Tíminn - 26.02.1944, Side 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f,
Símar 3948 og 3720.
RITST J ÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDUHUSI, Lindargötu 9A.
Simar 2353 og 4372
AFGREIÐSLA, INNHEIMT.
OG AUGLÝSINGASKr—U DFA:
EDDUHUSI, Lindargötu 9 A.
Síml 2323.
28. árg.
Reykjavík, laugardagiim 26. febr. 1944
22. blað
—ytirllt!- ,Þíð haíið gert
Kjördæmamál Island stærra(
í Englandí Frá 25, pinsi Þíóörœk“
® isfélags Vestur-ls”
Miklar breytingar
lagí Fiskífélags
Meðal þeirra mála, sem verða
til athugunar og úriausnar í
Bretlandi á næstu missirum, eru
kjördæmaskipun og kosninga-
fyrirkomulag landsins. Hefir
þingið nýlega kosið nefnd til að
athuga málið og er foseti neðri
málstofunnar formaður hennar.
Það var Morrison innanríkis-
ráðherra, sem átti frumkvæðið
að því, að tillaga þessi var sam-
þykkt. Hann hefir undanfarið
látið safna skýrslum um kjós-
endafjölda einstakra kjördæma
og sýna þær, að kjósendatalan
er ærið misjöfn. í fólksflesta
kjördæminu eru 208 þús. kjós-
endur, en í fólksfæsta kjördæm-
inu 24 þús. kjósendur. í 17 kjör-
dæmum eru kjósendur innan við
30 þús., en í 20 kjördæmum eru
þeir fleiri en 100 þús.
Morrison hélt þeirri skoðun
fram, þegar hann lagði tillög-
una um nefndarskipunina fyrir
þingið, að bæta þyrfti úr fram-
angreindu misrétti og vinna að
breytingum á kjördæmaskipun-
inni á þann hátt, að kjördæmin
yrðu sem jöfnust, miðað við
fólksfjölda. Þó kom það fram hjá
honum og fleiri ræðumönnum,
að ekki væri rétt eða æskilegt
að vinna að fullkomnum jöfn-
uði. Taka yrði tillit til land-
fræðilegra, sögulegra og at-
vinnulegra aðstæðna og at-
kjördæmin mættu líka vera
nokkru fámennari en borgar-
kjördæmin.
Morrison lýsti sig eindregið
fylgjandi einmenningskjördæm-
unum og algerlega mótfallinn
því, að teknar yrðu upp hlut-
fallskosningar. Eden utanríkis-
málaráðherra lýsti yfir sömu
skoðun. Margir fleiri létu uppi
þessa skoðun. Ákveðnastur allra
var þó Greenwood, sem er einn
aðalforingi jafnaðarmanna.
Hahn sagðist vilja afnema hlut-
fallskosningar í þeim fáu kjör-
dæmum, þar sem þær viðgang-
ast nú. Einmenningskjördæmin
væru traustasta og bezta fyrir-
komulagið.
Eftir seinustu heimsstyrjöld
var gerð nokkur breyting á kjör-
dæmaskipuninni í Englandi.
Síðan hefir hún haldist óbreytt.
Næstum öll kjördæmin eru ein-
meriningskjördæmi. Þó eru örfá
tvímenningskjördæmi, þar sem
þeir tveir frambjóðendur ná
kosningu, sem flest fá atkvæði,
og loks kjósa háskólarnir fáa
þingmenn hlutfallskosningu.
Auk breytinga á kjördæma-
skipuninni, er talað um, að
gerðar verði ýmsar breytingar á
kosningarfyrirkomulaginu. M. a.
talaði Eden um, að gera þyrfti
mönnum mögulegt að bjóða sig
fram til þings, án mikils kostn-
aðar, en það væri nú svo dýrt,
að það fældi efnalitla menn
frá framboði.
Seinustu fréttir
Rússar hafa tekið Krivoi Rog,
hinn mesta járnnámubæ í
Ukraínu. Þeir hafa og unnið á
í Hvíta-Rússlandi og á Lenin-
gradvígstöðvunum.
Hlé hefir verið á stórorustum
á Ítalíu seinustu dægur.
Loftsókn Bandamanna gegn
Þýzkalandi harðnar . stöðugt.
Einkum aukast árásir ámeríska
flughersins.
Stokkhólmur varð nýlega fyr-
ir loftárás. Urðu talsverðar
skemmdir, en manntjón ekki.
Svíar segja, að Rússar hafi gert
árásina og muni þeir hafa ætl-
að að ráðast á Ábo í Finnlandi.
lex&dinga
Tuttugasta og fimmta þing
Þjóðræknisfélags Vestur-ís-
lendinga, sem hófst fyrir
skemmstu í Winnipeg, hefir
farið mjög vel og virðulega
fram, segir í fregnum að vest-
an. Heimsókn Sigurgeirs Sig-
urðssonar biskups, sem er full-
trúi íslenzku ríkisstjórnarinn-
ar, hefir ekki sízt átt þátt í
því, að þingið hefir orðið Vest-
ur-íslendingum hugstæðara
en ella. Ræða biskups á þing-
inu, er hafði verið afburðavel
flutt, vakti mikinn fögnuð. Á
þinginu hafa einnig mætt
fulltrúar frá Kanada og
Bandaríkjunum og kveðjur
hafa þinginu borizt víðsvegar
að. Mikinn fögnuð þingheims
vakti ávarp frá ríkisstjóra ís-
lands, á talplötu.
Forseti félagsins, dr. Richard |
Beck prófessor, setti þingið
með ítarlegri ræðu. Minntist
hann þar m. a. þriggja aðalat-
riðanna í stefnuskrá félagsins,
að hjálpa íslendingum til að
verða betri borgarar, að efla ís-
lenzka tungu og fnenningu og
treysta sambúð íslendinga vest-
an og austan hafs.
Ávarp ríkisstjóra hljóðaði á
þessa leið:
„Kæru landar vestan hafs.
Ungur átti ég í föðurhúsum
kost á því að sjá einstaka Vest-
ur-íslendinga, sem komu hing-
að til lands í heimsókn. Mér
fannst þá flestir þeirra vera
eins og útlendingar.
Árið 1913, þegar verið var að
undirbúa stofnun Eimskipafé-
lagsins, komu hingað í um-
boði Vestur-ísleridinga nokkrir
menn að vestan. Erindi þeirra
var að ræða við okkur á hvern
hátt landar okkar handan hafs-
ins gætu rétt hjálparhönd til
þess að koma í framkvæmd
þessu þjóðþrifafyrirtæki, sem
þá var talið Grettistak fyrir
okkar fámennu og fátæku þjóð.
Þá fann ég, að Vestur-íslend-
ingar voru ekkí útlendingar.
Þótt þeir væru borgarar í öðru
landi, var hugur þeirra hér
heima og umhyggja þeirra fyrir
(Framh. á 4. síSu)
Það verður allsherjarfélag útvegs
Á fiskiþinginu, sem setið hefir á fundum undanfarnar vikur,
hefir aðalmálið verið breytingar á lögum Fiskifélags íslands.
Hefir það mál verið lengi á dagskrá, og áhugi manna farið sí-
vaxandi fyrir því, að Fiskifélaginu yrði breytt í það horf, að það
gæti gegnt svipuðum störfum fyrir sjávarútveginn og Búnaðar-
félag íslands fyrir landbúnaðinn. Skipulag Fiskifélagsins hefir
hingað til staðið í vegi þess, að þetta gæti orðið.
Fiskiþingið hefir nú gengið frá breytingum á lögum Fiski-
félagsins, er ættu ð tryggja það, að Fiskifélagið gæti orðið
svipaður allsherjarfélagsskapur sjávarútvegsmanna og Búnað-
arfélag íslands er fyrir bændur. Algert samkomulag náðist á
fiskiþinginu um þessar breytingar og milliþinganefndin í sjávar-
útvegsmálum, er m. a. átti að athuga þetta mál, mun sennilega
telja þær fullnægjandi, enda munu sumar breytingarnar hafa
verið gerðar í samráði við hana.
Samkvæmt gildandi lögum |
Fiskifélagsins hafa allir getað ^
orðið félagsmenn í deildum þess, I
hvort sem þeir stunduðu sjávar- j
útveg eða ekki. Stafaði þetta af
því, að Fiskifélagið var upphaf-
lega stofnað sem áhugamanna- ,
félag. Deildunum var síðan ^
skipt í fjórðungsdeildir og
Reykjavíkurdeild. Reykjavíkur-
deildin, sem aðeins var skipuð
ævifélögum, var langsamlega
áhrifamest. Engar breytingar
mátti gera á lögum Fiskifélags-
ins, án samþykkis hennar, og
hún kaus fjóra fulltrúa á Fiski-
þing, en hver fjórðungsdeild-
anna aðeins tvo fulltrúa. Alls
áttu 12 fulltrúar sæti á fiski-
þinginu.
Aðalbreytingar, sem fiskiþing-
ið gerir á lögum Fiskifélagsins,
eru þessar:
Atkvæðisrétt í deildum félags-
ins hafa aðeins þessir aðilar:
1. Allir útgerðarmenn, sem
eiga fiskiskip, stórt eða smátt,
og koma fimm atkvæði fyrir
hvert skip, enda hafi skipið a.
m. k. verið gert út í eina ver-
tíð áður en atkvæðisréttar er
neytt.
2. Allir fiskimenn, sem hafa
stundað fiskiveiðar, a. m. k. í
eina vertíð, eitt atkvæði hver.
3. Fiskiðnaðarfyrirtæki (frysti-
hús o. fl.) tvö atkvæði hvert.
4. Sérfræðingar í fiskifræði-
málum, eitt atkvæði hver.
5. Allir þeir, sem eru í deildum
Fiskifélagsins nú.
Fiskiþingið verði hér eftir
skipað 22 fulltrúum, 4 frá hverri
fjórðungsdeild, 4 frá Reykjavík-
urdeild og 2 frá Vestmannaeyja-
deild. Þau forréttindi Reykja-
víkurdeildarinnar að geta synj-
að um staðfestingu á lagabreyt-
1 ingum, er Fiskiþingið samþykkjr,
falla niður.
Stjórn Fiskifélags íslands
verði skipuð fimm mönnum í
stað þriggja nú og formaður
hennar nefnist fiskimálastjóri,
en ekki forseti, eins og nú.
Til þess að lagabreytingar
þessar verði' formlega sam-
þykktar, þurfa þær að leggjast
undir fund Reykjavíkurdeildar-
innar og verður hann haldinn
kl. 2 í dag.
Það ætti að mega telja öruggt,
að þessar breytingar geri Fiski-
félagið að þeim allsherjarfélags-
skap sjávarútvegsmanna, sem
það þarf að vera. Er ekki sízt
ástæða til þess fyrir Framsókn-
armenn að fagna. þessari breyt-
ingu, því að það hefir lengi ver-
ið stefnumál þeirra, að Fiski-
félagið yrði slíkur félagsskapur
útvegs- og fiskimanna og Bún-
aðarfélagið er fyrir bændur.
Lögðu þeir m. a. til, að þegar
milliþinganefndin í sjávarút-
vegsmálum var skipuð, að henni
yrði falið að vinna að slíkri
breytingu Fiskifélagsins.
Sjálfsfæðismálín á Alpingi:
Nkilnaðartilla^au afgreidd
Þjóðaratkvæðagrelðslan verður 20.-23. maí
Sá sögulegi atburður gerðist á Alþingi í gær, að tillagan til
þingsályktunar um niðurfelling dansk-íslenzka sambandslaga-
sáttmálans var afgreidd frá sameinuðu þingi, að viðhöfðu nafna-
kalli. Allir viðstaddir þingmenn, 51 talsins, guldu tillögunni já-
kvæði. Einn þingmaður var fjarstaddur, vegna veikinda. — At-
kvæðagreiðsla þessi fór mjög hátíðlega fram, enda verður henn-
ar lengi minnst.
Eins og kunnugt er, var fyrri
umræðu um tillöguna frestað og
henni vísað til skilnaðarnefnd-
ar. Álit nefndarinnar var lagt
fram í þinginu á miðvikudag-
inn, en hún hafði komizt að ein-
huga niðurstöðu. Framhald
fyrri umræðu hélt svo áfram á
fimmtudaginn. Framsögumaður
nefndarinnar, Bjarni Bene-
diktsson, flutti þá skilmerki-
lega ræðu, þar sem hann minnt-
ist frelsisbaráttu íslendinga og
rétt til sambandsslita, en síðan
töluðu Einar Arnórsson og Stef-
án Jóhann Stefánsson, er lýstu
fullu fylgi við tillöguna. Henni
var síðan vísað til annarrar um-
ræðu með samhljóða atkvæðum.
Sú umræða fór fram í gær.
Enginn kvaddi sér þá hljóðs og
var tillagan sa’mhljóða afgreidd
frá Alþingi, eins og áður segir.
Tillagan er svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að lýsa yfir
því, að niður sé fallin dansk-
íslenzki sambandslagasamning-
urinn frá 1918.
Ályktun þessa skal leggja
undir atkvæði allra alþingis-
kjósenda til samþykktar eða
synjunar, og skal atkvæða-
greiðslan vera leynileg. Nái á-
lyktunin samþykki, tekur hún
gildi, er Alþingi hefir samþykkt
hnaa að nýju að aflokinni þess-
ari atkvæðagreiðslu.“
Ijýðveldisstjómar-
skráin.
Þegar skilnaðartillagan hafði
verið afgreidd frá sameinuðu
þingi, hófst fundur í neðri deild
og var frv. um lýðveldisstjórn-
arskrána þar tekið til 2. um-
ræðu.
Fyrstur tók til máls framsögu-
maður stjórnarskrárnefndar
deildarinnar, Eysteinn Jónsson,
en hann hafði einnig verið for-
maður samvinnunefnda og
stjórnarskrárnefnda beggja
deilda, en þær hafa unniö sam-
eiginlega að málinu.
Eysteinn flutti ítarlega ræðu,
þar sem hann rakti sögu kon-
ungsvaldsins á íslandi og sýndi
m. a. fram á, að það hefði alltaf
verið ósk íslendinga, að sam-
bandsslit og lýðveldisstofnun
héldust í hendur. Hann rakti
síðan starf stjórnarskrárnefnda
og rökstuddi breytingartillögur
hennar. Þá tók hann greinilega
(Framh. á 4. síSu)
á skipu-
Islands
- og fiskimaima
Norrænaiélagið
25 ára
Norræna félagið verður 25 ára
þann 1. marz n. k. — í tilefni
afmælisins gengst deild félags-
ins hér fyrir hátíðahöldum.
Norræna félagið var stofnað
þann 1. marz í Svíþjóð, en það
sama ár voru stofnaðar deildir í
Noregi og Danmörku. íslands-
deildin var stofnuð 1922 og í
Finnlandi 1924.
Stofnun Norræna félagsins er
til orðin með þeim hætti, að
þegar síðasta heimsstyrjöld var
háð, var samstarf Norðurlanda
þjóðanna mikið og til að auka
og styrkja það samstarf var
Norræna félagið stofnað.
Þeir, er gengust fyrir stofn-
uninni, komu saman 1 Dan-
mörku í febrúarmánuði 1919.
Voru þar mættir af hálfu Dana,
Neergaard, þávei’andi forsætis-
ráðherra, og próf. Aage Friis,
sagnfræðingur. Af hálfu Svía
Carleson, þáverandi fjármála-
ráðherra, og próf. Heckscher, og
af hálfu Norðmanna Joh. L.
Mowinckel, þáverandi forseti
norska Stórþingsins.
Starfsemi félagsins er lands-
mönnum kunn. Fjöldi nám-
skeiða og móta fyrir ýmsar
stéttir manna voru jafnan
haldin á hverju sumri í öllum
hinum Norðurlöndunum. Síðari
árin voru jafnan þátttakendur
frá íslandi. Meðal annars gekk
sænska deildin fyrir „íslenzku
vikunni“ í Stokkhólmi 1932.
íslenzka deildin hafði mikið
aukið starfsemi sína fyrir stríð-
ið. Félagið gekkst hér fyrir nám-
skeiði fyrir norrænustúdenta
1936 og fyrir kennara 1938. Auk
þess stóð það fyrir „Sænsku
vikunni" hér, ásamt „Sænsk-ís-
lenzka félaginu“, 1936.
Síðan stríðið hófst hefir þessi
starfsemi, sem eðlilegt er, lagst
niður, en þá hóf félagið útgáfu
ársritsins „Norræn jól“, og hefir
það komið út þrjú síðastliðin
ár og er einkar vandað rit að
efni og frágangi öllum. Skömmu
eftir hátíðarnar skrifaði stjórn
félagsins Háskólaráði og fór þess
á leit, að Háskólinn taki upp
kennslu í Norðurlandamálum
og bókmenntum, en svar við
þeirri málaleitun hefir félaginu
ennþá ekki borizt.
í fyrra var „Veizlan á Sól-
haugum“ sýnd á vegum félags-
ins. Einnig hefir félagið gengizt
fyrir Noregssöfnuninni.
íslandsdeild Norræna félagsins
var stofnuð í september 1922 og
verður hún því ekki 25 ára fyrr
en 1947.
Stofnendur íslandsdeildar
voru Sveinn Björnsson, ríkis-
stjóri, og próf. Frederik Paasche,
en fyrsti formaður félagsins var
Matthías Þórðarson, þjóðminja-
vörður. Félagið starfaði ekki í
nokkur ár, en var svo endur-
reist 1931 undir forustu próf.
Sigurðar Nordals og Guðlaugs
Rósinkranz. Var tala félags-
manna þá tugur manria, en er
nú orðin tæp 1200.
Afmælisins verður minnst
með útvarpskvöldi 1. marz. En
3. marz verður samsæti að Hó-
tel Borg. Aðalræðumaður verður
dr. Björn Þórðarson, forsætis-
ráðherra.
Mesta áhugamál Norrænafé-
lagsins er, að hin fyrirhugaða
Norrænahöll við Þingvelli kom-
A víðavangi
ÚRRÆÐI GÁINS.
Einhver Gáinn, sem kallar sig
sveitamann og skrifar að stað-
aldri í Morgunblaðið, hefir ný-
lega fundið út, hvernig eigi að
leysa dýrtíðarmálið.
Hann segir, að ekki sé, nema
um tvennt að velja, að lækka
kaupið eða verðlag landbúnað-
arvara. Verkamenn séu ófáan-
legir til að lækka kaupið og þá
sé ekki um annað að gera en
bændur byrji á því að lækka
verðlagið.
Fáist bændur til að gera þetta,
segir Gáinn, er búið að leysa
dýrtíðarmálið!
Fyrir stórgróðamenn bæjanna
væri þetta vitanlega auðveld
lausn. Þeir þyrftu engu að fórna,
en gætu safnað meiri gróða,
þegar verðlagið og kaupið lækk-
aöi. Þeir munu áreiðanlega taka
vel undir þá hvatningu Gáins,
að nú eigi bændur að vera fórn-
fúsir!
En hvað segja „bændavinirn-
ir“ Jón á Reynistað og Pétur
Ottesen um þessa kenningu Gá-
ins? Álíta þeir, að bændur geti
og eigi að færa fyrstu fórnina,
án minnstu tryggingar fyrir því,
að aðrir komi á eftir?
Áreiðanlega er það í mesta
samræmi við réttarvitund al-
mennings, að eigi einhver ein-
stök stétt að byrja á því að klifra
niður stigann, séu það stór-
gróðamennirnir. Það myndi
ekki draga lítið úr dýrtíðinni,
ef t. d. heildsalarnir vildu lækka
álagninguna að ráði? Þangað
ætti Gáinn vinsamlega að beina
óskum sínum fyrst og fremst.
Hvernig væri líka fyrir þing og
stjórn að kenna heildsölunum
að fika »sig ofurlítið niður úr
dýrtíðarstigánum með einhverj-
um öruggari ráðstöfunum en
verðlags eftirlitskáki því, er nú
tíðkast?
„LÍNAN“ KEMUR EFTIR
NÝJUM LEIÐUM.
Síðan Þjóðviljinn hætti að
birta einkaskeytin frá Alþjóða-
sambandi kommúnista, hefir
hann tekið að birta fréttaskeyti
frá erlendri stofnun, er nefnir
sig General New Service. Frétta-
skeyti þessi eru þó mjög ólík
fréttaskeytum annara slíkra
stofnana, því að þau mega heita
ómengaður áróður í kommún-
istiskum anda. Hér mun líka
að ræða um stofnun, er lengi
hefir verið hálfsáluð undir
handleiðslu kommúnista, en
fékk merkilega aukinn lífskraft,
þegar Alþjóðasamband Rússa
var lagt niður.
Allar líkur benda því til, að
„línan“ frá Moskvu hafi hér
fundið nýjan farveg og Brynj-
ólfur þurfi því ekki að biða ráð-
laus mánuðum saman, eins og
fyrst í stað eftir að Alþjóðasam-
band kommúnista var lagt nið-
ur.
ist upp áður en félagið hér á
25 ára afmæli, en þegar hafa
nokkrir félagsmenn lagt fram
samtals 65 þús. kr. í byggingar-
sjóð félagsins. Væntanlega
munu allmargir félagsmenn
vilja leggja eitthvað fram í
byggingarsjóðinn á þessum
tímamótum félagsins.
Stjórn Norræna félagsins
skipa: Formaður Stefán Jóh.
Stefánsson og ritari Guðlaugur
Rósinkranz. Aðrir meðstjórn-
endur eru Jón Eyþórsson, Páll
ísólfsson og Vilhjálmur Þ.
Gíslason.
Sendíráðið í London
Samkvæmt tilkynningu frá
utanríkisráðuneytinu hefir
Stefán Þorvarðsson sendiherra
tekið formlega við forstöðu
sendiráðs íslands í London 21.
þ. m.