Tíminn - 24.02.1944, Blaðsíða 1
/
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
PR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓR ASKRIPSTOFUR:
EDDUHUSI, Llndargötu 9A.
Símar 2353 og 4372
APGREIÐSLA, INNHEIMT,
OG AUGLÝSINGASKT.r—; _ DFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Sími 2323.
28. árg.
Rcykjavík, fimmtudagiuii 24. felir. 1944
21. MalS
Alþingí skorar á þjóðina að fylkja sér
um skilnaðinn og lýðveldisstofnunina
Forseta-
kjörið
Brcytingartillögur
st j «r narskrárnef nda
Stjórnarskrárnefndir Alþingis
gera ekki færri en 20 breyting-
artillögur við frv. um lýðveldis-
stjórnarskrána, er milliþinga-
nefndin hafði samið. Flestar
breytingarnar eru þó orðalags-
breytingar, er stafa af því, að
lagt er til að kalla þjóðhöfð-
ingjann FORSETA ÍSLANDS
eða FORSETA í stað forseta
lýðveldisins.
Meginbreytingarnar varða
forsetakjörið og frávikningu for-
seta, og stafa þær breytingar
af því, að lagt er til að hafa
forsetann þjóðkjörinn, en ekki
þingkjörinn, eins og milliþinga-
nefndin lagði til.
Nefndin Ieggur til að ákvæð-
ið um forsetakjörið sé svohljóð-
andi:
„Forseti skal kjörinn beinum,
leynilegum kosningum af þeim,
er kosningarrétt hafa til Al-
þingis. Forsetaefni skal hafa
meðmæli minnst 1500 kosning-
arbærra manna og mest 3000.
Sá, sem flest fær atkvæði, ef
fleiri en einn eru í kjöri, er rétt
kjörinn forseti. Ef aðeins einn
maður er í kjöri, þá er hann
rétt kjörinn án atkvæðagreíðslu.
Að öðru leyti skal ákveða með
lögum um framboð og kjör for-
seta, og má þar ákveða, að til-
tekin tala meðmælenda skuli
vera úr landsfjórðungi hverjum
í hlutfalli við kjósendatölu þar.
Kjörtímabil forseta hefst 1.
ágúst og endar 31. júlí að 4 ár-
um liðnum. Forsetakjör fer
fram í júní- eða júlímánuði það
ár, er kjörtímabil endar.“
Þá er lagt til, að falli forset-
inn frá skuli fara fram forseta-
kosningar og skal kjörtímabil
hins nýja forseta gilda frá kjöri
hans og til 31. júlí á fjórða ári
frá kosningu. Meðan nýr for-
seti hefir ekki verið kjörinn,
fara forsætisráðherra, forseti
sameinaðs þings og forseti
hæstaréttar með þjóðhöfðingja-
valdið.
Nefndin leggur til að ákvæð-
ið um frávikningu forseta skuli
hljóða svo:
„Forseti verður leystur frá
embætti, áður en kjörtíma hans
er lokið, ef það er samþykkt með
meiri hluta atkvæða við þjóá-
aratkvæðagreiðslu, sem til er
stofnað að kröfu Alþingis, enda
hafi hún hlotið fylgi % hluta
allra atkvæða í sameinuðu
þingi. Þjóðaratkvæðagreiðslan
skal þá fara fram innan mán-
aðar frá því að krafan um hana
var samþykkt á Alþingi, og
gegnir forseti eigi störfum, frá
því að Alþingi gerir Samþykkt
sína, þar til er úrslit þjóðarat-
kvæðagreiðslunnar eru kunn.
Nú hlýtur krafa Alþingis eigi
samþykki við þjóðaratkvæða-
greiðsluna, og telst þá sem kjör-
tími forseta hefjist að nýju frá
þeim tíma, en Alþingi skal þeg-
ar í stað rofið og efnt til nýrra
kosninga.“
Þá leggur nefndin til að aft-
an við stjórnarskrána bætist
Allir þíng-menn telja tímabærft að slíta sambands-
sáttmálanum og samþykkja lýðveldisstjórnarskrá
I gær var lagt fram á Alþingi sameiginlegt álit stjórnarskrárnefnda beggja deilda, undir-
ritað fyrirvaralaust af öllum nfendarmönnum, þar sem eindregið er lagt til, að frumvarp um
lýðveldisstjórnarskrá verði samþykkt 'á þessu þingi og skorað á þjóðina að fylkja sér einhuga
um málið við þjóðaratkvæðagreiðslu þá, sem ákveðin hefir verið.
Einnig var lagt fram í gær á Alþingi nefndarálit skilnaðarnefndar, undirritað fyrirvara-
laust af öllum nefndarmönnub, þar sem lýst er eindregnu fylgi allra nefndarmanna við tillög-
una um uppsögn sambandslagasamningins og þjóðin er hvött til að gjalda henni jákvæði sitt
í þjóðaratkvæðagreiðslunni.
Lokatakmarkið
í frelsisbaráttuimi
„Það hefir verið lokatakmark
íslendinga í frelsisbaráttu
þeirra, að ísland yrði alfrjálst
lýðveldi. Hugmyndir þjóðarinn-
ar um ísland sem sjálfstætt ríki
hafa alltaf verið bundnar við
það stjórnskipulag, sem þjóðin
bjó við, er hún var sjálfstæð,
— lýðveldið.
Með sambandslagasamningn-
um 1918 var viðurkenndur rétt-
ur íslendinga til þess að taka
öll mál í eigin hendur að liðn-
um 25 árum. Það hefir verið
ásetningur að stofna lýðveldi á
íslandi, um leið og sambands-
slit við Danmörku færu fram.
Það eru eigi aðeins íslending-
ar, sem hafa litið svo á, að slík
ráðstöfun væri rökrétt afleiðing
sambandsslita. í nefndaráliti
meiri hluta fullveldisnefndar
Alþingis um sambandslögin 1918
er það tekið fram, að það hafi
verið skoðun Dana við samn-
ingana 1918, að sambandsslitin
hljóti að valda skilnaði, og er
án efa átt við konungssamband-
ið, þegar þannig er gerður mun-
ur á sambandsslitum og skilnaði.
Þeim, sem kunnugir eru sjálf-
stæðisbaráttu íslendinga, mun
aldrei hafa blandazt hugur um,
að stofnun lýðveldis á íslandi
hefir verið markmið þjóðarinn-
ar og að það spor hlaut að
verða sttgið, þegar sambands-
slitin færu fram.
Þessi hefir og verið stefna
Alþingis og þjóðarinnar í mál-
inu við undirbúning þann, sem
fram hefir farið á’^Alþingi og
után þings nú síðustu árin, og
sérstaklega er henni yfirlýst í
þingsályktun frá 17. maí 1941
og þá einnig í sambandi við
stjórnarskrárbreytingu, er gerð
var 1942, til undirbúnings lýð-
veldisstofnunar.
Selnasti áfangiim
uiidirbáinn
Eftir samþykkt þessarar
svohljóðandi bráðabirgðaá-
kvæði:
„Stjórnarskipunarlög þessi
öðlast gildi, þegar Alþingi gerir
um það ályktun, enda hafi meiri
hluti allra kosningarbærra
manna í landinu með leynilegri
átkvæðagreiðslu samþykkt þau.
Er stjórnarskrá þessi hefir
öðlazt gildi, kýs sameinað Al-
þingi forseta fyrsta sinni eftir
reglum um kjör forseta sam-
einaðs Alþingis, og nær kjör-
tímabil hans til 31. júlí 1945.“
Fyrra bráðabirgðaákvæðið
kemur í stað 17. júní 1944, er
samkomulag varð um að taka úr
frumvarpinu, en síðara bráða-
birgðaákvæðið er rökstutt með
því, að ekki sé hægt að hafa
forsetakjör á þessu ári.
þingsályktunartillögu 1941 varð
það ljóst, að undirbúa þurfti
gagngerða breytingu á stjórnar-
skipunarlögum landsins. Var í
þessu skyni skipuð sérstök milli-
þinganefnd á árinu 1942. Nefnd-
inni var falið „að gera tillögur
um breytingú á stjórnarskipun-
arlögum ríkisins í samræmi við
yfirlýstan vilja Alþingis um, að
lýðveldi verði stofnað á íslandi."
Frumvarp það, er hér liggur
fyrir, er samið af milliþinga-
riefnd þessari, en lagt fyrir Al-
þingi af rikisstjórninni.
Á meðan milliþinganefndin
starfaði, var á stjórnskipulegan
hátt nánar kveðið á um það,
hvernig framkvæma skyldi
stofnun lýðveldisins, og mótaði
sú ákvörðun það stjórnarskrár-
framvarp, sem hér liggur fyrir.
Sú var ákvörðun Alþingis, gerð
með sérstakri stjórnarskrár-
breytingu á árinu 1942, að þegar
Alþingi gerði þá breytingu á
stjórnskipulagi íslands, að ís-
land yrði lýðveldi, þá hefði sú
samþykkt eins Alþingis gildi sem
stjórnarskipunarlög, er meiri
hluti allra kosningabærra
manna í landinu hefði með
leynilegri atkvæðagreiðslu sam-
þykkt hana. Þó væri óheimilt
að gera með þessum hætti
nokkrar aðrar breytingar á
stjórnarskránni en þær, sem
beinlínis leiddu af sambands-
’ slitum við Danmörku og því, að
íslendingar tækju meá stofnun
1 lýðveldis til fullnustu i sínar
; hendur æðsta vald í málefnum
I
ríkisins.
Með þessari samþykkt, sem
ísíðan var lögð fyrir þjóðina í
almennum alþingiskosningum
haustið 1942 og því næst stað-
fest á lögformlegan hátt, var
mörkuð leiðin síðasta áfangann.
Samkvæmt þessu gerir 'stjórn-
arskrárfrumvarp það, sem hér
liggur nú fyrir, ekki ráð fyrir
öðrum efnisbreytingum á
stjórnarskránni en þeim, sem
nauðsynlegar eru til þess að
stofna lýðveldið og ráðstafa
æðsta valdinu, er verið hefir í
höndum konungs og nú síðast
ríkisstjóra.
Hefir nefndin athugað frum-
varpið sérstaklega frá því sjón-
armiði, að eigi verði farið út
fyrir þau takmörk,sem stjórnar-
skrárbreytingin frá 1942 heim-
ilar, og flytur af því tilefni
nokkrar breytingartillögur, frem-
ur til þess þó að taka af allan
vafa í þeim efnum en að nefnd-
in vilji halda því fram, að farið
hafi verið í frumvarpinu út fyr-
ir þessi takmörk.
Endurskoðnn
st j órnar skr ár iimar
og' lýðvcldismálið
Það mun almenn skoðun í
landinu, að mikil þörf sé gagn-
gerðrar endurskoðunar stjórn-
arskrárinnar og að sú breyting
ein sé ekki fullnægjandi, að lýð-
veldi verði stofnað í stað kon-
ungdæmisins.
Þessi skoðun er einnig ríkj-
andi á Alþingi, og sést það á
því, að með þingsályktun 8.
sept. 1942 er ákveðið að fela
milliþinganefndinni í stjórnar-
skrármálinu til viðbótar því
verkefni að undirbúa lýðveldis-
stjórnarskrá „að undirbúa aðr-
ar breytingar á stjórnskipulag-
inu, er þurfa þykir og gera verð-
ur á venjulegan hátt.“
Stefna Alþingis í þessum mál-
um hefir hins vegar verið og er
enn sú að blanda alls eigi fram-
tíðarendurskoðun stjórnar-
(Framh. á 4. síðu)
Jóu Magnússon
skáld
Jón Magnússon skáld andað-
ist í Landsspítalanum á mánu-
dagskvöldið síðastliðið eftir
langvinnan sjúkleika, en
skamma sjúkrahúsvist.
Jón Magnússon var aðeins 47
ára gamall. Hann var meðal
hinna fremstu skálda þjóðarinn-
ar og mesti ágætismaður í hví-
vetna.
Hans verður síðar minnzt
rækilegar hér í blaðinu.
Atkvæðagfreiðslan verður að sýna
sem mesta þjóðareiningu
— Úp ncfndaráliti skilnaðarncfndar —
í nefndaráliti skilnaðarnefnd-
ar segir m. a. á þessa leið:
„Meginhluti starfsins hefir
beinzt að því að koma á sam-
komulagi um, að allir flokkar
þingsins vinni saman að því á
Alþingi, að skilnaðartillagan og
lýðveldisstjórnarskráin verði nú
samþykkt, og vinni einnig utan
þings að því á allan hátt, að
þjóðin sameinist sem bezt í at-
kvæðagreiðslu um þessi mál. Er
nú loks fengin niðurstaða í því
efni.
Um skilnaðartillöguna var
ágreiningur um það eitt í nefnd-
| inni, hvern meiri hluta á Alþingi
, og við þjóðaratkvæðagreiðslu
þyrfti, til þess að hún yrði talin
lögformlega samþykkt. Allir
nefndarmenn nema einn telja,
að einfaldur meiri hluti nægi,
en einn (Stefán Jóh. Stefáns-
son.) telur, að um þetta beri að
fylgja ákvæðum sambandslag-
anna. Þrátt fyrir þenna ágrein-
ing eru allir nefndarmenn þó
á einu máli um það, að mjög
æskilegt sé, að þátttaka í at-
kvæðagreiðslu og fylgi við til-
löguna verði sem allra mest, til
þess að sýna sem fullkomnasta
þjóðareiningu. Telur Stefán Jóh.
Stefánsson ennig mjög brýna
nauðsyn til þessa vegna 18. gr.
sambandslaganna.
Þessum ágreiningi er því ekki
svo varið, að hann geti sundrað
þeim um fylgi við tillöguna, sem
efni hennar eru sammála, sem
sé því, að dansk-islenzki sam-
bandslagasamningurinn falli nú
formlega úr gildi. Allir þeir, sem
þess óska, hljóta að beita sér
af alefli fyrir sem mestu fylgi
við tillöguna, bæði nú á Alþingi
og við þjóðaratkvæðagreiðsluna,
til þess að enginn ágreiningur
geti átt sér stað, hvorki um ein-
drægni þjóðarinnar né formleg-
an rétt hennar til sambands-
slita. Því fleiri íslendingar sem
taka þátt í þjóðaratkvæða-
greiðslunni og veita tillögunni
samþykki sitt, því meiri líkur
eru til, að af sjálfu sér hverfi
úr sögunni sá skoðanamunur,
sem í nefndinni hefir komið
fram um, hvert atkvæðamagn
þurfi til samþykktar tillögunni.
Allir nefndarmenn munu af al-
hug beita„ sér fyrir, að þeim
ágreiningi verði eytt með þess-
um hætti. Er þess því fastlega
að vænta, að allir þingmenn
geti á ný goldið tillögunni sam-
þykki sitt, er Alþingi kemur
saman til lokaákvörðunar máls-
ins að aflokinni þjóðaratkvæða-
greiðslunni. En tryggt er, að
Alþingi komi saman í þessu
skyni eigi síðar en um miðjan
júnímánuð n. k.
Nokkuð var um það rætt i
nefndinni, hvort setja skyldi í
tillögunni sjálfa ákvæði um,
hvenær þjóðaratkvæðagreiðslan
færi fram. Þess þótti þó eigi
þörf, því að ráðgert er, að sér-
stök lög verði sett um þessa
þjóðaratfevæðagreiðslu og þá,
sem fram á að fara um lýðveld-
isstjórnarskrána, og verður
þetta að sjálfsögðu ákveðið í
þeim. En um það er samkomu-
lag, að eigi henti'að láta þessar
atkvæðagreiðslur fara fram fyrr
en 20. maí n. k.“
Nefndin gerði þá breytingu á
tillögunni, að felld voru úr henni
ákvæðin um rétt danskra ríkis-
borgara á íslandi eftir að sam-
bandslögin hafa misst gildi, þar
sem sérstök lög verða sett um
það mál.
Sérstök lög munu einnig sett
um tilhögun og framkvæmd
þj óðaratkvæðagreiðslunnar.
Dánardægnr.
w
Asgrímur Sígfússon
útgeiðarmaður í Hafnarfirði,
andaðist 15. þ. m., eftir van-
heilsu um 2—3 ára skeið. Hann
var 46 ára að aldrf, f. í Njarð-
víkum í Gullbringusýslu 10. á-
gúst 1897, sonur Sigfúsar Jóns-
sonar útvegsbónda og konu
hans, Sigríðar Jóhannesdóttur.
Níu ára gamall fluttist Ásgrím-
ur með móður sinni og systkin-
um til .Hafnarfjarðar, en faðir
hans var þá látinn.
Ásgrímur lauk námi við Flens-
borgarskólann í Hafnarfirði
vorið 1914 og við Verzlunarskól-
ann í Reykjavík 1918. Árið 1923
stofnaði hann sameignarfélagið
Akurgerði í Hafnarfirði, í félagi
við Þórarinn Egilson o. fl. Hefir
það félag verið eign þeirra
tveggja, Ásgríms og Þórarins,
undanfarin 17 ár. Það hefir rek-
ið fiskverkun, verzlun með fisk,
kol og salt og annazt útgerð
botnvörpuskipa, sem eigendur
þess hafa átt hlut í. Atvinnu-
rekstur félagsins hefir verið
stór þáttur í athafnalífi Hafn-
arfjarðar síðustu tvo áratugina
og gengi(5 vel, enda verið stjórn-
að af fyrirhyggju og dugnaði.
Ásgrímur va_r mesti dugnað-
ar- og athafnamaður, drengur
góður og vel látinn af öllum,sem
kynntust honum. Hann lætur
eftir sig konu, Ágústu Þórðar-
dóttur, og tvö börn, pilt og
stúlku, sem nú eru 15 og 13 ára
að aldri. Sk. G.
Nýlátinn er Ásgrímur Sigfús-
son framkvæmdastjóri í Hafn-
arfirði. Hann var maður á bezta
aldri, aðeins 46 ára. Ásgrímur
var myndarlegur maður á velli,
glaður og geðþekkur. Hann var
athafnamaður og stjórnaði m. a.
togarafélagi um alllangt skeið.
Fyrir nokkrum árum varð hann
fyrir alvarlegu heilsutjóni, sem
hann bar þó eins og hetja til
hinztu stundar. — Sá er þessar
fáu línur ritar, hefir oft átt því
láni að fagna að taka á móti
mörgum gestum, er „lífga skap
og hressa". Einn í allra fremstu
röð þeirra manna var Ásgrím-
ur. Það var ætíð eins og sól-
skin færi um allan bæinn, þegar
hann var kominn. Ég sakna Ás-
gríms mjög úr hópi samferða-
mannanna. Þar fór yfir hafið
mikla góður og glaður dreng-
ur, sem skilur eftir sig birtu og
hlýju í hugum okkar, sem eftir
erum hérna megin á ströndinni.
V. G.
/