Tíminn - 11.03.1944, Qupperneq 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
f RITSTJÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHUSI, Lindargötu 9 A.
Símar 2353 og 4372
j AFGREIÐSLA, INNHEIMT.
i OG AUGLÝSINGASKF.—r. DFA:
i EDDUIIÚSI, Lindargötu 9 A.
! Sími 2323.
28. árjí.
Reykjavík, laugarclaginii 11. marz 1944
27. blað
Erlent ylirlit:
Afstaða
Tyrkja
Það hefir vakið mikla athygli,
að Bretar og Bandaríkjamenn
hafa tilkynnt, að þeir hafi
frestað vopnasendingum til
Tyrkja um óákveðinn tíma.
Erlendum blöðum kemur ekki
saman um tilefni þessara á-
kvarðana Bandamanna. Sum
þeirra álíta, að Bandamenn
telji, að Tyrkir þurfi ekki leng-
ur að óttast árás Þjóðverja, og
þess vegna sé óþarft að senda
þeim vopn, þar sem þeirra sé
meiri nauðsyn annars staðar.
Aðrir telja, að Tyrkir hafi ekki
viljað fallast á kröfur Banda-
manna um þátttöku í styrjöld-
inni. Flestum blöðunum kemur
þó saman um, að vinátta
Bandamanna og Tyrkja hafi
ekki kólnað að ráði.
Þau blöðin, er skýra svo frá,
að staðið hafi yfir samninga-
viðræður um þátttöku Tyrkja í
styrjöldinni, þykjast jafjiframt
hafa heimildir fyrir því, að
Tyrkir hafi ekki verið með öllu
ófúsir í þeim efnum. Hins vegar
hafi þeir haldið því fram, að
Þjóðverjar myndu tafarlaust
svara slíkri þátttöku þeirra méð
innrás í þau héruð Tyrkja, sem
er Evrópumegin Bosporussunds-
ins, og skorti þá ýmsan herút-
búnað til að mæta slíkri árás.
Gerðu þeir því þá kröfu til
Bandamanna, að þeir sæju sér
fyrir tilskildri aðstoð, ef þeir
yrðu fyrir slíkri árás, en þess-
um skilyrðum gátu Bandamenn
ekki fullnægt, nema með því
móti að raska stórlega hernað-
aráætlunum sínum. Niðurstað-
an var því sú, að Tyrkir halda
hlutleysinu áfram, en Banda-
menn hættu að senda þeim
vopn, þar sem þeir telja lika
útilokað, að Þjóðverjar ráðist
á Tyrki að fyrra bragði, eins og
nú er komið.
Bandamenn eru taldir hafa
haldið því fram í þessum samn-
ingaviðræðum, að Þjóðverjar
myndu ekki ráðast á Tyrki, þótt
þeir færu í styrjöldina, þar sem
þeir hefðu ekki bolmagn til slíkr-
ar árásar. Tyrkir eru hins veg-
ar sagðir hafa haldið því fram,
að Þjóðverjar myndu telja sig
tilneydda til slíkrar árásar,
hvað, sem hún kostaði, bæði til
að halda áliti sínu meðal Balk-
anþjóðanna og til að hindra af-
not Bandamanna og Rússa af
Bosporussundinu.
Þótt Tyrkir verði aldrei bein-
ir þátttakendur í styrjöldinni,
(Framh. á 4. síðu)
Selntasttt Iréttir
Rússar hafa hafið mikla sókn
í Suður-Ukrainu og Suður-Pól-
landi. Þeir hafa rofið hina mik-
ilvægu járnbraut milli Lwow og
Odessa, sem er ein helzta flutn-
ingaleið Þjóðverja til Rúmeníu.
Búizt er við, að Rússar taki
Tarnopol þá og þegar. Á nokkr-
um stöðum eru þeir komnir að
landamærum Rúmeníu frá 1940.
Finnska þingið hefir samþykkt
með 117:80 atkv. að halda áfram
samningaumleitunum við Rússa.
Tanner fylgdi meirihlutanum.
Ameríski flughérinn hefir
flesta daga þessarar viku gert
stórfelldar dagárásir á Berlín.
Loftbardagar hafa oft orðið
miklir og telja Ameríkumenn
flugvélatjón Þjóðverja miklu
meira..
Rússneska stjórnin hefir
hafnað þeirri málamiðlun pólsku
stjórnarinnar, að landamæra-
deilum þeirra verði frestað fram
yfir stríðslok. Jafnframt hefir
hún krafizt, að nokkrum ráð-
herrum verði vikið úr pólsku
stjórninni.
Rússneski sendíherr-
ann ræðir við blaða-
menn
Hinn nýkomni sendiherra
Rússa á íslandi, Alexei Krass-
ilnikoff, boðaði blaðamenn á
fund sinn á miðvikudagsmorg-
uninn að Hótel Borg, þar sem
hann býr enn, ásamt starfsliði
Lýðveldísstjórnarsbráín
aígreídd einróma frá Alþingí
t
Akvæðin um kjorgengi, kosningu og synjunarvald iorseta
~ Lýðveldisstjórnarskráin var afgreidd frá Alþingi síðastl. mið-
sínu.
Alexei Krassilnikoff, fyrsti sendiherra
Rússa á íslandi.
Sendiherrann kvað stjórn
Sóvét-Rússlands það ánægju-
efni, að stjórnmálasambandi
hefði nú verið á komið milli þess
og íslands. Hann kvaðst þess
fullviss, að það myndi upphaf
góðrar samvinnu þessara
tveggja þjóða, rússneska stór-
veldisins og íslenzku smáþjóð-
arinnar.
Sendiherrann kvað Rússa held-
ur lítil skil kunna á íslandi og
íslendingum, sem vonlegt er, því
að samskipti þessara þjóða hafa
verið harla lítil. En ekki taldi
hann óhugsandi, að nokkur
verzlunarviðskipti gætu tekizt
með þeim, þegar þeir möguleik-
ar hefðu verið athugaðir.
Sendiherrann lét í ljós áhuga
sinn um að kynnast íslenzku
þjóðinni, lögum hennar og hátt-
um, og sagðist hafa í hyggju að
læra íslenzku, þótt sér hefði
raunar verið tjáð, að hún væri
torlært mál.
Tuttugu manns eru í fylgd
með sendiherranum, þar af sex
starfsmenn. Hitt eru konur og
börn starfsmanna sendiráðsins.
Heiðursmerki
Hinn 5. febrúar þ. á. sæmdi
ríkisstjóri eftirtalda Vestur-
íslendinga heiðursmerkjum
Fálkaorðunnar.
Sveinbjörn Jónsson prófess-
or, Illinois, fékk stjörnu stór-
riddara.
E. Hjálmar Björnsson rit-
stjóri, Minneapolis, Rjchard
Beck prófesor, Grand Forks, og
Árni Helgason ræðismaður,
Ohicago, fengu allir stórridd-
arakross.
Biskupinn, herra Sigurgeir
Sigurðsson afhenti mönnum
þessum heiðursmerkin.
Ferð norður
Nú í vikunni fóru tvær stórar
bifreiðir norður til Sauðárkróks
á vegum póststjórnarinnar, með
póst og farþega. Komu þær til
bæjarins aftur í gærmorgun.
Tíminn átti stutt samtal við
annan bifreiðarstjórann, Vil-
hjálm Heiðdal. Lét hann vel af
færðinni úr því kæmi upp í
Borgarfjörðinn. Snjór væri ekk-
ert mjög mikill á Holtavörðu-
heiði né Vatnsskarði og ekkert
til farartálma á vegunum. En
Vilhjálmur kvað færðina mjög
þunga, vegna aurs, fyrir Hval-
fjörð og inn með Hafnarfjalli.
Alþingí frest-
að til 10. júní
Tillagan um norræna
samvínnu samþykkt
í dag mun verða samþykkt
tillaga í sameinuðu Alþingi um
að fresta þinginu um nokkurt
skeið, þó ekki lengur en til 10.
júní næstkomandi.
Tillaga skilnaðarnefndar um
norræna samvinnu var til af-
greiðslu í sameinuðu þingi og
var samþykkt með 48 samhljóða
atkvæðum.
Það olli nokkrum leiðindum í
sambandi við afgreiðslu tillög-
unnar, að kommúnistar reyndu
að fá henni breytt þannig, að í
henni fælist óbeint kali til
Finna og Svía. Varð þetta til
þess, að bornar voru fram all-
margar breytingartillögur, en
þær voru allar ýmist felldar eða
teknar aftur, og tillagan sam-
þykkt óbreytt með því atkvæða-
magni, er áður var greint.
Frá Danmörku
Fréttir frá sendiráði íslands í
Kaupmannahöfn:
Eftirtaldir íslendingar hafa
lokið fullnaðarprófi í náms-
greinum sínum:
Ingvar Ingvarsson í raf-
magnsfræði, Gunnar Tómasson
í verkfræði, Þorvaldur J. Júlíus-
son í hagfræöi, Gunnlaugur
Pálsson, húsameistárapróf frá
Listaháskólanum, Páll Pálsson
í dýralæknisfræði (á þá eftir
hálfs árs varðstofustarf).
Jón Eiríksson læknir tekur nú
þátt í námsskeiði fyrir embætt-
islækna og mun ekki hafa nein
læknisstörf á hendi fyrst um
sinn.
í októbermánuði s. 1. var Jón
Helgason prófessor kosinn deild-
arstjóri heimsspekideildar Hafn-
arháskóla.
Jón Stefánsson málari hefir
haldið sýningu á málverkum
sínum. Seldi hann nokkur mál-
verk, eitt þeirra kennslumála-
ráðuneytinu.
Frá Noregi
Þýzku hernaðaryfirvöldin hafa
nýlega dæmt 9 Norðmenn til
dauða. Dómnum hefir þegar
verið fullnægt.
Þjóðverjar í Noregi eru byrj-
aðir á því að gefa út blöð, sem
svipar til leyniblaða föðurlands-
vina. Gera þeir þetta í þeirri
von, að þeir geti aflað sér ýmsra
upplýsinga á þennan hátt.
Fjöldi norskra lækna hefir
verið fangelsaður undanfarna
daga, m. a. forstöðumenn flestra
stærstu spítalanna.
Sannanir virðast fengnar fyr-
ir því, að Þjóðverjar flytji nú
flesta íbúana frá Tromsö og
fleiri stöðum í Norður-Noregi.
Virðast þeir búast við hörðum
átökum þar, sennilega með tilliti
til þess, að þýzki herinn í Finn-
landi verði fluttur þangað, ef
Finnar semja frið við Rússa.
vikudag, eins og hún verður lögð fyrir þjóðina til staðfestingar,
í atkvæðagreiðslunni, er fram fer 20.—23. maí næstkomandi.
Það var neðri deild, er síðast hafði stjórnarskrána til meðferð-
ar. Hún var upphaflega lögð þar fram og hlaut þar meginathug-
un, en efri deild gerði síðan á henni örlitla breytingu, og fór
hún því til neðri deildar aftur.
Báðar deildirnar afgreiddu stjórnarskrána frá sér með sam-
hljóða atkvæðum allra viðstaddra þingmanna. Stendur þingið
einhuga um stjórnarskrána, eins og hún var afgreidd, þótt á-
greiningur risi um nokkur smávægileg atriði.
Eins og kunnugt er, var breyt- | Forseti lýðveldisins má ekki
ing sú, sem nú var gerð á stjórn- ! vera alþingismaður né hafa með
arskránni, eingöngu miðuð við höndum launuð störf í þágu op-
það, að konungsvaldið er flutt | inberra stofnana eða einka-
inn í landið. Geklc þingið frá atvinnufyrirtækja.
þessu á þann hátt, að konungs-
valdið er falið innlendum þjóð-
höfðingja, forseta íslands, að
því þó breyttu, að nokkur önn-
ur ákvæði gilda um synjunar-
vald forseta en konungs.
Þar sem ákvæðin um kjör-
gengi, kosningu, frávikningu og
synjunarvald forseta eru ný í
stjórnarskránni, þykir rétt að
birta hér aðalatriði þeirra:
„Forseti íslands skal vera
þjóðkjörinn.
Kjörgengur til forseta er hver
35 ára gamall maður, sem full-
nægir skilyrðum kosningarrétt-
ar til Alþingis, að fráskildu bú-
setuskilyrðinu.
Forseti skal kjörinn beinum,
leynilegum kosningum af þeim,
er kosningarrétt hafa til Al-
þingis. Forsetaefni skal hafa
meðmæli minnst 1500 kosning-
arbærra manna og mest 3000.
Sá, sem flest fær atkvæði, ef
fleiri en einn er í kjöri, er rétt
kjörinn forseti. Ef aðeins einn
maður er í kjöri, þá er hann rétt
kjörinn án atkvæðagreiðslu.
Að öðru leyti skal ákveða með
lögum um framboð og kjör for-
seta, og má þar ákveða, að til-
tekin tala meðmælenda skuli
vera úr landsfjórðungi hverjum
í hlutfalli við kjósendatölu þar.
Kjörtímabil forseta hefst 1. á-
gúst og endar 31. júlí að 4 ár-
um liðnum. Forsetakjör fer
fram í júní- eða júlímánuði það
ár, er kjörtímabil endar.
Nú deyr forseti eða lætur af
störfum, áður en kjörtíma hans
er lokið, og skal þá kjósa nýjan
forseta til 31. júlí á fjórða ári
frá kosningu.
Nú verður sæti forseta lýð-
veldisins laust eða hann getur
ekki gegnt störfum um sinn
vegna dvalar erlendis, sjúkleika
eða af öðrum ástæðum, og skulu
þá forsætisráðherra, forseti
sameinaðs Alþingis _og forseti
sameinaðs Alþingis og forseti
hæstaréttar fara með forseta-
vald. Forseti sameinaðs Alþingis
stýrir fundum þeirra. Ef ágrein-
ingur er þeirra í milli, ræður
meiri hluti.
Forseti verður leystur frá
embætti, áður en kjörtíma hans
er lokið, ef það er samþykkt
með meiri hluta atkyæða við
þjóðaratkvæðagreiðslu, sem til
er stofnað að kröfu Alþingis,
enda hafi hún hlotið fylgi %
hluta þingmanna í sameinuðu
þingi. Þjóðaratkvæðagreiðslan
skal þá fara fram innan tveggja
mánaða, frá því að krafan um
hann var samþykkt á Alþingi,
og gegnir forseti eigi störfum,
frá því að Alþingi gerir sam-
þykkt sína, þar til er úrslit
þjóðaratkvæðagreiðslunnar eru
kunn.
Nú hlýtur krafa Alþingis eigi
samþykki við þjóðaratkvæða-
greiðsluna, og skal þá Alþingi
þegar í stað rofið og efnt til
nýrra kosninga.“
Um synjunarvald forseta á
lagafrumvörpum segir svo í
nýju stjórnarskránni:
„Ef Alþingi hefir samþykkt
lagafrumvarp, skal það lagt fyr-
ir forseta lýðveldisins til stað-
festingar eigi síðar en tveim vik-
um eftir að það var samþykkt,
og veitir staðfestingin því laga-
gildi. Nú synjar forseti laga-
frumvarpi staðfestingar, og fær
þaö þó engu að síður lagagildi,
en leggja skal það þá svo fljótt
sem kostur er undir atkvæði
allra kosningabærra manna í
landinu til samþykktar eða
synjunar með leynilegri at-
kvæðagreiðslu. Lögin falla úr
gildi, ef samþykkis er synjað,
en ella halda þau gildi sínu.“
Eins og kunnugt er, hafði
konungur algert synj unarvald
samkvæmt stjórnarskránni. Það
ákvæði var þó aðeins arfleifð frá
gömlum tímum og það orðin við-
urkennd venja, að konungur
notaði ekki þetta vald, heldur
léti þingið einrátt um lagasetn-
inguna. Meirihluti þingsins taldi
ekki rétt að láta þetta ákvæði
gömlu stjórnarskrárinnar standa
óbreytt, þar sem þjóðkjörinn
forseti væri líklegri til að brjóta
hina hefðbundnu venju en kon-
ungur. Þótt á pappírnum líti
(Framh. á 4. síðu)
Þrjú skip
Aðfaranótt miðvikudags síð-
astl. strönduðu þrjú erlend fiski-
skip við svokallaða Mávabót,
sem er landspilda mili Veiðióss
og Skaftáróss.
Kl. 2 e. h. komu nokkrir skip-
brotsmenn heim á bæinn Sléttu-
ból, sem er skammt frá strand-
staðnum. Vissi fólk í landi ekki
fyrr, að strandið hefði átt sér
stað. Var þá liðinn um hálfur
sólarhringur frá því skipin
strönduðu.
stranda
Á skipunum voru 43 menn
alls. Flestum þeirra, eða 39, tókst
að komast til byggða, en einn
drukknaði í brimgarðinum og
þrír létust af vosbúð eftir á land
var komið.
Slysavarnaskýli er ekki við
strandstaðinn, en hins vegar
mun . vitamálastjórnin eiga
skýli þarna skammt frá, en um
það vissu skipbrotsmenn vitan-
lega ekki.
Skip þessi munu hafa orðið
samferða hér upp að landinu.
Á víðavmngi
IIIRÐULEYSI í FJÁRMÁLUM.
Morgunblaðið gerir sér mjög
tíðrætt um ábyrgðarleysi og
hirðuleysi ,sem Alþingi og ríkis-
stjórn sýni í fjármálum ríkis-
sjóðs.
' í tilefni af þessu þykir rétt
að taka fram:
Meginþorri Sjálfstæðismanna
á þingi hafa lagt samþykki sitt
á öll útgjöld, sem ríkissjóði er
gert að greiða á þessu ári, hvort
heldur það er í fjárlögum, sér-
stökum lögum eða þingsálykt-
unartillögum.
Útgjaldatillögur, sem voru
studdar af færri eða fleiri þing-
mönnum Sjálfstæðisflokksins og
felldar voru á haustþinginu,
námu samtals mörgum milj. kr.
Jafnhliða því og Sjálfstæðis-
menn stóðu þannig að sam-
þykkt allra þeirra útgjalda, er
ákveðin voru, og reyndu enn-
fremur að fá fleiri stórútgjöld
samþykkt, beittu þeir sér fyrir
því, að skattar á hátekjumönn-
um væru lækkaðir með afnámi
verðlækkunarskattsins og tekj-
ur ríkissjóðs þannig rýrðar.
Sé því hægt að saka nokkra
menn um ábyrgðarleysi í fjár-
málum, eru það þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins.
ÞAÐ RÉTTA KEMUR f LJÓS.
Björn Ólafsson fjármálaráð-
herra hreyfði því í fjárlagayfir-
liti sínu á dögunum, að ríkis-
stjórnin kynni að þurfa að grípa
til þess að draga úr fjárlaga-
framlögum til verklegra fram-
kvæmda, svo að hún þyrfti ekki
að nota lánsfé til dýrtíðarráð-
stafana sinna.
Morgunblaðið hefir við öll
tækifæri reynt að hnjóða í Björn
síðan hann var ráðherra. En í
þetta sinn brá það af venjunni.
Það hrósaði honum fyrir þessa
yfirlýsingu. Síðan hefir það ver-
ið að japla á því, að stjórnin
þyrfti heimild til að draga úr
verklegum framkvæmdum.
Mbl. hefir hér sýnt hinn raun-
verulega umbótavilja flokks
síns. Hann greiðir aðeins at-
kvæði með framlögum til verk-
legra framkvæmda til að sýnast.
Jafnhliða reynir hann að skerða
tekjustofna ríkisins, svo að
ríkisstjórnin neyðist til að hafa
ekki að neinu þau umbótafram-
lög, er.þingið hefir samþykkt.
AFNÁM VERÐLÆKKUNAR-
SKATTSINS.
Þau framlög, sem þingið hefir
veitt á þessu ári til verklegra
framkvæmda, bera vissulega
ekki vott um neitt hirðuleysi út
af fyrir sig, heldur það gagn-
stæða. Þau sýna skilning á þörf
umbóta til handa atvinnuveg-
unum og landsfólkinu yfirleitt.
Hitt sýnir aftur á móti fyllsta
hirðuleysi og ábyrgðarskort, að
þingið skyldi ekki afla nægi-
legra tekna til að mæta þess-
um útgjöldum, vegna hlífni við
stórgróðamenn landsins.
Framsóknarflokkurinn var
eini flokkur þingsins, sem þ|r
stóð vel á verði. Hann beittist
fyrir framlengingu verðlækkun-
arskattsins. Hann studdi síðar
tekjuöflunartillögur, sem stjórn-
in bar fram, en ekki fengu nægi-
legt þingfylgi. Hefði stefnu hans
verið fylgt, hefði ekkert þurft
að óttast um afkomu ríkissjóðs
á þessu ári.
Verði gripið til þess örþrifa-
ráðs að draga úr verklegum
framkvæmdum, er það ein-
göngu afleiðing af þeim verkn-
aði íhaldsmanna og verka-
mannaflokkanna að fella verð-
lækkunarskattinn. Merkilegt má
vera, ef alþýðufólk kann verka-
mannaflokkunum þakkir fyrir
að fylgja íhaldsmönnum þar að
málum.
Dómsmálaráðherra hefir nú
loks sent blöðunum skýrslu
sjódóms Reykjavíkur um rann-
sókn Þormóðsslyssins. Mun það
mál nánar rætt í næsta blaði.
•»