega“ spurt af þessu tilefni? Al-
veg sérstaklega virðist líka til-
efnislaust að beina sundrungar-
aðdróttunum að E. J. Enginn
maður hefir betur unnið að
samstarfi vinnandi framleið-
enda en hann. Árangurinn af
því starfi hans sést ekki sízt á
því, að samstarf þessara aðila
var orðið svo öflugt í kjördæmi
hans, að upplausnarstjórnar-
skráin gat ekki svipt þá öðru
þingsætinu, eins og til var ætl-
azt. Slík samheldni reyndist
Hvergi eins sterk og þar og í
Norður-Múlasýslu, þar sem Páll
Zóphóníasson hafði unnið að
samstarfi framleiðenda. En E. J.
og Páll hafa ekki unnið að sam-
starfi framleiðenda með innan-
tómum gífuryrðum, heldur með
verkum.
En fyrst Bóndinn þolir svo illa
áreitnislausar áskoranir um að
bændur sameinist um sam-
vinnustefnuna og umbótastefnu
Framsóknarflokksins, sem meira
en % hlutar bændastéttarinnar
hafa þegar sameinast um, þá
mun mörgumþykja tímabært,að
hann stynji því upp, um hvaða
þjóðmálastefnu bændur eigi að
sameinast aðra en samvinnu- og
umbótastefnu Framsóknar-
flokksins.
ÍHALDSMENN OG
„HÖMLXJRNAR".
Af hálfu íhaldssamra manna
er nú talað um það, að allt muni
verða í bezta lagi, ef lagðar
væru niður allar opinberar
hömlur.
Hins vegar verður þó reynsl-
an oftast sú, að þegar þessir
menn vilja beitast fyrir umbót-
um, þá biðja þeir um nýjar
hömlur.
Þannig hefir Jón á Reynistað
nýlega bent á öngþveitið í
hrossakjötsverzluninni og talið
nauðsynlegt, að komið yrði á
hömlum, er tryggðu skynsam-
legan og skipulegan verzlunar-
máta. Þegar Jón Pálmason vill
vinna að aukinni mjólkurfram-
leiðslu í Húnaþingi, sér hann
ekki annað ráð betra en að
teygja mjólkurskipulagið þang-
að og koma kjósendum sínum
þannig undir „hömlurnar“,
sem hann og flokksforingjar
hans hafa fordæmt manna
mest.
Slík dæmi mætti fleiri nefna.
Þau sýna bezt, að frjálsa sam-
keppnin er ekki eins haldgott
úrræði og forsvarsmenn henn-
ar vilja vera láta. Þegar þeir
(Framh. á 4. síðu)
Raiiiisókii Þormóðsslyssiiis:
Hversvegna bírfir dómsmála
ráðuneytið aðeíns útdrátt?
Dómsmálaráðherra hefir loks að nokkru leyti orðið við þeim
óskum almennings að gera kunna rannsóknargerð Sjódóms
Reykjavíkur í tilefni af Þormóðsslysinu.
Ráðherrann hefir gert þetta mjög á aðra leið en menn munu
hafa vænzt, því að hann hefir aðeins sent blöðunum hrafl úr
rannsóknargerðinni, sem bersýnilega virðist þannig úr garði
gerð, að sleppt er veigamiklum eða veigamestu atriðunum. Þann-
ig koma hvergi fram ályktanir dómsins um breytingar þær, sem
gcrðar hafa verið á skipinu, er líklegt verður þó að telja, að þær
séu í rannsóknargerðinni.
ÞeSs verður að krefjast, að ráðherrann gefi almenningi kost
á að kynnast allri rannsóknargerðinni, en ekki því einu, er hon-
um finnst sjálfum þóknanlegt. Annars styrkist sú grunsemd, að
vissar kunningsskaparástæður valdi’ því, að ráðherrann óski eftir
leynd um þýðingarmikil atriði. Er slík tortryggni eðlileg í fram-
haldi af því, að ráðherrann hefir þrjózkazt við það í marga
mánuði, að gera mönnum rannsóknargerðina kunna.