Tíminn - 15.04.1944, Blaðsíða 2

154
TÍMIM, laiigardagfnn 15. apríl 1944
38. blað
^immn
Laugardagur 15. apríl
Nýtt lýðræðí
Árið 1940 skiptu Bandaríkin
um sendiherra í Bretlandi. Þeg-
ar hinn heimkvaddi sendiherra,
Kennedy, kom til Bandaríkj-
anna, átti hann tal við blaða-
menn. Kennedy var kunnur að
því að vera hvorki Þjóðverja-
vinur eða nazistavinur. Það
vakti því ekki litla athygli, þeg-
ar hann hafði það fyrst og
fremst að segja blaðamönnun-
um, að lýðræðið hefði runnið
skeið sitt á enda í Bretlandi og
myndi el^ki edga afturkvæmt
þar.
Þeir voru ýmsir, sem tóku
þessi ummæli illa upp, og töldu
þau merki þess, að Kennedy
væri orðinn nazisti. En margir
frjálslyndir blaðamenn Breta
tóku þá máli Kennedys. Þeir
sögðu: Kennedy gengur ekkert
illt til með þessum ummælum
sínum. Hann vill aðeins segja
löndum sínum það, sem hann
álítur satt. Frá sjónarmiði mik-
ils auðkýfings,eins og Kennedys,
er lýðræðið að miklu leyti fólgið
í því, að það veitir auðkýfingn-
um frjálsræði til að verða enn
ríkari og takmarkar starfsvið
ríkisvaldsins einkum við það að
vernda þetta frjálsræði hans.
Vandræði millistríðsáranna og
þó mést styrjöldin sjálf, hafa
opnað augu brezkrar alþýðu fyr-
ir því, að einmitt þessi þáttur
lýðræðisins er frumorsök ógæf-
unnar. Þangað má rekja skipu-
lagsleysið í fjármálum og við-
skiptum, er skóp hinar miklu
kreppur og atvinnuieysi, hina
hróplegu misskiptingu auðsins
og hinar illvígu stéttarstyrjald-
ir. Það er rétt hjá Kennedy, að
þetta lýðræði hefir hlotið dauða-
dóm sinn í Bretlandi og það
verður aldrei horfið til þess aft-
ur. Hins vegar fer því fjarri, að
Bretar hafi sagt skilið við lýð-
ræðið. Þeir munu þvert á móti
endurbæta lýðræðið. Hér eftir
verður hófleg jöfnun auðsins
talin engu þýðingarminni und-
irstaða lýðræðisins en jafn
kosningaréttur. Hér eftir verður
það ekki aðalhlutverk ríkis-
valdsins að vernda eignarétt og
athafnafrelsi auðkýfingsins,
heldur að vaka yfir velferð allra
þegna sinna og tryggja þeim
hæfilegt afkomuöryggi og mögu-
leika til bjargálna. í Englandi
mun nýtt lýðræði haída innreið
sína í stríðslokin.
Þeir, sem hafa verið vantrú-
aðir á þessa spádóma hinna
frjálslyndu ensku rithöfunda,
fengu lærdómsríkt svar við efa-
semdum sínum í aukakosningu,
sem fram fór í einu sveitakjörÁ
dæmi Bretiands í vetur. íhalds-
menn höfðu haldið þessu kjör-
dæmi í samfleytt tvær aldir, að
einu kjörtímabili undanskildu.
Þeir höfðu unnið seinustu þing-
kosningar þar með yfirgnæfandi
meirihluta. í aukakosningunni
tefldu þeir fram ungum glæsi-
legum aðalsmanni, sem hafði
getið sér gott orð í stríðinu. Ætt
hans hafði um aldaraðir verið
voldugasta og vinsælasta aðals-
ættin 1 héraðinu og þingmenn
þess höfðu jafnan tilheyrt
henni. Churchill skrifaði kröft-
ugt meðmælabréf með hinum
efnilega íhaldsframbjóðanda og
skoraði á kjósendur í nafni
þjóðstjórnarflokkanna allra að
fylkja sér um hann og sýna
þannig stuðning sinn við stjórn-
ina. Allt þetta hefði mátt telja
íhaldsframbjóðandanum örugg-
an um sigur, Jaar sem keppi-
nautur hans var líka óháður al-
þýðumaður, sem ekki naut
stuðnings neins annars flokks
en hins nýstofnaða Common
Wealth Party. En samt þótti ekki
nóg aðgert. Margir mestu
mælskumenn íhaldsfiokksins
voru sendir á vettvang og kom-
múnistar komu einnig til skjal-
anna, en þeir þykjast nú harðir
stuðningsmenn Churchills. —
Kosningabaráttan vakti svo
mikla athygli, að öll helztu stór-
blöðin höfðu sérstaklega útsenda
fréttaritara í kjördæminu og
birtu daglega langar frásagnir
af henni. Mun það í fyrsta sinn,
er aukakosning hefir vakið slíka
þjóðarathygli í Bretlandi og má
(Framh. á 4. síðu)
Gttðmundur V, Hjálmarsson:
U
Litlu fyrir dymbilvikuna hófu Leikfélag Reykjavíkur og
Tónlistarfélagið sýningu á Pétri Gaut, einu frægasta leik-
riti norska skáldjöfursins, Henrik Ibsen. Leikrit þetta er í
bundnu máli, og sneri Einar Benediktsson því á íslenzku
ungur að aldri. Er sú þýðing snilldarverk. — Leiksýning
þessi er ein hin umfangsmesta, er ráðizt hefir verið í hér
á landi, og eiga hlutaðeigendur þakkir ailra, sem listum
unna, fyrir stórhug sinn. Meðferð þessa leikrits hefir hlot-
ið einróma lof þeirra, sem séð hafa, og er trúlegt, að engir
unnendur leiklistar, er þess eiga kost, láti undir höfuð leggj-
ast að koma, sjá og sannfærast.
Skömmu fyrir páska gerðist
merkur atburður í sögu íslenzkr-
ar leiklistar á litla leiksviðinu í
Iðnó. Leikfélag Reykjavíkur og
Tónlistarfélagið efndu til frum-
sýningar á Pétri Gaut eftir
norska stórskáldið Henrik Ib-
sen. Raunar er það furðu-
legt að freistað skyldi vera að
lyfta svo stóru taki við þær að-
HENRIK IBSEN,
norski skáldjöfurinn, höfundur „Pét-
urs Gauts."
stæður, sem leiklistin býr nú, en
hitt er þó ennþá ævintýralegra
hve viðfangsefninu eru gerð
snilldarleg skil. Má það eflaust
mest þakka leikstjórn frú Gerd
Grieg, leik Lárusar Pálssonar í
aðalhlutverkinu og meðferð
hljómsveitarinnar á hinum dá-
samlegu tónsmiðum Edvards
Grieg undir stjórn dr. Victors
von Urbantschitsch, en hljóm-
listin er veigamikið atriði við
þessa sýningu og prýðilega af
hendi leyst.
Bókelskir menn á íslandi hafa !
tekið ástfóstri við Pétur Gaut í
snilldarþýðingu Einars Bene-
diktssonar. í eftirmála, sem
Einar Benediktsson, er þýddi „Pétur
Gaut" á íslenzku.
hann ritaði við þýðinguna, ger-
ir hann nokkra grein fyrir leik-
ritinu og hvað fyrir skáldinu
hafi vakað. Þar farast honum
orð á þessa leið:
„Sötuhetjan er Norðmaður,
sem Ibsen teiknar skarplega og
skýrt, eftir eðlisfari, lundarlagi
og háttum þjóðar sinnar. Svo
er sagt, að æska Ibsens sjálfs
hafi gefið höfundinum efnið og
hvötina til þess að semja þetta
merkilega skáldverk; en þegar
fram í sækir, tekur hann mynd-
ir og líkingar frá þjóðlífinu
norska og kemur víða við. Eru
skrifaðar fjölda margar bækur
og ritgerðir á ýmsum tungum,
til þess að skýra einstök atriði
ritsins og má marka af því
heimsfrægð þess og almenn á-
hrif, enda mun það vera víðlesn-
ast af öllum andlegum stórvirkj-
um Ibsens.
Meginefni sögunnar er lýsing
eigingirni og sjálfbyrgings-
skapar gagnvart kærleika og
æðri þekking, sem Norðmaður-
inn öðlast gegnum miklar lífs-
breytingar, víðförli og örlaga-
ríka atburði. Þjóðargort, sem
einangrar sig sjálft, er meist-
aralega teiknað upp i sölum
Dofrans, og sjálfgæði Gauts
bera þessa einkun út i ævi-
stríðið, langt frá ættarstöðvun-
um. En þegar hann hverfur aft-
ur til fósturjarðarinnar, sigrar
kærleikurinn og hann öðlast
hærri sjón. Rás viðburðanna er
að nokkru leyti tekin úr norsk-
um þjóðsögum (einkum í þrem
fyrstu þáttunum) og jafnframt
er, hingað og þangað, vikið að
ýmsu, sem gerzt hefir meðal
samtímamanna Ibsens. En aðal-
þráðurinn, sem gengur gegnum
ritið og bindur það saman í
heild, er spunninn af innra lífi
höfundarins sjálfs.
Dýpsti og merkasti lærdómur-
inn er falinn í áfellisdómi höf-
undarins yfir þeim, sem vilja
haida einkennum sínum með
því að byrgja sig frá áhrifum
af öðrum. Að vera „sjálfum sér
Edvard Grieg, hið nýlátna norska
tónskáld, er samdi tónverkin við
„Pétur Gaut."
líkur“ er að lifa með anda ann-
arra og auðgast af honum. Hitt
er dauðinn, að hrökkva frá því
viðfangsefni, það er að vera
„sjálfum sér nægur“. En sú ævi,
sem gerir sér það að grund-
vallarboðorði, á að hverfa svip-
laus úr veröldinni. Ást, von og
trú Sólveigar bjargaði Gauti frá
þeim örlögum."
Við túlkun þessa stórbrotna
listaverks reynir afarmikið á að-
alhlutverkið, Pétur Gaut. Því
hlutverki skilar Lárus Pálsson
með ágætum vel. Framsetning-
in er skýr og markviss og leik-
ur hans því tilþrifameiri og ör-
uggarl, sem meira reynir á
kraftana. Leikur hans á fjalls-
tindinum, í öðrum þætti, er sér-
staklega glæsilegur. Munu sjald-
Leikstjórinn, Gerd Grieg, norska
leikkonan nafnkunna.
an hafa sézt slík tilþrif á ís-
lenzku leiksviði.
Viktor von Urbantschitsch, er stjórnar
hljómsveitinni á leiksýningunum
í Iönó.
Gunnþórunn Halldórsdóttir
leikur annað stærsta hlutverk-
ið, Asu móður Péturs Gauts.
Þessu erfiða hlutverki er vel
borgið í höndum hennar. Lát-
bragð og hreyfingar eru með
ágætum, en framsetningin vart
nógu skýr með köflum.
Edda Bjarnadóttir leikur Sól-
veigu. Hún er nýliði é leiksvið-
inu. Leikur hennar er látlaus og
áferðarfagur, en varla nægilega
tilþrifamikill í þriðja þætti,
þegar hún hefir fórnað öllu
vegna Péturs Gauts. Ekki virð-
ist það vera nguðsynlegt, að hún
hverfi af leiksviðinu, meðan Sól-
(Framh. á 3. síðu)
Ása (Gunnþórunn Halldórsdóttir) og
Pétur Gautur (Lárus Pálsson) í upp-
hafi fyrsta þáttar, áður en hann lœtur
móður sína upp á kofamœninn.
Pétur Gautur (Lárus Pálsson), Sólveig (Edda Bjarnadóttir) og Helga
(Helga Brynjólfsdóttir, Jóhannessonar) í brúðkaupinu á Heggstöðum i
lok fyrsta þáttar.
Bókabálknr
RITSAFN JÓH. MAGNÚSAR
BJARNASONAR.
Eins og þeir, sem fylgjast eitt-
hvað með bókaútgáfu hér, munu
minnast, kom II. bindi hins fyr-
irhugaða ritsafns Jóh. Magn-
úsar Bjarnasonar, vestur-ís-
lenzka rithöfundarins góð-
kunna, út í tveim stórum heft-
um um jólaleytið 1942. Var í
því bindi skáldsagan „í Rauðár-
dalnum". Útgefandinn var Árni
Bjarnarson á Akureyri.
Svo var þá ráð fyrir gert, að
fleiri bindi ritsafnsins kæmu út
mjög fljótlega, þar á meðal
fyrsta bindið, er vegna óviðráð-
anlegra orsaka hafði ekki verið
unnt að láta koma út fyrst, eins
og eðlilegast hefði verið. Þó hef-
ir alllangur dráttur orðið á
framhaldi útgáfunnar. En nú er
prentun tveggja stórra binda, I.
og III., komin það vel á veg, að
þeirra má vænta á bókamark-
aðinn fyrir mitt sumar. Verða í
fyrsta bindinu ævintýr höfund-
ar, en hin kunna saga „Brazi-
líufararnir", í þriðja bindinu.
Alls verður ritsafnið sex eða
sjö bindi, og ætti útgáfa þess að
taka tiltölulega skamman tíma
héðan af, því að útgefandi mun
hafa hug á að hraða henni eftir
föngum. Verða hin mörgu og
bráðskemmtilegu skáldverk Jóh.
Magnúsar Bjarnasonar því senn
varanleg eign fjölmargra heim-
ila á landinu. Munu komandi
kynslóðir, ekki síður en sú, er nú
lifir, kunna að meta þann arf,
sem skáldið aldna á sléttum
Mið-Kanada sendi þjóð sinni
austur um Atlantsála.
Og vonandi endist Jóh. Magn-
úsi Bjarnasyni aldur til þess að
bæta enn við þann arf.
TVÆR SÖGUR EFTIR
KUNNA NORRÆNA HÖFUNDA.
Pálmi H. Jónsson bókaútgef-
andi á Akureyri gefur á þessu
ári út tvær merkar sögur
eftir norræna höfunda. Er önn-
ur þeirra eftir einn af skáld-
jöfrum Norðmanna á þessari
öld, Jóhann Bojer, og heitir
„Síðasti víkingurinn“. Hin er
eftir kunnan danskan rithöfund
Peter Túten, og heitir á frum-
málinu „Fangstmænd". Er það
selveiðasaga úr Norðurhöfum,
þýdd af Hannesi Sigfússyni.
„Síðasta víkinginn“ þýðir Stein-
dór Sigurðsson rithöfundur. Sú
bók er ein af merkustu skáld-
sögum hins norska snillings.
Fjallar hún um fiskimannalíf í
Lófóten og kom fyrst út árið
1921; vakti hún þegar hrifn-
ingu mikla í Noregi. Báðar
þessar bækur eiga að koma út
í haust.
ÆVISAGA BJARNA PÁLSSON-
AR LANDLÆKNIS.
Merk • bók, ævisaga Bjarna
Pálssonar, hins fyrsta landlækn-
is á íslandi, eftir Svein Pálsson,
lækninn og náttúrufræðinginn
nafnkunna, kom nýlega út á
Akureyri.' Var Sveinn Pálsson
sem kunnugt er, afkastamikill,
fjölhæfur og skemmtilegur rit-
höfundur. Þá rýrir það ekki
gildi bókarinnar, að framan við
ævisöguna er langur og rækileg-
ur formáli um höfundinn eft.ir
Sigurð Guðmundsson skóla-
meistara á Akureyri, og gagn-
merkur eins og vænta mátti frá
hendi þess manns.
Bókin er gefin út af Árna
Bjarnarsyni og kostar tuttugu
krónur óbundin.
Olafur Bergsteinsson, Ar»ilsstöðum:
„Fögur er hlíðita“, en
iegri getur hún orðíð
Fáar byggðir landsins geyma
jafn miklar andstæður í skauti
sínu sem Rangárþing. Hin eyð-
andi öfl elds, storms og strauma
hafa herjað það á tveimur víg-
stöðvum. Grænar lendur og
blómleg býli hafa horfið í sand-
hafið fyrir eyðandi tönn upp-
blásturs og vikurhrönnum Heklu
á aðra hlið, en ólgandi Þverá og
Markarfijóti á hina. En þrátt
fyrir þenna ágang sands, hrauns
og brotstrengs er hér ein hin
fegursta útsýn, sem getur á
landi voru. Fagrar og frjósamar
byggðir liggja milli straums og
stranda. Þessar ríku andstæður
grófsku og hrikaleiks, ljóss og
skugga, gróðurs og eyðingar
hafa orðið skáldum vorum efni
til einhverra fegurstu náttúru-
lýsingar, sem þjóðin á í bók-
menntum sínum, svo sem Gunn-
arshólma Jónasar og kvæða
Matthíasar, þar sem minningar
fortíðarinnar verða sem lifandi
myndir, er ber við bjarta tinda
og skínandi austurjökla, eins og
þeir geta fegurstir orðið til-
sýndar frá Odda og Markar-
fljótsaurum. Eitt eiga þessi
fögru ljóð sameigið. Það er von-
in um, að framtíðin beri það í
skauti sínu, að héraðið rísi úr
ösku andlegrar og efnislegrar
niðurlægingar.
Hinn huldi verndarkraftur,
sem hlífði Gunnarshólma frá
eyðingu mitt í straumiðu stór-
vatnanna, hefir látið þann
draum skáldanna rætast, að
sandauðnir grói á ný. Sóknin er
hafin, og henni verður vonandi
haldið áfram. Einn veigamikill
þáttur í þeirri sókn verður efl-
ing trjáræktar og skóggræðslu í
héraðinu. Þegar Guðbjörg í
Múlakoti gróðursetti fyrstu
trjáplönturnar fyrir hálfum
fimmta tug ára, var hún að
lyfta því grettistaki, sem núlif-
andi kynslóð Rangæinga þarf að
leggja styrka hönd á. Þá munu
þeir, sem á eftir koma, ekki láta
merkið niður falla. En þróun
skógræktarmálanna er helzt til
hægfara, og þau eru helzt til fá
byggðu býlin í Rangárþingi og
annarsstaðar á landinu, sem
hafa tileinkað sér ilm bjarkar-
innar og angan reynisins. í
þessu sambandi vil ég taka það
fram, að það er trúa mín, að
efitr nokkra áratugi muni skóg-
ræktin haldast í hendur við
tún og garðyrkju og þá þykja
jafn sjálfsögð og önnur jarð-
yrkjustörf. Og vil ég beina því
til réttra aðilja, þar sem endur-
skoðun jarðræktarlaganna
stendur nú fyrir dyrum, hvort
ekki sé tímabært að taka upp í
þau ákvæði um styrk til stuðn-
ings því, að hugmyndin um bæj-
arskóg verði að veruleika.
Á síðastliðnu hausti var Skóg-
ræktarfélag Rangæinga stofnað,
og er það tilgangur þessara fáu
lína að vekja áhuga allra góðra
Rangæinga innan héraðs og ut-
an á áformum og markmiði fé-
lagsins til þess að hin góða gjöf
Magnúsar Torfasonar, fyrrver-
andi sýslumanns Rangæinga,
verði svipaðrar náttúru og
hringurinn Draupnir, en um
þetta virðast horfur góður, og
má í því efni benda á hinar
góðu gjafir Rangæingafélagsins
í Vestmannaeyjum og U. M. F.
Baldurs.
Góðir Rangæingar og aðrir ís-
lendingar. Nú nálgast merk
tímamót í sögu þjóðarinanr.
Væri ekki viðeigandi að minn-
ast þeirra á þann hátt, að á
næsta mannsaldri geti hið unga
ísland flutt úr skjólleysi skóg-
leysis inn í framtíðarlandið,
þar sem menningin mun vaxa
í lundum nýrra skóga. Á síð-
ustu árum hafa ástæður þjóð-
arinnar breytzt til batnaðar
efnalega. Og þó að sú velgengni
hafi sínar dökku hliðar, efast
ég ekki um, að nægilega mikill
meiri hluti þjóðarinnar skilur
og viðurkennir hin sönnu orð
Einars Benediktssonar:
Að „gullið sjálft veslast
og visnar",
og verður einskisvirði
„sé hjartað ei með sem
undir slær“.
Því að ef hjarta hins starfs-
fúsa og hugsjónaríka atorku-
manns slær ekki undir athafna-
og menningarlífi þjóðarinnar,
mun hið unga þjóðveldi ekki fá
uppfyllt þær björtu vonir, sem
við það eru tengdar, og máttur
(Framh. á 3. síðu)