Tíminn - 11.03.1944, Blaðsíða 1

Aukablað
TÍMIM, langarclaglim 11. marz 1944
Aukablað
Hæstiréttur hefir nýlega kveð-
ið upp dómi í máli því, er dóms-
málaráðherra, Einar Arnórsson,
lét höfða gegn Jóni ívarssyni
kaupfélagsstjóra á Hornafirði,
snennna á síðasta ári og var
dómsniðurstaðan 400 króna sekt
auk málskostnaðar. Sökum þess
hversu mál þetta vakti mikla
athygli á sínum tíma, sérstak-
lega vegna þeirrar meðferðar,
er viðkomandi ráðherra taeitti
í því, þykir rétt að fara nokkr-
um oröum um helztu atriði þess
og tildrög.
Jón Ívíirssoii vnliim
í Vlðskiptaráð.
Um miðjan janúar fyrra árs
fór núverandi ríkisstjórn þess
. á leit við Jón ívarsson, að hann
tæki sæti í Viðskiptaráöi, er
skipa átti samkvæmt lögum, er
Alþingi hafði sett um þær
mundir eftir tillögum ríkis-
stjórnarinnar. Var eins og kunn-
ugt er nokkur ágreiningur á Al-
þingi um þá lagasetningu og
gætti nokkurrar tortryggni
gagnvart stjórninni út af mál-
inu og væntanlegri framkvæmd
laganna, einkum um skipun
ráðsins. Munu þingflokkarnir
hafa viljað fá þar fulltrúa fyrir
sig, en stjórnin hins vegar vilj-
að vera óbundin af þeim um
mannaval. Varð sú niðurstaðan,
sem stjórnin kaus, að hún fékk
heimild til, að skipa ráðið eftir
sinni vild og án flokkssjónar-
miða.
Þegar það réðist, að Jón ívars-
son tækist á hendur að starfa
í Viðskiptaráöi, var það tilskilið,
að hann sleppti starfi því, er
hann hafði á hendi fyrir K.f.
Austur-Skaftfellinga, en það var
framkvæmdastjórn þess. Sagði
hann því upp stöðu sinni þar, og
hvarf frá þeim störfum.
Herferðfn Iiefst.
Hleypt af stórskota-
byssuiium.
Jafnskjótt og kunnugt var um
skipun Jóns ívarssonar í Við-
skiptaráðið, lét framkvæmda-
stj. Alþýðusambands íslands
útbúa kæru á hendur honum
eða hafði hana tilbúna í fórum
sínum, og sendi hana sam-
stundis að kalla til dómsmála-
ráöherra eða dómsmálaráðu-
neytis. Var látið heita, að svo-
kallaður formaður í verkalýðs-
félagi á Hornafirði hefði kært
yfir verðlagsbreytingum til
hækkunar hjá Kf. Austur-
Skaftfellinga um áramótin, en
hið sanna var, að hann hafði
seht Alþýðusambandinu bréf
um verðlag ýmissa vara og
breytingar á því og óskað eftir
að það yrði „tekið til athugun-
ar“, en á kæru er ekki minnst
þar, og myndi það margur mæla,
að í því orðalagi felist nokkuð
takmarkað umboð til handa Al-
þýðusambandinu eða fram-
kvæmdastj. þess, og alveg vafa-
laust er það, að margur er sá,
sem myndi kunna litlar þakkir
þeim, er beðinn væri um að at-
huga tiltekið atriði, en gerði
það á þann hátt, sem þarna var
gert. Brigður skulu að vísu ekki
á það bornar, að kærandinn
hafi svo vel þekkt innrætið —
Efialtesareðlið — og vitað hvað
við átti bréfritarann, að þess
vegna hafi ekki þurft skýrara
umboð til þeirra hluta, sem
hann tók sér fyrir hendur, þ. e.
að koma af stað með hávaða -og
gauragangi þessu hégómamáli,
með því að senda kröfu um
rannsókn og sektir. Svo virðist,
sem þetta frumhlaup hafi fall-
ið í góðan jarðveg í höndum
þessa ráðherra, sem leitað var
til. Hann skipaði þegar í stað
einn af fulltrúum sakadómar-
ans í Reykjavik til þess að halda
rannsókn út af framkominni
kæru Alþýðusambandsins. Var
undir eins gefin út, honum til
handa, svonefnd sérstök um-
boðsskrá, af hálfu ráðherra
þessa og honum heimilað „að
setja rétt innan sérhvers lög-
sagnarumdæmis landsins og á
sérhverjum þeim stað, þar sem
yður (þ. e. honum) kann að
þykja ástæða til .... og setja
í gæzluvarðhald og hafa í haldi
á hverjum þeim stað, er hent-
ugastur kann að þykja, þá
menn, sem virðist nauðsynlegt
að hefta“. ..... „Svo skal og
hverjum þeim, sem dvelst inn-
an lögsagnarumdæmis þess, þar
Fjöllm tóku jóðsótt
Ágrip af sögu eins einkennilegasta málareksturs síðustu ára
Hverjar eru orsakir hinnar furðulegu herferðar dómsmálaráðherra ?
sem rannsókn er háldin, eða eigi
fjær þeim stað en 3 mílur og
Dér finrtið ástæðu til að kalla
fyrir yður .... vera skylt að
koma fyrir dóm yðar (þ. e.
hans).“ Ekki skyldi valdið vanta
til hvers er til þyrfti að taka í
Dessu ægilega brotamáli. Svona
rétt til áherzlu og væntanlegrar
viðvörunar var það síðan til-
kynnt öllum landslýð í Ríkis-
útvarpinu samstundis, vafa-
laust samkv. sérstakri fyrirsögn
dómsmálaráðuneytisins, að
fyrirskipuð væri opinber rann-
sókn á hendur J. ív„ og senni-
lega til þess að undirstrika þá
hættu, sem af því gæti stafað,
ef að þessi rannsókn frestaðist,
var það um leið tilkynnt —
einnig í Ríkisútvarpinu, að flug-
vél yrði send með rannsóknar-
dómarann aústur, þangað sem
J. ív. átti heima, „þegar er veð-
ur leyfir“, eins og stóð í tilkynn-
birta þjóðinni, að fyrirskipuð nefna bannið við að seljatförur herra þeirrar stjórnar, er litið
væri opinber rannsókn á tiltek- hærra verði en „lægst var á hafði á þessa hluti eins og fyrr
inn mann eða stofnun. Það er hverjum stað“ tiltekinn dag. er greint. Framferði dómsmála-
alls annars eðlis, þó að sagt sé Þetta ákvæði munu allir hafa ráðherra í þessu ofsóknarmáli,
frá slíku sem fréttum í útvarpi,' verið samtaka um að hafa að rannsóknarfyrirskipun og máls-
heldur en að birtar séu slíkar . engu, enda er hér um slíka reg- höfðun og endurtekning rann-
tilkynningar að fyrirmælum ; infirru að ræða, að furðu gegnir, sóknarinnar, er eins konar
ráðherra eða ríkisstjórnar. Að- að þeir fjórir menn, þar á meðal handaþvottur,sem minnir á aðra
eins skal á það minnst, að um
líkt leyti og ráðherrann hóf
þetta mál, mun rikisstjórninni
hafa borizt kæra yfir því, að
flutningataxtar með bifreiðum
í einu héraði landsins hefði ver-
ið hækkaðir eftir 18. des. 1942.
Ef sömu aðferð hefði verið
fylgt, hlaut ráðherrann að fyr-
irskipa opinbera rannsókn, til-
kynna það í Ríkisútvarpinu,
senda dómarann á staðinn í
skyndingu, gefa út sérstaka um-
boðsskrá o. s. frv. til þess að
hefta þann ákærða, en ekki er
vitað, að neitt af þessu hafi ver-
ið gert, allt var látið niður falla
ingunni. Það hafði sem sé verið og engum flutningatöxtum
stormur og dimmviðri, þegar | breytt aftur til lækkunar. Þótt
tilkynningþi var samin. — Allt' aðeins þetta eina dæmi sé nefnt,
í einu mátti gefa upplýsingar í | er ótrúlegt að ekki hafi fleira
Ríkisútvarpinu um veðurfarið gerzt af því tagi, sem stríddi
þó munu vera til lög, sem gegn bókstaf laganna frá 19.
banna birtingu veðurfregna. des. og augl. sama dag um bann
Annað hvort hefir ráðuneytið gegn verðhækkun. En annað-
gleymt að þau voru til, eða þá
litið svo á, að nauðsyn bryti
lqg þegar ,um svona stórmál
væri að ræða! Það lagabrot
væri svo smátt í sa.manburði við
það glæpsamlega (!) athæfi (!)
sem taka átti nú fyrir, að ekki
mætti horfa í slíkt smáræði, til
þess að hafa hendúr í hári
þessa hættulega manns! Þetta
var eins og yfirvöldin væru
dauðhrædd um, að kærði slyppi
úr greipum sér og skyldi hon-
um ekki verða kápan úr því
klæðinu.
Skotlivellirnir
Mjóðna!
Það þykir oftast tíðindum
sæta, þegar fyrirskipuð er op-
inber rannsókn á einstaklinga
eða stofnanir, og venjulega
vekj a slíkar rannsóknarfyrir-
skipanir, af hálfu ákæruvalds-
ins, meiri eða minni tor-
tryggni gegn þeim, sem henni
er beint að, enda er þetta til-
valin aðferð til þess að valda
þeim, sem fyrir verða, álits-
hnekki meðal almennings, jafn-
vel þótt farið væri af stað með
nokkurri kurteisi gagnvart
þeim, sem ákærður er, en hvort
svo hafi verið af hálfu ákæru-
valdsins, skal lagt á vald les-.
endanna að dæma um. Slík
framkoma ákæruvaldsins, eins
og í því máli, er hér um ræðir,
er eitt hið beittasta vopn, sem
það hefir ráð á, til þess að
hnekkja mannorði þess, sem
fyrir verður og valda honum og
skylduliði hans sem mestum
sársauka. Það sljóvgar heldur
ekki eggjarnar, þegar sá heldur
á vopninu, sem milli 30 og 40 ár
hefir gegnt helztu og ábyrgðar-
mestu störfum, sem þjóðfélagið
hefir ráð yfir eins og kennslu
við háskóla, dómarastörfum í
æðsta dómstóli landsins og ráð-
herrastörfum. Því er betur, að
sú aðferð sem hér var beitt, er
með fádæmum i landi okkar
eða einsdæmi,-_ í byrjuninni
mátti hugsa sér að' nýir stjórn-
arhættir væru að halda innreið
sína í landið, í stjórn réttarfars-
og dómsmála, og ef svo hefði
verið, að slíkt hefði átt yfir alla
að ganga, sem undir hramm á-
kæruvaldsins kæmu, var að vísu
yfir minna að kvarta og síður
ástæða til undrunar á svona
framferði.
Síðan þetta var, er liðiö meira
en eitt ár, og ætti nýskipun sú
að vera þegar farin að sýna sig,
ef hún nokkur væri. En svo
virðist, sem þessi ráðherra hafi
ekki ætíð reynst jafn veiðibráð-* laganna.
tveir lögfræðingar og þaulæfðir háttsetta persónu, er þvoði
dómarar, sem ríkisstjórnina hendur sínar og sagði um leið:
skipuðu þá, skyldu geta verið „Sýkn er ég,“ o. s. frv.
sammála og samtaka um að Rétt máltæki segir, að sá
bera það fram, og enn þá meiri valdi miklu, sem upphafinu
furðu vekur það, að 52 Alþing- valdi,og er óhætt að láta lesend-
ismenn skyldu einnig geta ur um að dæma í því, hver það
sleppt óskapnaöinum út úr hafi verið í þessu máli. Og víst
þinginu við sex umræður. j er, að það er ófullkomin rann-
Hvernig átti t. d. hver verzlun sókn á brotum verðfestingar-
að geta vitað, hvert lægsta verð- laganna, sem aðeins er látin ná
ið var á sérhverri vörur í þeim til gerða Jóns ívarssonar.
mörg hundruð verzlunum, sem j
eru í Reykjavík? Sennilega hef- Eftirtektarver»«r
ír serhvern þeirra bonð skylda j
til þess að láta athuga það, en . sailiaillllirður.
nokkuð hefði það verið seinlegt
verk. Enginn mátti t. d. selja
Skal nú hér sett skýrsla um
hvort er, að lögin hafa ekki ver-
ið brotin, eða hlutaðeigandi
ráðherra og aðrir hafa lokað
augunum fyrir bi’otunum og
með því lýst velþóknun sinni á
þeim.
Lögin óframkvæm-
anlegur óskapnaóur.
Áður en minnst er á dómsnið-
ui’stöður í þessu máli, skal hér
miirnst á lög þau, er núv.1 rík
isstjórn fékk samþykkt á Al-
þingi og staðfest voru af ríkis-
stjóra 19. des. fyi-ra árs, svo og
ríkisstjóraaugl. sama dag um
bann gegn verðhækkun. í lög-
uixum segir meðal annars svo:
„Ríkisstjórnin getur á-
kveðið með augl., að ekki megi
frá útgáfudegi augl. og þar
til nánar verður ákveðið ....
...... selja nokkra vöru í
heildsölu eða smásölu, inn-
lenda eða erlenda, með hærva
verði en lægst var á henni á
hverjum stað hinn 18. des.
1942. Samskonar bann við
hækkun verðlags má og láta
taka til farmgjalda og flutn-
inga á landi, sjó og í lofti,
viðgerða, smíða, saumaskap-
ar, prentunar og annars slíks.
Ef ágreiningur eða vafi verð-
ur við hvaða verðlag skuli
miða, sker dómnefnd úr.
Dómnefnd skal hafa eftírlit
með öllu verðlagi, og hefir
. hún bæði af sjálfsdáðum og
að fyrirlagi ráðuneytisins vald
og skyldu til að ákveða há-
marksverð á hverskonar vöru
og verðmæti sem 1. málsgr.
segir.“
Auglýsing sú, sem ráðgerð Var
í lögunum, var síðan gefin út
sama dag, sem bann gegn verð-
hækkun og tók það til alls þess,
sem þar var greint, þar á meðal
til farmgjalds og flutninga á
landi, lofti og á sjó o. s. frv.
Þau atriði sem vert er að veita
athygli í þessum lögum og augl.
eru einkum þessi:
1. Bann við að selja vörur
hærra verði en lægst var á
hvei’jum stað hinn 18. des. 1942,
svo og bann við hækkun á öðru
■því, er lögin greiixa, svo sem
fai-mgj öldxxm og öðru.
2. Ákvörðun um að dómnefnd
í verðlagsmálum skeri úr á-
greiningi, sem verða kunni um
verðlag.
3. Dómnefnd er skyldug til
þess að hafa eftirlit með öllu
verðlagi, og fær vald og skyldu
til þess að ákveða hámarks-
verð á hverskonar vöru og vei’ð-
mæti, sem greinir í 1. málsgr.
pennaskaft né títuprjónabréf, verðlag nokkurra vörutegunda
saumnál eða vasaklút hærra jhíá Kf. A.-Skaftfelinga í janúar
vex’ði en sú verzlun, sem lægst j1944 °S ti1 samanburðar sýnt
var verðið hjá. Eða hvað segja auglýsta hámarksverð“
menn um verðið á vefnaðarvör- ! dómnefndarinnar frá 23. des.
um og búsáhöldum? Ætli að ekki! 1942, sem ríkisstj. var einhuga
hefði verið erfitt að finna ' um að ekki væri unnt að banna
að selja fyrir:
Verð Kf. A.-Skaftfellinga:
lægsta verðið, og svo hefði verð-
ið getað breytzt meðan á athug-
uxiinni stóð. Ef taka átti ákvæði
þetta alvarlega, hlaut -afleiðing-
in að verða sú, að flestar verzl-
anir hefðu orðið að hætta að
selja vörur, af ótta við það að
aðrar verzlanir seldu lægra, og
þær væruþannig að brjóta lögin.
Fljótlega opnuðust augu flestra
fyrir því, að lög. þessi voru al-
veg ófi'amkvæmanleg, fyrst
þeirra, sem fara áttu eftir þeim Hið auglýsta hámarksverð að
og lögin voru stíluð á, þ. e. verzl- ^meðtöldum flutningskostnaði til
unarstéttarinnar, en síðan allra j lxafna úti á landi 0,04 á kg.
Rúgmjöl ........ 1 kg.
Hveiti .........
Hafragrjón .... —
Hrísgi’jón ....... —
Strásykur ......... —
Molasykur ......... —
Smjörlíki ......... —
Kaffibætir ........ —
Blautsápa ......... —
kr. 0,64
— 0,96
— 1,37
— 2,00
— 1,70
— 1,94
— 5,30
— 6,80
— 3,40
ur, því að ólíklegt er, að ekki
hafi gefizt ýms tilefni. Aldrei
síðan hefir dómsmálastjórnin,
svo vitað sé, látið Ríkisútvarpið
Skal nú að nokkru athugaö
hversu með það var farið, sem
lögin greina, af dómnefnd og
ríkisstjórn, og er þá fyrst að
sem kynntust þeim.
Litt rekur sig' á
aiiuars Itorn.
í bókun dómnefndar í verð-
lagsmálum frá 23. des. 1942,
sem vitnað er til í dómi hæsta-
réttar 5. apríl síðastl., kemur
það fram, að nefndin hefir
fljótt rekið sig á erfiðleikana
við framkvæmd þessa atriðis
laganna, því að þá — aðeins 3
dögum eftir að lögin voru sett
— er bókað svohljóðandi:
„Formaður skýrði frá því,
að hann hefði átt tal við
ríkisstjórnina um mismunandi
verð á vörum og væri ríkis-
stjórnin einhuga um, að þeg-
ar um mismunandi verð væri
að i’æða, væri ekki unnt að
banna að selja vöruna á því
verði, sem dómnefndin hefði
ákveðið sem hámarksvei’ð.“
Það er eftirtektarvert að rík-
isstjórnin — höfundur verðfest-
ingarlaganna — er orðin ein-
huga um það, að ekki sé unnt að
fara eftir lögunum, aðeins þrem-
ur dögum eftir að þau eru sett
og með því er í rauninni kippt
grundvellinum undan vei’ð-
hækkunarbanninu, sem sett var
með augl. ríkisstjórans. Og þrátt
fyrir þetta er dómsmálaráð-
herrann svo djarfur, að ekki sé
sagt bíræfinn, að fyrirskipa
opinbera rannsókn og síðar
málshöfðun, vegna meintra
brota á lögum þessum, en sem
voru í rauninni aðeins það, að
farið var eftir eða tekin til
greina skýring sú, sem að rík-
isstjórnin lýsti sig einhuga um
þegar lögin voru þriggja daga
gömul.
Hvort halda menn nú að sá sé
sekari, sem tekur skýringuna til
greina og fer eftir henni, eða
sá, sem skýringuna gefur? Ef að
sá fyrrnefndi er sekur, myndi
þá ekki réttarmeðvitund allra
skynbærra manna telja að hinn
síðarnefndi sé það einnig? Það
sem J. ív. gerir, er það að selja
vörur fyrir auglýst hámarks-
verð eða annað lægra verð og
er dæmdur í sektir að loknum
málarekstri, sem hafinn var og
fyrirskipaður af einum ráð-
Rúgmjöl ....... 1 kg.
Hveiti ............ —
Hafragrjón .... —
Hrísgr j ón ....... —
Strásykur ......... —
Molasykur ......... —
Smjörlíki ......... —
Kaffibætir ........ —
Blautsápa ......... —
kr. 0,90
— 1,00
— 1,41
— 2,32
— 1,74
— 1,99
— 5,40
— 6,80
— 4,36
Skýrsla þessi ber það með sér
glögglega, að hvergi er farið upp
fyrir hið auglýsta hámarksverð
og á sumum vörunum er verðið
miklu lægra. Verður það því að
álítast undx’avert athæfi .af
hálfu ákæruvaldsins, að bera
þarna niður í leit að brotum
þessara laga. Hvernig sem öllu
þessu er velt í huga sér, ber allt
að sama brunni. Hér var um hé-
gómamál eitt að ræða og yfir-
skin, sem notað var til árása á
einn einstakling og látið heita
svo, að verið væri með því að
halda lögum í heiði’i,en að sams-
konar „brot“, ef brot skyldi
kalla, voru látin óátalin af hálfu
ákæruvaldsins, jafnvel þó að
kært væri. Öllu slíku virðist hafa
verið undir stól stungið eða
augunum lokað fyrir því, helzt
af allra hálfu, bæði þeirra, sem
laganna gættu, og hinna, sem
þeim áttu að hlýða?
Og þegar nú ennfremur er
litið á það, að hér var um sam
vinnufélag að ræða, sem allur
almenningur í hlutaðeigandi
sýslu nýtur félagsrnannsrétt-
inda í, þ. e. fær útborgaðan
þann hagnað, sem viðskiptin
gefa að hverju ári liðnu, þá er
það enn augljósara, hvílík firra
og barnaskapur það var, að beita
ákvæðum verðhækkunarbanns-
laganna gagnvart því sérstak-
lega eða verðlagi þess. Féiag
þetta hefir á undanförnum ár
um ‘ greitt félagsmönnum 9—10
af hundraði (auk þess, sem
lagt hefir verið til sjóða) í á-
góða af vöruúttekt, og ef reikn-
að væri með sömu rekstraraf-
komu 1943 og árin á undan, er
vei’ðlag í félaginu raunverulega
10% lægra en verðskrá sú bend-
ir til, sem birt var hér að fram-
an. Er þá verðlag allra varanna
komið langt niður fyrir hið
margumtalaða auglýsta há
marksverð. Menn geta að vísu
sagt, að þar sem um utanfélags-
mannaverzlun sé að ræða, verði
eins mikið að líta á hana. Því til
andsvara má benda á, að hún
er mjög lítil hjá þessu félagi.
T. d. kéyptu félagsmenn einir
meira en 99% af kolunum, sem
öll þessi rekistefna reis út af,
en utanfélagsmenn rúmlega y2
af hundraði.
Það er einnig ennfremur svo
ákveðið í lögum um samvinnu-
félög, að hagnaður af utanfé-
lagsmannaverzlun skuli lagður
í varasjóð að hverju ári loknu,
og ef að félagi er slitið, á vara-
sjóður, þegar lokið er fullum
reikningsskilum, að geymast
seinni tíma, og notast í þarfir
nýs samskonar félagsskapar, ef
stofnaður verður. Er því’ svipað
að segja um hagnað af utanfé-
lagsmannaverzlun í samvinnu-
félögum og um arð af félags-
mannaverzlun. Sá fyri-nefndi er
geymdur síðari tíma, en hinn
útborgaður sem verðlækkun var-
anna strax að árinu liðnti.
Vei'ðlagslögin, að því er tekur
til hámarksverðs og hámarks á-
lagningar, eru algerlega óþörf
gagnvart samvinnufélögunum.
Sannvirðið — hvort sem hærra
er eða lægra en verðlagsyfir-
völd ákveða — vei’ður að gilda
og hlýtur að gilda. Ef verðið
væri sett of lágt, yrði hlutað-
eigandi félag að jafna niður
tapi á félagsmenn sína, en út-
hlúta arði ef verðið er óþarf-
lega hátt.
Það stafar af skammsýni og
of lítilli athugun á eðli málsins
að hafa ekki samvinnufélögin
undanþegin verölagslögunum.
Þótt menn kaupi í samvinnufé-
lögum einhverjar vörur, ofan
við sannvirði þeirra, er það al-
veg sama eðlis, og þegar maður
tekur einhverja aura úr eigin
vasa og leggur þá til geymslu á
sérstakan stað, til þess að taka
Dá þaðan aftur jafngóða að ein-
hverjum tíma liönum, eða færir
xá úr vasa sínum hægra megin
og lætur þá í þann vinstri. í
kaupmennskunni er græddur
eyrir eign verzlunareigandans
eins, er honum ber engin skylda
að skila aftur til viðskipta-
mannsins.
nHtt- *
Saiuvizkan rmnskar.
Hlákaldur voriilrikiiin
lilasir við.
Meira en mánuði — eða um
40 dögum — síðar en lögin voru
sett, fer viðskiptamálaráðuneyt-
ið að hugsa sig um, og birtir
greinargei’ð út af verðhækk-
unai’banninu og er sagt þar, að
ráðuneytið telji „hámarksverð
bað, sem auglýst hefir verið af
dómnefnd í veriðlagsmálum,
vera það verð, sem heimilt er að
setja á vörur“. Það talar þar
einnig um „tvennskonar verð,
og hvoi’ttveggja löglegt". Þar er
ekki minnst á að bannað sé að
selja nokkra vöru hærra vei’ði,
„en lægst var á hverjum stað
18. des. 1942“ og er það í sam-
ræmi við það, sem dómnefndin
bókaði hjá sér og stjórnin var
einhuga um. Seinna kemur fram
bréfi sama ráöuneytis, dags.
10. maí þessa árs, er lagt var
í hendur rannsóknardómara,
svohlj óðandi:
„Skilorð þess, að hækka
mætti vöru til hámarksverðs
er sett hafði verið af dóm-
nefnd í vei’ðlagsmálum, telur
ráðuneytið hafa verið það, að
þrotnar væru allar eldri birgð-
ir með lægra verði“.
Hvaðan kemur ráðuneytinu
heimild til þess að setja slíkt
skilyrði? Er nokkurs staðar í
lögum nokkurt ákvæði, sern
veitir því þetta vald? Og ef svo
væri, hvers vegna vitnar ráðu-
neytið ekki í þau lög? Það er
alveg vafaláust, að hver ein-
asta verzlun á landinu hefir
hingað til talið sér heimilt að
ákveða sjálf, hvort og að hve
miklu leyti, að hún seldi nýrri
vörur fyrr en þær eldri, eða
hvorttveggja samtímis, eða
hvoi’t hún seldi þær eldri fyrst.
Og á því er ekki vafi, að bæði
fyrr og síðar hefir þessu verið
hagað eftir því, sem forráða-
menn verzlunarinnar hafa talið
hagkvæmast. Venjulegast mun
þeirri reglu hafa verið fylgt, ef
nýjar vörur hafa komið með
öðru verði en þær, er fyrir voru,
að jafna verðið, þ. e. lækka þær
nýju og hækka þær eldri og
selja þannig hvort tveggja með
sama verði. Þetta telst að vísu