Tíminn - 08.03.1944, Page 2

102
TÍMIM, inifSvikinlagimi 8. marz 1944
26. blað
Igiminn
Miðvikudayur 8. tnarz
Heíldsalaokríð
Það hefir tekizt ótrúlega vel
að hamra þá kenningu inn í
hugi landsmanna, að dýrtíðin
stafi aðallega af verðlagi land-
búnaðarafurða og kaupgjaldi
verkamanna. Þegar rætt er um
orsakir dýtíðarinnar, er vart
minnst á nema þetta tvennt.
Hinu er jafnan sleppt, sem er
veigamesta orsök dýrtíðarinnar,
en það er okurstarfsemi heild-
salanna og ýmissa iðnaðaror-
kólfa.
Dýrtíðarvísitalan á mikinn
þátt í því, að þessi ranga hug-
mynd hefir skapast. Dýrtíðar-
vísitalan er aðeins bundin við
brýnastan framfærslukostnað
félítilla launamanna á kreppu-
tímum og gefur því alveg ranga
hugmyncf um venjulegan heim-
ilisrekstur í kaupstöðunum.
Þess vegna verður t. d. hlutur
landbúnaðarvaranna í dýrtíðar-
vísitölunni miklu stærri en
hann raunverulega er í heimil-
isrekstrinum. Þess vegna eru
líka flestir launamenn mót-
fallnir niðurgreiðslu ríkissjóðs
á verðlagi landbúnaðarvara, þar
sem það er beinn hagur þeirra,
að þetta verðlag sé sem hæst,
vegna vísitölufyrirkomulagsins.
Hver og einn, sem reynir að
gera sér nokkra grein fyrir
starfsháttum heildsalanna, get-
ur ekki heldur gengið þess dul-
inn, að þangað er að rekja einn
höfuðþátt dýrtíðarinnar. Hér
starfa talsvert á annað hundrað
einkafyrirtæki að innflutnings-
verzluninni, sem öll græða of-
fjár, þrátt fyrir stórfellt manna-
hald og mikinn skrifstofukostn-
að. Það mun ekki ofsagt, að
gróði þessara fyrirtækja hafi
numið mörgum tugum miljón-
um kr. á'undanförnum árum og
að öllum líkindum stórum meiri
upphæð en samanlagt söluverð
þeirra ' landbúnaðarafurða, sem
seldar hafa verið í landinu. Þessi
blóðskattur, sem hér hefir verið
lagður á verzlunina, er vissu-
lega ein aðalorsök dýrtíðar-
innar.
Blöð heildsalanna hafa reynt
að verja þá með því, að verð-
lagið sé ekki lægra hjá S. í. S.
en þeim. Þetta eru hinar stór-
felldustu blekkingar. Verðlagið
hjá S. í. S. er til jafnaðar stór-
um lægra, enda hefir niðurstað-
an orðið sú, að almenna álagn-
ingin er langminnst á þeim vör-
um, þar sem innflutningshlutur
S. Í..S. er stærstur (T. d. mat-
vörur). Þar verða heildsalarnir
að fylgja fordæmi þess. Hins
vegar ræður S. í. S. minnu um
almenna verðlækkun þeirra
vörutegunda, þar sem innflutn-
ingshlutur þess er hverfandi lít-
ill. Þar ráða heildsalarnir að
mestu. Þar nær okrið að
blómstra.
Heildsalarnir hafa ekki aðeins
aukið dýrtíðarbólguna • með
gegndarlítilli álagningu, heldur
hafa þeir með því að kappkosta
innflutning ýmissa miður nauð-
synlegra vara, ýtt undir kaup-
fýsn almennings og hún hefir
aftur aukið kaupkröfurnar.
Þetta hefir átt meiri þátt í verð-
bólgunni og kaupkröfunum en
marga grunar.
Um ýmsan innlendan iðn-
rekstur mætti líka segja næsta
svipaða sögu og heildsalaverzl-
unina. Verðhækkun ýmsra slíkra
vara og gróði hlutaðeigandi
fyrirtækja sýnir bezt, að þar er
falin ein af þýðingarmeiri or-
sökum dýrtíðarinnar.
Þegar hafizt verður handa
um varanlega lausn dýrtíðar-
innar, má vissulega ekki gleyma
þeim veigamiklu orsökum henn-
ar, sem hér hafa verið raktar.
Það er meira en rétt, að verð-
lag landbúnaðarafurða og kaup-
gjald verkamanna verður að
lækka, ef framleiðslan á ekki
að sligast, en slík lækkun væri
svipað verk og að fást aðeins
við flísina, en gleyma bjálkan-
um, ef ekki væri jafnframt tekið
fyrir okurstarfsemi milliliðanna.
Lækkun afurðaverðs og kaup-
gjalds vantaði allan siðferði-
legan grundvöll, ef aðeins væri
þrengt að“ bændum og verka-
mönnum, en milliliðir og aðrir
E y s t e i n n Jónsson;
Uppgjoi eða íramsókn
Fyrir nokkru ritaði ég hér í
blaðið hugleiðingar um samstarf
bænda og annarra vinnandi
framleiðenda. Ég hélt því fram,
að brýn riauðsyn væri á sam-
tökum þessara stétta um stétta-
málefni. En jafnframt lagði ég
höfuðáherzlu á, að þau sam-
tök væri ekki fullnægjandi.
Vinnandi framleiðendur þyrftu
einnig að sameinast sem mest
um ákveðna þjóðmálastefnu. Þá
sýndi ég fram á, að megin þorri
bændastéttarinnar fylgdi þjóð-
málastefnu Framsóknarflokks-
ins, hefði með þeim hætti unn-
ið glæsilega þjóðmálasigra og
dró þær ályktanir af þessu, að
eina leiðin til salneiningar væri
sú, að Framsóknarflokkurinn
væri nú efldur meira en nokkru
sinni fyr.
Blað eitt, sem telur sig vilja
sameiningu allra atvinnurek-
enda, virðist hafa dregið þær
furðulegu ályktanir af þessum
ummælum, að mér væri ekki
áhugamál, að bændur og aðrir
vinnandi framleiðendur ynnu
betur saman en verið hefir. Hef-
ir blaðið beint til mín fyrir-
spurnum og hreytt að mér orð-
um á þá lund, að eigi verður
misskilið. Ég á ekki sæti á nein-
um spurningabekk hjá blaði
þessu né þeim, er að því standa,
og mun því eigi binda mig við
að svara spurningum þess, og
það því fremur, sem mér virð-
ist umrætt blað lítil skil gera
þeim verkefnum, sem það þó
telur sig vilja sinna.
Aftur á móti mun ég halda
lítið eitt áfram þeim hugleið-
ingum, er ég hóf í umræddri
grein.
Mér er það höfuðáhugamál,
að sem flestir landsmenn not-
færi sér úrræði samvinnunnar í
stórgróðamenn fengju að halda
öllu sínu og leika jafnvel enn
lausari hala en áður.
Það verður þvi ekki sízt á
þessum vettvangi, sem taka þarf
öfluglega í taumana, ef ekki á
illa að fara. Varanlega verða
þessi mál þó ekki leyst fyrr en
ræzt hefir sá draumur frum-
herja samvinnufélaganna, að
öll verzlun landsmanna sé t
höndum þeirra. Þá fyrst er
verzlunin komin í hendur lands-
manna og þeim ekki nein hætta
búin af okri erlendra eða inn-
lendra'kaupsýslumanna, eins og
lengi hefir verið. Þ. Þ.
sem allra flestum efnum og ^
geri samvinnuhugsjónina að
grundvallarstefnu sinni í þjóð-
málum, að dæmi Framsóknar-
manna. Mér virðist aðstaða
þeirra, sem vinna við sjálf
framleiðslustörfin, vera þannig,
að þeim ætti að vera ljósara á-
gæti samvinnustefnunnar í
þjóðmálum en flestum öðrum.
Reynslan hefir staðfest þessa
skoðun. Á þeim rúmum 25 ár-
um, sem Framsóknarflokkur-
inn hefir starfað, hafa fleiri og
fleiri úr hópi þessara manna
fylkt sér undir merki flokksins.
Bændur og aðrir vinnandi
framleiðendur hafa fundið það
betur og betur, að Framsóknar-
flokkurinn heldur bezt á mál-
um þeirra og hefir um þau for-
ustu. Þeir hafa séð það gleggra
með hverju ári, að þótt aðrir
flokkar léðu málum þeirra
stundum lið, t. d. Alþýðufokk-
urinn og Sjálfstæðisflokkur-
inn, þá kom sá stuðningur við
málin vegna forustu Fram-
sóknarmanna.
En hér kemur einnig annað
til en stéttarsjónarmið manna.
Bændur hafa fylkt sér í Fram-
sóknarflokkinn einnig vegna
þess, að flestum þeirra fellur
vel umbótastefna flokksins og
barátta hans fyrir bættum þjóð-
félagsháttum. í Framsóknar-
flokknum hafa þeir fylkt sér um
ákveðna umbótastefnu, byggða
á hugsjón samvinnunnar.
Víðsýnir bændur hafa jafn-
an séð og skilið að þjóðfélagið
þarf annars og meira með en
þröngsýnnar togstreitu milli
stéttanna. Þeir munu halda á-
fram að líta svo á, og sjá jafn
glöggt fyrir því nauðsyn þess
að hafa stéttarsamtök. Þeir
munu kunna glögg skil á því,
hvaða verkefni henta stétta-
samtökum, en jafnframt gera
sér Ijóst, að eigi verða öll við-
fangsefni þannig leyst. Þeir
munu því halda áfram að efla
þjóðmálasamtök þau, sem bezt
hafa gefizt.
Ég geri ekki ráð fyrir, að í
hópi þeirra manna, sem staðið
hafa að þjóðmálasamtökum
samvinnumanna, séu margirT
sem reiðubúnir eru til þess að
vinna að „sameiningu“, er á að
vera fólgin í þvi, að kasta fyrir
borð umbótastefnu Framsókn-
arflokksins, sem meira en tveir
þriðjungar bændanna aðhyll-
ast, og tryggt hefir allar meiri-
háttar framfarir í sveitum
landsins á undangengnum ára-
tugum, en ganga í þess stað í
yaranlegt bandalag við stórat-
vinnurekendur, milliliðastéttir
og auðmenn bæjanna.
Ég hygg, að umbótamenn og
samvinnumenn í landinu muni
ekki vænta sér mikils til fram-
búðar af slíkri samsteypu, jafn-
vel þótt líklega væri látið á
meðan menn væru að leggja
niður samtök þau, er þezt hafa
gefizt og mestur þyrnir hafa
verið í holdi þeirra, sem „sam-
einast“ ætti.
Ég geri ráð fyrir, að æsku-
menn í landinu mundu heldur
ekki verða hrifnir af slíkum
vinnubrögðum, og sízt nú þegar
í öllum menningarlöndum eru
ráðagerðir um djarflegar þjóð-
félagsumbætur.
Mér sýnist sú stefna ekki
í’áðleg, að ganga sig aftur á bak
í jörð ofan af ótta við kommún-
ista, þótt ég vilji manna sizt
gera lítið úr þeirri hættu, sem
heilbrigðu umbótastarfi stafar
af vinnubrögðum þeirra. —
Reynsla þeirra þjóða, sem
sem þannig hafa farið að, er
ekki svo glæsileg, að freistandi
sé að fylgja þeirra fordæmi.
Þá er spurningin: Hvernig er
heppilegast að vinna á næst-
unni að málefnum samvinn-
unnar og umbótum í landinu?
Framsóknarmenn hafa þýð-
ingarmikla þjóðmálareynslu, og
mun þeim bezt farnast, ef þeir
hafa framvegis þær vinnuað-
ferðir, sem bezt hafa gefizt, en
varast aðrar, sem illa hafa
reynst.
í landinu hafa lengst af starf-
að þrír aðalflokkar. Framsókn-
arflokkurinn hefir ekki haft
hreinan meirahluta né heldur
hinir flokkarnir.
Hvernig hefir þá Framsókn-
arflokkurinn séð borgið áhuga-
málum umbjóðenda sinna, þótt
hann hafi ekki haft meirahluta
á Alþingi og þótt nokkur hluti
bændastéttarinnar og æði-
margir vinnandi framleiðendur
við sjóinn, hafi ekki viljað veita
honum brautargengi fram að
þessu?
Hann hefir gert það með því
að vera miðflokkur í landinu.
Með því að semja við fulltrúa
annara þjóðmálasamtaka, og
taka tillit til þeirra að sjálf-
sögðu um leið, en aldrei með
því að sameinast þjóðmálasam-
tökum, sem höfðu aðra megin-
stefnu.
Þannig hefir Framsóknar-
flokkurinn haldiö á málum. Með
þessum hætti hefir hann kom-
ið stórfelldum umbótum til leið-
ar. Til dæmis má nefna, og er
þó fátt eitt tekið: héraðsskól-
ana, byggingar- og landnáms-
sjóðinn, Búnaðarbankann, síld-
arverksmiðjur ríkisins, nýbýla-
lögin, hraðfrystihúsin, afurða-
sölulögin. Þannig mótaði og
flokkurinn stefnuna í fjármál-
um, verzlunarmálum og sam-
göngumálum á þann hátt, sem
nú hefir hlotið viðurkenningu
nær allrar þjóðarinnar.
Oftast hefir flokkurinn getað
komið mestu til leiðar með
samstarfi við fulltrúa umbóta-
sinnaðra verkamanna og er
eðlilegt að svo sé, þegar á mál-
um þeirra er haldið trúlega og
af víðsýni. Þegar því hefir ekki
verið til að dreifa, hefir Fram-
sóknarflokkurinn reynt að hafa
samstarf við flokk samkeppnis-
manna. Er skemmst að minn-
ast hversu síðasta tilraun í þá
átt endaði á árinu 1942.
Styrkur Framsóknarflokksins
hefir jafnan legið í því að vera
trúr samvinnustefnunni og um-
bótastefnu sinni í þjóðmálum,
vinna með öðrum flokkum eftir
því sem málefni stóðu til, en
höggva hvorki af sér vinstri né
hægri höndina, ef svo mætti að
orði kveða.
Fyrir nokkrum árum kom upp
hreyfing í þá átt að leggja um-
bótastefnu flokksins á hilluna
og gera varanlegt bandalag við
stóratvinnurekendur og milli-
liðastétt bæjanna. Var þetta
ekki þannig fyrir lagt að vísu,
en því haldið fram, að sam-
eina ætti alla bændastéttina í
einn flokk. Sú „sameiningar-
tilraun" var studd m. a. af einu
ríkasta verzlunarfélagi í Reykja
vík og með mörgu móti kom í
Ijós hvert förinni var heitið.
Ýmsir mætir menn höfðu hér
stutt að í góðri trú, en þegar
sýnt var, hvert stefndi, breyttu
þeir að sjálfsögðu afstöðu sinni
í samræmi við það. Varð því
þjóðmálasamtökum samvinn-
unnar ekki hnekkir að til fram-
búðar, en þó urðu að þessu leið-
indi um skeið, og því veröur
ekki neitað, að þær sviftingar,
sem af þessu stöfuðu, töfðu
því vöxt flokksins um nokkur
ár.
Nokkrum mönnum virðist
hafa dottið í hug, að tími sé
nú til þess kominn, að Fram-
sóknarmenn leggi niðúr um-
bótabaráttu sina og miðflokks-
starfsemi og sameinist að fullu
eða geri varanlegt bandalag við
stóratvinnurekendur og kaup-
sýslustéttir landsins, en loki
öðrum leiðum. Allt vegna þess
hve brýn nauðsyn sé á því að
sameinast gegn kommúnistum.
Ef þannig væri á málum hald-
ið, þá er alveg víst, að það yrðu
ekki samvinnubændurnir í
landinu, sem réðu stefnu þeirr-
ar þjóðmálafylkingar, sem
þannig væri mynduð.
Þegar búið væri með þvílík-
um vinnubrögðum að tvístra
þeim þjóðmálasamtökum sam-
vinnumanna, sem eigi aðeins
hafa gengið harðast fram fyrir
skjöldu í málefnum vinnandi
framleiðenda, heldur einnig
löngum borið hita og þunga af
stjórn landsins, þá væri ekki
framar mikil ástæða fyrir öfga-
fylkingar bæjarflokkanna til’
hægri né vinstri, að taka tillit
til þess, hvað vinnandi fram-
leiðendur og samvinnumenn i
dreifbýlinu vildu vera láta.
Rétt væri og fyrir menn að
athuga í þessu sambandi hver
verkefni eru mest aðkallandi
næstu árin. Þar ber hátt raf-
orkumálin, ræktunina og aukn-
ingu skipastólsins. Þessi verk-
efni krefjast framlaga af al-
mannafé, svo miljónatugum
nema, þótt eigi séu fleiri talin
af öllu því, s'em ógert er. Hvern-
ig halda menn að ganga mundi ,
að koma þessum málum í fram-
kvæmd, þegar búið væri að
tvístra þeim flokki, sem bezt er
til forustunnar treystandi og sú
leið ein opin, sem stríðsgróða-
mennirnir hafa á sínu valdi.
Framsóknarmönnum er ann-
að hlutverk ætlað en að bogna
fyrir ofstopa kommúnista eða
taka afarkostum kyrrstöðu-
manna. Framsóknarmenn við-
urkenna ekki, að málum sé
þannig komið, að velja beri milli
þess eins að styðja kommúnisma
eða kyrrstöðustefnu til hægri,
enda er ljósara með hverjum
degi sem líður, að sú verður
ekki rás viðburðanna í nálæg-
um lýðræðislöndum. Þar munu
menn hafna jafn eindregið ein-
ræðisstefnu Stalins, ofbeldis-
stefnu Hitlers og íhaldsstefnu
þeirri, sem rikti í mörgum lönd-
um fyrir styrjöldina. í þessum
löndum verður upp tekin ný
róttæk stefna þjóðfélagsum-
bóta og henni stefnt gegn of-
beldi og einræði frá hægri og
vinstri.
Það verður hlutverk Fram-
sóknarflokksins að hafa for-
ustu um myndun öflugrar fylk-
ingar djarfhuga umbótamanna
og leita í því sambandi sam-
starfs og samvinnu við alla þá,
sem slíka stefnu taka fram yf-
ir skiptingu þjóðarinnar í tvær
fjandsamlegar fylkingar, sem
enda hlyti með einræði í ein-
• hverri mynd.
j Mjög er nú rætt um kom-
múnista og starfsemi þeirra og
(Framli. á i. síðu)
ViIIiolin Jmig;
Mestu eldsumbrot sögunnar
Fyrir sextíu árum varð hið stórfenglegasta jarðrask, er
sögur fara af, þegar eldfjallið Krakatá gaus með þvílíkum
heljarkrafti, að þess gætti um heimskringluna alla. Og þó
að við lifum á byltingatímum, er ekki ófróðlegt fyrir okkur
að líta um öxl og virða fyrir okkur þessa feiknarlegu spreng-
ingu, sem varð af völdum náttúrunnar sjálfrar.
Þegar siglt er inn í Sunda-
sundið vestan úr Indlandshafi,
á milli eyjanna Súmötru og
Jövu, blasir við sjónum manna
risavaxinn þríhyrndur berg-
veggur. Þetta 832 metra háa,
næstum lóðrétta fja.ll, er nak-
inn svartur flötur, sem stingur
óhugnanlega í stúf við vinalegu,
grænu smáeyjarnar með sínum
þétta trjágróðri, sem dreifðar
eru um þessa siglingaleið. Það
er líkast því, sem tröll hafi reist
hér hrikalegan minnisvarða
undir miðbaugssólinni í dimm-
bláu hafinu.
Og þetta er ekki svo fráleit
líking. Tröllið er Vúlkan, hinn
gamli guð eldfjallanna, og
minnisvarðinn, sem hann hefir
reist sínum ótrúlega krafti, eru
leifarnar af Krakatá — Krabba-
eyjunni, eins og hún líka er
nefnd.
Fyrir sextíu árum voru hér
fjórar smáeyjar: Einmanaey,
Langey, Pólverjahatturinn og
Krakatá. Þessi litli eyjaklasi var
óbyggður. Endrum og sinnum
gengu þar þó malajskir fiski-
menn á land til þess að taka
skjaldbökuegg, sem Kínverjum
þykir hið mesta hnossgæti.
Inrifæddir menn kunnu raun-
ar frá því að segja, að Kraka-
tá hefði „spúð eldi“ árið 1680,
en síðan var svo langt um liðið,
að það var komið í tölu útkuln-
aðra eldfjalla. í Austur-Indí-
um er grúi geysimikilla eldfjalla,
og meðal þeirra var Krakatá
agnarkríli.
Á Krakatáeyju voru tvö lág
fell, Perbuwatan og Danan, og
Krakatá, sem eyjan dregur nafn
af, nokkru hæst. Og það var í
þessum fjöllum, sem fram kom
allt í einu svo ógurlegur kraftur,
að greina mátti um hnöttinn'
allan. Þess eru engin dæmi, að
áhrif eldsumbrota hafi verið svo
gífurleg.
Þegar Krakatá-gígurinn var
búinn að sofa Þyrnirósarsvefni
sínum í tvö hundruö ár, færði
hollenzki verk- og jarðfræðing-
urinn Verbeck sönnur á, að
Krakatáeyjan stæði í djúpri
hafgjá á milli Jövu og Súmötru.
Jafnframt benti hann á, hve
hættulegar aðstæðurþetta væru.
í jöðrum slíkra jarðsprungna
verða tíðum hræringar, sem
þrýsta á fljótandi hraunleðju í
iðrum jarðar. Þannig getur og
.sjór seytlað niður í holrúmið og
breytzt með stórkostlegum
þrýstingi í mjög heita gufu.
Þegar þrýstingurinn vex í iðrum
jarðarinnar, þrúgast fljótandi
og- glóðheit hraunleðjan út um
gígina, og gufan fer þá annað
hvort sömu leið eða sprengir
utan af sér jarðskorpuna.
Það kom brátt í ljós, að verk-
fræðingnum hafði ekki skjátl-
azt. Sunnudaginn 20. maí 1883,
á ellefta tímanum, tók allt i
einu að sjást lífsmark með
Perbuwatan. Hið útkulnaða
eldfjallskríli hafði þá aðeins
verið í dauðadái. íbúar Batavíu,
höfuðborgar Jövu, trufluðust í
sunnudagsfriði sínum af þrumu-
brestum og dimmum drunum.
Var þetta jarðskjálftl eða
eldsumbrot?
Fólk lagðist á jörðina og
hlustaði, en ekkert hljóð var að
heyra neðan úr jörðinni. Hér
hlaut eldfjall að vera að verki.
Daginn eftir bárust þau tíð-
indi, að eyðieyjan Krakatá
hefði vaknað eftir 203 ára sam-
felldan svefn. Strandbúarnir í
næsta umhverfi höfðu séð eld-
tungur og reyk yfir eynni, og
fíngert öskumistur hafði fallið
á jörðina.
í þrjá mánuði héldu eldfjöllin
á Krakatá áfram að rymja, eins
og þau vildu vara landslýðinn
við þeim ægilegu hamförum,
sem í aðsigi voru, en hin ró-
lyndu, kaffibrúnu Austurlanda-
börn voru ekki fús á að láta
ógna sér til þess að flýja sveita-
þorp sín og hrísgrjónaakra.
Sunnudaginn 26. ágúst 1883
hefir eldfjallið þó þrotið þolin-
mæðina. Á Jövu og Súmötru
heyrðist skruðningur, sem fór
sívaxandi, en yfir hann gnæfðu
við og við dimmar drunur og
hvellir, líkastir fallbyssuskot-
um. Fæstir strandbúanna flýðu
eða færðu sig um set upp í land-
ið. Enda þótt drunurnar í eld-
fjöllunum væru búnar áð heyr-
ast í þrjá mánuði, og fólkið
farið að venjast reyknum og
öskufallinu, mátti við öllu bú-
ast.
Og árdegis á mánudag reið
skelfingin yfir, með svo gríðar-
legum brestum, að yfir tók allt,
sem á undan var gengið. Bik-
svart reykský steig upp í loftið,
svo að kolniðamyrkur varð á
suðurhluta Súmötru og Jövu
vestanverðri. Þó að miður væri
dagur og sól hátt á lofti, varð
fólk að kveikja ljós í híbýlum
sínum til þess að sjá til. Úti
fyrir var svartnættis myrkur, og
í skjóli þess* sendi Krakatá
dauða og tortímingu á hendur
strandbúum Jövu og Súmötru
með 35 metra hárri flóðbylgju.
Drynjandi og hvæsandi þreif
hún allt með sér, fast jafnt og
laust. Fólkið leitaði sér athvarfs
á hæðunum í nágrenninu, en
yfir það rigndi glóandi vikri og
heitu mistri, og loftið var mett-
að banvænum gastegundum og
brerinisteinsgufu. Meiri hluti
fólksins, sem forðað gat sér
undan flóðbylgjunni, brenndist
því til dauðs eða kafnaði.
Aðeins eitt af skipunum, sem
lágu þarna í höfn, komst af,
saltflutningaskipið „Marie“. Má
kraftaverk kallast, að það skyldi
ekki, sem hin, verða hinum geig-
vænlegu flóðbylgjum að bráð.
Fyrsta bylgjan, sem yfir reið,
skolaði skipinu langt upp á
land, en ein hinna þriggja, sem
á eftir komu, losaði það aftur
af grunni, og þoldi það volk
mikið, áður en ósköpum þessum
linnti.
Hinar fjórar hrikalegu flóð-
bylgjur ollu ósegjanlegri eyði-
leggingu á ströndum Jövu og
Súmötru. Af Evrópumönnum
fórust 37, eh 36.380 af innfædd-
um. 165 sveitaþorp jöfnuðust
við jörðu og 132 urðu fyrir miklu
tjóni. En æðisgengnar bylgjurn-
ar geisuðust áfram um úthöfin
og snertu strendur bæði Afríku
og Ameríku. í Evrópu varð þeirra
varð allt til Ermarsunds.
Hvað olli því, að eldsumbrot
þessi voru svo óvenjulega kraft-
mikil?
Líklegt er talið, að myndazt
hafi holrúm undir Krakatáeyju,
þegar eldfjöllin þeyttu hinum
firna mikla vikri upp í loftið.
Jarðskorpan hefir látið undan
þunga eyjarinnar, sem á henni
stóð, og svo sem fyrr getur var
hún í sprungu á hafsbotninum.
Við hamfarir þessar hurfu tveir
þriðju hlutar eyjarinnar niður í
holrúmið ásamt kynstrum af
sjó, sem breyttist í gufu, er
hann snart glóandi hraunleðj-
una. Af gufunni varð sprenging,
hún sundraði hluta af fjallinu
og hratt sjónum frá sér með
þeim ægikrafti, sem lýst hefir