Tíminn - 02.03.1944, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHUSI, Llndargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMT,
OG AUGLÝSINGASKT.~r'OFA:
EDDUHUSI, Lindargötu 9A.
Sími 2323.
28. árg’.
Reykjavík, fimmtiidagmii 2. marz 1944
24. blað
Fjársöfnun til danskra
flóttamanna í Svíþjóð
Því er treyst, að íslendistgar bregðist iljótt og vel vid
Fjársöfnun til lijálpar nauðstöddum dönskum flóttamönnum,
sem hafa komizt til Svíþjóðar, er að hefjast hér á landi. Mörg fé-
lagasamtök og margt merkra manna gangast fyrir þessari
fjársöfnun og framkvæmdanefnd, er stjórnar henni, hefir þeg-
ar verið mynduð.
Mikil áherzla er lögð á það, að fjársöfnunin verði sem al-
mennust og að hún gangi sem f^ótast, enda er þörfin fyrir
hjálpina brýn. Ætlazt er til, að söfnunin standi ekki öllu lengur
Erlcnt yflrlit:
Uppstígning-
areyjan
Fyrir fáum árum síðan hefðu
fæstir getað svarað því hvar
Uppstigningareyjan (Ascen-
cion) væri. Þeir eru vafalaust
margir, sem enn er þannig á-
statt um, en það mun vart líða
langur tími þangað til, að hún
verður alkunn.
Þeir, sem bezt fylgjast með
flugmálum, telja að Uppstign-
ingareyjan muni verða engu
þýðingarminni fyrir flugferðir
yfir Suður-Atlantshaf en Azor-
eyjar fyrir flugferðir yfir Mið-
Atlantshaf og ísland og Græn-
land fyrir flugferðir yfir Norð-
ur-Atlantshaf. Þessi mikilvæga
þýðing hennar varð þó ekki ljós
fyrr en nokkru eftir að stríðið
hófst.
Uppstigningareyjan liggur
nokkru sunnar en þar sem styzt
er milli Brazilíu og Afríku.
Flugleiðin þaðan til Accra á
Gullströndinni í Afríku er um
1362 mílur, en til Natal í Brazi-
líu 1448 mílur. Það er vitanlega
auðvelt að fljúga í einum á-
fanga milli Brazilíu og Afríku
og hefir líka verið gert í stór-
um stíl. Hins vegar eykur það
stórum öryggi flugleiðarinnar
að hafa flugstöð á næstum
miðri leið og getur einnig spar-
að flutning á brennsluefni, ef
menn telja heppilegra að hafa
þar slika birgðastöð.
Uppstigningareyjan er að
mestu leyti gamlir eldgígir, en
þeir eru taldir þar um 40. Hún
er að flatarmáli einar 34 fer-
mílur. Portúgalskur skipstjóri
fann eyjuna á uppstigningar-
daginn 1501 og dregur hún nafn
sitt af deginum. Eftir þenna
fund kom þangað enginn í meir
en þrjár aldir. Þá komu Bretar
þangað og lögðu eyjuna undir
sig. Eyjan var þá óbyggð. Bretar
hafa haft þar bækistöð síðan.
Árið 1941 voru þar um 170 íbú-
ar. Hefir því löngum verið við-
brugðið, hve einmanalegt og
tilbreytingalítið væri að dvelja
á Uppstigningarey. Skip komu
þangað ekki nema einstaka
sinnum á ári. Gróður er þar
mjög óverulegur og dýralíf
næsta fáskrúðugt. Það hefir
heldur ekki bætt vistina, að
eyjan er næstum með öllu
vatnslaus og hefir því orðið að
vinna neyzluvatn úr sjó.
Fyrir rúmum tveimur árum
hófst blómatíð eyjarinnar. Verk-
fræðingar voru búnir að fella
þann dóm, að ómögulegt væri að
byggja þar flugvöll. Styrjöldin
gerði það að brýnni nauðsyn,
(Framh. á 4. síðu)
Seíoustu fréttir
Rússar hafa umkringt Narva
og er talið, að þýzka setuliðið
komist ekki undan. Frá Narva
er skammt til Tallin, höfuðborg-
ár Estlands. Þá eru Rússar
komnir fast að Pskov.
Þýzku borgirnar Stuttgart,
Augsburg, Regensburg, Steyr,
Schweinfurt og Braunschweig
hafa orðið fyrir hörðum loftá-
rásum.
Bandaríkjamenn hafa gert
innrás á Admiraltyeyjar, en þar
höfðu Japanir öflugar bæki-
stöðvar.
Sinclair flugmálaráðherra
Breta hefir haldið ræðu og sagt
flugherinn albúinn undir inn-
rásina. Hann sagði, að meira
sprengjumagni hefði verið varp-
að á Berlín í janúar síðastliðn-
um en á London allan styrj-
aldartímann. Á síðastl. ári
missti brezki flugherinn 2500
flugvélar og 18 þús. flugmenn.
Rússar hafa
sett Finnum
fríðarskilmála
Flnnska þingið á
fundum.
Það er nú opinberlega við-
urkennt, að finnska þingið
hafi setið á fundum undan-
farið og rætt friðarskilmála
Rússa. Friðarskilmálarnir og
aðdragandi þeirra voru birtir
í opinberi tilkynningu I Mosk-
vu á þriðjudagskvöldið. Sagði
þar á þessa leið:
Fyrir nokkru síðan kom sænsk-
ur iðjuhöldur að máli við sendi-
herra Rússa í Stokkhólmi, frú
Kollontay, og bar fram þau til-
mæli, að hún ræddi við Paasikivi,
sem væri væntanlegur til Stokk-
hólms innan skamms.
Frú Kollontay sagði, að sov-
étstjórnin hefði enga ástæðu til
þess að treysta’ forseta Finna né
finnsku stjórninni, sem nú færi
með völd, en væri samt fús til
að ræða um frið, þótt engar
breytingar fengjust gerðar á
stjórninni.
Þann 16. febrúar kom Paasikivi
til fundar við frú Kollontay. A*f-
henti frú Kollontay Paasikivi þá
friðarskilmála Rússa, og voru
þeir í sex greinum. Fara þeir hér
á eftir:
1. Öllu sambandi við Þjóðverja
verði slitið, og þýzki herinn
í Finnlandi kyrrsettur, svo
og herskip í finnskum höfn-
um. Rússar bjóðast til þess
að aðstoða Finna við þetta.
2. Landamœri þau milli Finna
og Rússa, sem ákveðin voru
með friðarsamningunum
1940, gangi aftur í gildi, og
fari Finnar með her sinn
brott úr þeim landshlutum,
sem þeir hafi síðar náð á sitt
vald af Rússum.
3. Allir rússneskir • fangar í
Finnlandí, hvort sem eru
hermenn eða aðrir, verði
þegar látnir lausir.
4. XJm afvopnun finnska hers-
ins verði rœtt á friðarráð-
stefnu í Moskva.
5. Um skaðabœtur til Rússa
frá Finnum fyrir styrjaldar-
tjón verði einnig rœtt í
Moskva.
6. Rússar eru reiðubúnir að
taka á móti finnskum samn-
ingamönnum til Moskva nú
þegar.
í tilkynningunni var neitað,
að Rússar hafi krafizt skilyrðis-
lausrar uppgjafar af Finnum,
eða að þeir hafi krafizt þess að
hafa setulið í Helsingfors.
Finnska stjórnin birti á mið-
(Framh. á 4. síðu)
400 maims í setu-
líðsvínmmm
Samkvæmt tilkynningu, sem
herstjórnin hefir sent blöðun-
um, vann 401 íslendingur hjá
setuliðinu 26. febrúar síðastl. í
tilkynningu þessari segir enn-
fremur, að síðastl. sex mánuði
hafi 400—500 íslendingar verið
í vinnu hjá setuliðinu.
Það var fyrst 20. júlí 1940,
sem brezka setuliðið fór að ráða
íslenzka verkamenn i sína þjón-
ustu og voru þann dag skráðir
hjá því 20 verkamenn. Síðan
óx tala íslenzks verkafólks í
þjónustu herstjórnarinnar og
árin 1941 og 1942 hafði hún oft-
ast yfir 3000 íslendinga í vinnu.
Á síðasta ári fór að draga úr
setuliðsvinnunni, unz svo var
komið, sem lýst er hér að fram-
an.
en í þrjá mánuði.
Um síðustu áramót voru
komnir 11 þús. flóttamenn frá
Danmörku til Svíþjóðar, þar af
2000, er ekki voru danskir ríkis-
borgarar. Síðan hefir þeim
flóttamönnum fjölgað.
Framkvæmdanefnd söfnun-
arinnar boðaði blaðamenn á
fund sinn í fyrradag og hafði
Sigurður Nordal þar orð fyrir
henni. Hann sagði m. a.:
Við höfum áður rétt tveim-
ur öðrum Norðurlandaþjóðum
hjálpandi hönd, Finnum og
Norðmönnum. Ástæðan til þess,
að ekki var fyrr hafin þessi ■
söfnun til danskra fló'ítamanna,1
er sú, að til skamms tíma hefir ■
verið safnað til Norðmanna og
þeirri söfnun er alveg nýlokið.
Síðan ástandið versnaði í Dan-
mörku og fleiri flóttamenn það-
an hafa leitað til Svíþjóðar,
hefir þörfin fyrir þessa hjálp
vitanlega stórum aukizt.
Flótti þessa fólks er oft hinn
erfiðasti og enginn veit fyrir-
fram, hvort hann muni takast.
En það er líka að bjarga frelsi
sínu — og stundum lífi — og
leggur því allt í sölurnar. Þegar
til Svíþjóðar kemur stendur það
allslaust uppi. Danska sendiráð-
ið í Stokkhólmi og ýmsir hjálp-
samir Svíar reyna að hjálpa því
eftir megni. Reynt hefir verið
að útvega því atvinnu og hafa
t. d. 1200 karlmenn verið ráðnir
til skógarhöggs. Um 200 dansk-
ir stúdentar stunda nám við
sænska háskóla og stofnaðir
hafa verið tveir menntaskólar
fyrir danska unglinga. Hefir
hvor þeira um 80 nemendur.
Dönsk börn stunda nám 1
(Framh. á 4. síSu)
Mokafli í verstöðv*
um við Faxaflóa
Eiimig í*«ður afli aim-
arsstaðar.
Þótt gæftir hafi verið í lak-
a.ra lagi í verstöðvunum við
Faxaflóa í vetur, er aflinn
orðinn með mesta móti. Hef-
ir nær alltaf mátt heita land-
burður af fiski, þegar á sjó
hefir gefið. Aldrei hefir þó
aflinn verið meiri en seinustu
dagana og munu þess ekki
dæmi, að áður hafi komið
eins mikill fiskur á land á
Suðurnesjum á einum degi og
stundum undanfarið.
Gæftir hafa hins vegar verið
frekar tregar. í janúarmánuði
fóru t. d. Akranesbátarnir helm-
ingi færri róðra en á sama tíma
í fyrra, en aflinn í róðri var til
jafnaðar þriðjungi meiri en þá.
í febrúarmánuði voru gæftir líka
tregar og var t. d. ekki farið á sjó
í heila viku samfleytt.
í Vestmannaeyjum hafa gæft-
ir elnnig verið tregari, en afli
þar sæmilegur, en þó minni en
hér við Faxaflóa.
Hornafjarðarbátarnir, er al-
mennt byrjuðu róðra um mán-
aðamótin janúar—febrúar, hafa
einnig aflað vel, þegar á sjó
hefir gefið.
Svipaðar fréttir er einnig að
segja frá Breiðafirði og Vest-
fjörðum, en gæftaleysi hefir
ekki verið minna þar en hér
syðra.
Þótt afli hafi þannig verið
með bezta móti hjá smærri út-
gerðinni, hafa togararnir ekki
sömu sögu að segja. Afli þeirra
hefir yfirleitt verið tregur und-
anfarið.
Reykjavík nær raf-
magnslausítvo daga
Það gerist nú alltítt, að Reykja-
vík og þau byggðarlög önnur,
er fá rafmagn frá Sogsstöðinni,
séu rafmagnslaus tímunum sam-
an, í ofanálag á það, sem er dag-
legt brauð, að rafmagnið sé mik-
ils til of lítið, öllum aðilum til
stórkostlegs tjóns. Er ýmsu um
kennt af þeim, sem með þessi
mál fara fyrir Reykjavíkurbæ.
Hefir meðal annars svo verið
frá skýrt, að rottur hafi tvíveg-
is átt sök á því, að tugþúsundir
manna í höfuðstaönum sátu i
myrkrinu, iðnrekstur allur stöðv
aðist og þeir, sem rafmagn
nota til að elda mat sinn og
hita híbýli sín, urðu að sætta
sig við kuldann.
Nú tvo síðustu dagana hefir
Sogsstöðin stöðvast gersamlega,
og var rafmagnslaust með öllu
á miðvikudaginn frá því klukkan
hálf níu að morgni til klukkan
að ganga níu um kvöldið. Klukk-
an eitt á aðfaranótt fimmtudags
stöðvuðust vélamar á ný og
komst það ekki í lag fyrr en
klukkan sex í gærkvöldi, eftir
seytján klukkutíma. Elliðaár-
stöðin var í gangi allan tímann
og yar rafmagni frá henni miðl-
að til þeirra staða, sem sízt
gátu verið án rafmagns, svo sem
(Framh. á 4. slðu)
A víáavangt
TVENNAR SJÖ MILJÓNIR.
Eins og áður er skýrt frá, féll-
ust atvinnurekendur nýlega á
að veita verkamönnum verulega
hækkun á grunnkaupi, eða 35
aura á klst. Samkvæmt útreikn-
ingi, sem birtur hefir verið í
Þjóðviljanum, nemur þessi
hækkun yfir árið, ef reiknað er
með stöðugri dagvinnu og dýr-
tíðaruppbót, rúmlega 2200 kr. í
verkamannafélaginu Dagsbrún
í Reykjavík eru nú 3000 félags-
menn. Sé reiknað með slíkri
hækkun til þeirra allra, nemur
hún allt að 7 milj. kr. yfir árið.
Það má telja nokkurnveginn
öruggt, að verðuppbætur þær,
sem bændum verða greiddar úr
ríkissjóði á útflutningsvörur
síðastl. árs, nemi ekki hærri
upphæð. Forkólfum yerka-
manna blöskraði mjög þessi upp-
hæð, þegar rætt var um hana á
þinginu og létu eins og hún
myndi eyðileggja afkomu ríkis-
sjóðs og atvinnuveganna í bæj-
unum. Hins vegar telja þeir
umrædda kauphækkun, er nem-
ur svipaðri upphæð, næsta smá-
vægilega. Svona er nú þeirra
j af naðarmennská.
ATVINNUREKENDUR HÉR
OG ANNARS STADAR.
Ýmsir bjuggust við, að at-
vinnurekendur myndu spyrna
fótum við þessari kauphækk-
un, þar sem þeim mætti vera
ljóst, að hún flýtti fyrir stöðv-
un atvinnulífsins, en kæmi
verkamönnum að litlum notum,
vegna aukinnar dýrtíðar, er af
henni hlytist.
Reynslan vai’ð þó ekki á þá
leið. Augnablikshag margra
þeirra var hagkvæmara, að
kaupið hækkaði en að verkfall
yrði um nokkurt skeið. Það
reyndist hér, eins og oftar, að
íslenzkir stóratvinnurekendur
hugsa meira .um augnabliks-
hag sinn en framtíðarhag at-
vinnuveganna. Þeir vilja græða
á stuttum tíma, njóta gróðans
síðan í áhyggjuleysi og kæra sig
þá kollótta um, hvernig at-
vinnulífinu vegnar.
í nágrannalöndunum er þessu
allt öðru vísi háttað. Þar líta
atvinnurekendurnir ekki ein-
göngu á atvinnuvegina sem
stundarbrask. Þeir finna, að
starfsemi þeirra fylgir þjóðfé-
lagsleg ábyrgð. Þess vegna berj-
ast þeir oft gegn óheilbrigðum
kröfum, sem þeir hefðu stund-
arhag af að fallast á. Þar hefir
því iðulega komið til langra
verkfalla. Þessi verkföll hafa
ekki aðeins dregið úr hóflitlum
kröfum, heldur beinlínis þrosk-
að verklýðsfélögin. Þau hafa
kunnað sér meira hóf á eftir.
Það er von, að verklýðssamtökin
hér séu óþroskuð og- heimtu-
frek, þar sem næstum viðstöðu-
laust hefir verið gengið inn á
allar kröfur þeirra hin síðari ár.
H AFN ARF J ARÐ ARMETIÐ
ÓHAGGAD ENN.
íslenzkir atvinurekendur hafa
ekki aðeins þá sérstöðu, sem
gerð er grein fyrir hér á undan.
Þeir hafa gert það, sem er al-
gert einsdæmi, að hafa af pólit-
ískum ástæðum knúð fram óbil-
gjarnari kaupkröfu en kom-
múnistar til að látast vera meiri
vinir verkamanna en þeir. Af
þeim ástæðum er einmitt sprott-
in ’ kauphækkun sú, sem nefnd
var hér í fyrstu.
Sumarið 1942 voru kommún-
istar ráðandi í stjórn Dags-
brúnar. Þeir fengu þá sam-
þykkta verulega kauphækkun.
Á sama tíma réðu Sjálfstæðis-
menn stjórn verkamannafélags-
ins Hlífar í Hafnarfirði. Til þess
að sýna fyrir kosningarnar, er
fóru fram þá um haustið, að þeir
væru betri vinir verkamanna en
kommúnistar, fengu þeir ákveð-
ið hærra verkamannakaup í
Hafnarfirði en í Reykjavik.
(Framh. á 4. síöu)
Á V A R P
Mikill fjöldi danskra flóttamanna dvelur í Svíþjóð og víðar
um þessar mundir. Flestir þessara manna hafa komizt úr landi
slyppir og snauðir og munu eiga litla kosti atvinnu og vera mjög
hjálparþurfa. Fólk þetta er úr öllum stéttum þjóðfélagsins og
meðal þess margt barna, kvenna og gamalmenna.
íslenzka þjóðin hefir þegar sýnt Finnum og Norðmönnum
samúð sína í verki og efnt til almennrar fjársöfnunar þeim til
handa. Eru það þá Danir einir af hinum nauðstöddu Norður-
landaþjóðum, sem enginn slíkur vináttuvottur hefir verið sýnd-
ur. Mun það hafa komið af því, að fram til þessa hafa íslending-
ar litið svo á, að eigi væri hægt að veita þeim hjálp, er að gagni
mætti koma. En nú mun þörf hinna dönsku flóttamanna í Sví-
þjóð vera einna brýnust þeirra Norðurlandabúa, sem unnt er
að rétta hjálparhönd eins og sakir standa.
íslendingum hefir vegnað svo vel, þrátt fyrir allar hörmung-
ar stríðsins, að þeir eru aflögufærir öðrum til styrktar, og munu
þeir fúsir að sýna Dönum þannig vinarhug í verki. Verði þátt-
takan almenn, erum við færir um að létta verulega raunir margra
danskra flóttamanna, og það án þess, að nokkur einstaklingur
taki nærri sér.
Væntum vér því, að íslendingar liggi nú ekki á liði sínu, held-
ur láti gjafir skjótt og vel af hendi rakna, enda er ætlunin, að
söfnunin standi aðeins yfir næstu mánuði. Mun sannast sem
jafnan, að fyrsta hjálpin er bezta hjálpin, enda verði féð sent
jafnóðum og það kemur inn.
Það má ekki einvörðungu telja rétt, að íslenzka þjóðin efni til
slíkra samtaka, heldur siðferðilega skylt. íslendingar mega aldrei
láta hlut sinn eftir liggja, þegar unnið er að mannúðarmálum.
Reykjavík, 1. marz 1944.
Sigurður Nordal, prófessor, Kristján Guðlaugsson, ritstjóri Vísis, Lúðvíg Guð-
mundsson, skólastjóri, Ben. G. Waage, forseti í. S. í., Stefán Jóh. Stefáns-
son.form. Norræna félagsins, Páll S. Pálsson, form. Stúdentaráðs, Björn Br.
Björnsson, tannlæknir, Gísli Sveinsson, forseti sameinaðs Alþingis, Björn
Þórðarson, forsætisráðherra, Haraldur Guðmundsson, form. þingfl. Alþfl.,
Brynjólfur Bjarnason, form. miðstj. Sosialistafl., Ólafur Thors, form. Sjálfst.fl.,
Eysteinn Jónsson, form. þingfl. Framsóknarmanna, Siguröur Sigurðsson, form.
Rauða kross íslands, Jón Hjaltalín Sigurðsson, rektor Háskóla íslands, Guð-
mundur Ásbjörnsson, forseti bæjarstjórnar Reykjavíkur, Pálmi Hannesson,
rcktor Menntaskólans, Magnús Jónsson, prófessor, form. Útvarpsráðs íslands,
Jónas Þorbergsson, útvarpsstjóri, Jakob Kristinsson, fræðsiumálastjóri, Skúli
Skúlason, form. Blaðamannafél. íslands, Sigurður Guðmundsson, skólameist-
ari, Akureyri, prófessor ÁsmundiÁ Guðmundsson, form. Frestafélags íslands,
Ingimar Jóhannesson, form. Sambands ísl. barnakennara, Helgi H. Eiríksson,
forseti Landssambands iðnaðarmanna, Hallgrímur Benediktsson, form. Verzl-
unarráðs íslands, Guðgeir Jónsson, forseti Alþýðusamb. íslands, Tómas Guð-
mundsson, form. Bandalags ísl. listamanna, Valtýr Stefánsson, ritstj. Morg-
unblaðsins, Stefán Pétursson, ritstj. Alþýðublaðsins, Sigurður Guðmundsson,
ritstj. Þjóðviljans, Árni Jónsson frá Múla, ritstj. íslands, Þórarinn Þórarins-
son, ritstj. Tímans, Bjarni Ásgeirsson, form. Búnaðarfélags íslands, Kristinn
Stefánsson, stórtemplar, Kjartan Thors, form. Landssamb. ísl. útvegsmanna,
Magnús Pétm-sson, héraðslæknir, form. Læknafélags íslands, Ragnhildur Pét-
ursdótth’, form. Kvenfélagasambands íslands, Eirikur J. Eiríksson, forseti
sambandsstj. U. F. í., Bjarni Jónsson, vigslubiskup, Steindór Steindórsson,
form. Akureyrardeildar Norræna fél., Kristján Jónsson, form. ísafjarðard.
Norræna fél., Jakob Jónsson, prestur, Jón Thorarensen, prestur, Garðar
Svavarsson, prestur, Árni Sigurðsson, fríkirkjuprestur, Helgi Tómasson, dr. med„
Gunnlaugur Einarsson, læknir, Sigríður Einarsdóttir, form. Hjúkrunarkvenna-
félags íslands, Þuríður Bárðardóttir, form. Ljósmæðrafélags íslands, Friðrik
Hallgrímsson, dómprófastur.